နိဒါန်း

ဆယ်စုနှစ်များစွာကြာအောင် မြန်မာ့လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့များသည် ပြည်ထောင်စု၏ အစောင့်အရှောက်အဖြစ် မိမိကိုယ်မိမိ ပုံဖော်ခဲ့ကြပြီး ပြည်တွင်းပြည်ပ ခြိမ်းခြောက်မှုများမှ နိုင်ငံကို ကာကွယ်နေသည်ဟု ကြွေးကြော်ခဲ့ကြသည်။

သို့သော် သမိုင်းကြောင်းဆိုင်ရာ ပုံစံများနှင့် မကြာသေးမီက ဖြစ်ရပ်များကို သေချာစွာ ဆန်းစစ်ကြည့်လျှင် စစ်တပ်၏ အာဏာသည် ပို၍ ပို၍ ယိုယွင်းလာနေသည်ကို တွေ့ရသည်။

အကျင့်ပျက်ခြစားမှု၊ ပြင်ပအင်အားစုများအပေါ် မှီခိုမှု၊ နယ်မြေနှင့် မဟာမိတ်များအပေါ် ထိန်းချုပ်မှု မရှိခြင်းတို့က စစ်အုပ်စု၏ အခြေခံကျသော ကျိုးပဲ့လွယ်မှုနှင့် အားနည်းချက်များကို ဖော်ထုတ်ပြသနေသည်။

ဗိုလ်ချုပ်ခင်ညွန့်ခေတ်မှ ဗိုလ်ချုပ်မှူးကြီးမင်းအောင်လှိုင်အထိ ဆက်ခံလာသော စစ်ခေါင်းဆောင်များသည် စစ်မှန်သော အုပ်ချုပ်ရေးထက် ကိုယ်ကျိုးစီးပွားရှာဖွေမှု၊ နယ်မြေအလျှော့ပေးမှုနှင့် အသက်ရှင်ရပ်တည်ရေးကိုသာ ဦးစားပေးခဲ့ကြသည်။

တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများ (EAOs)၊ အထူးသဖြင့် ‘ဝ’ ပြည် သွေးစည်းညီညွတ်ရေးတပ်မတော် (UWSA) နှင့် ၎င်း၏မဟာမိတ်များနှင့် ပတ်သက်သော နောက်ဆုံး ဖြစ်ပေါ်တိုးတက်မှုများက ဤပြိုလဲမှုကို ပို၍ထင်ရှားစွာ သရုပ်ဖော်ပြနေသည်။

၁။ အကျင့်ပျက် ခြစားမှုနှင့် အားနည်းချက်၏ သမိုင်းပုံစံ

စစ်တပ်သည် အစဉ်အလာအားဖြင့် ခြိမ်းခြောက်အနိုင်ယူခြင်း၊ အကာအကွယ်ပေးခြင်းနှင့် အခွင့်အရေးယူတတ်သော မဟာမိတ်ဖွဲ့ခြင်း ဗျူဟာတို့ကို ပေါင်းစပ်၍ အားကိုးခဲ့သည်။

၁၉၈၈ ခုနှစ် ဒီမိုကရေစီလိုလားသူများကို ဖြိုခွဲခဲ့သည့် ဖြစ်ရပ်များမှသည် ၂၀၂၁ ခုနှစ် အာဏာသိမ်းမှုအထိ သမိုင်းဆိုင်ရာ ဖြစ်ရပ်များသည် စစ်အုပ်စုသည် ၎င်း၏ ကိုယ်ပိုင် သာယာဝပြောမှု၊ တိုင်းပြည်၏ သယံဇာတ အရင်းအမြစ်များနှင့် တိုင်းရင်းသား မဟာမိတ်များကို ထိန်းချုပ်ရန်သာ စိတ်ဝင်စားပြီး အမျိုးသားလုံခြုံရေး သို့မဟုတ် စည်းလုံးညီညွတ်ရေးကို အာမခံရန် စိတ်မဝင်စားသည်ကို ပြသနေသည်။

စစ်ခေါင်းဆောင်များသည် မြေနှင့် သယံဇာတများကို တရုတ်ကုမ္ပဏီများ သို့မဟုတ် ၎င်းတို့ကို ထောက်ခံသော တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များထံသို့ အကြိမ်ကြိမ် လွှဲပြောင်းပေးခဲ့သည်။

အကျင့်ပျက်ခြစားမှုသည် ပြည်တွင်းအုပ်ချုပ်ရေးအထိပါ ပျံ့နှံ့နေသည်။ အစိုးရရုံးများနှင့် ဒေသန္တရ အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့များသည် ရန်ပုံငွေမလုံလောက်ခြင်း သို့မဟုတ် စီမံခန့်ခွဲမှု အားနည်းခြင်းတို့ကြောင့် အခြေခံအဆောက်အအုံနှင့် လုံခြုံရေးအတွက် လာဘ်ပေးလာဘ်ယူနှင့် လက်နက်ကိုင် အဖွဲ့အစည်းများအပေါ်မှီခိုနေရသည်။

၂။ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များနှင့် ‘ဝ’ ၏ ဥပမာ

UWSA ‘ဝ’ တပ်ဖွဲ့၏ မကြာသေးမီက လုပ်ရပ်များက စစ်တပ်သည် တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများအပေါ် မည်မျှမှီခိုနေရပြီး ထိန်းချုပ်နိုင်စွမ်း မရှိသည်ကို သက်သေပြသနေသည်။

၂၀၂၅ ခုနှစ်၊ ဩဂုတ်လ ၂၀ ရက်နေ့တွင် ‘ဝ’ တပ်ဖွဲ့သည် ရှမ်းပြည်တိုးတက်ရေးပါတီ / ရှမ်းပြည်တပ်မတော် (SSPP/SSA)၊ မြန်မာအမျိုးသားဒီမိုကရက်တစ် မဟာမိတ်တပ်မတော် (MNDAA) နှင့် တအာင်းအမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေးတပ်မတော် (TNLA) ကဲ့သို့သော မဟာမိတ်များအား လက်နက် သို့မဟုတ် ရန်ပုံငွေ ဆက်လက်မထောက်ပံ့တော့ကြောင်း ကြေညာခဲ့သည်။

ဤဆုံးဖြတ်ချက်သည် တရုတ်၏ဖိအားကြောင့် ဖြစ်ပုံရပြီး ပြင်ပအင်အားစုများအပေါ် စစ်တပ်၏ ကျိုးပဲ့လွယ်မှုနှင့် ထိခိုက်လွယ်မှုကို မီးမောင်းထိုးပြနေသည်။

၁၀၂၇ စစ်ဆင်ရေးကာလအတွင်း UWSA သည် ဟိုပန်နှင့် ပန်လုံကဲ့သို့သော အဓိကနယ်မြေများကို မဟာဗျူဟာအရ တက်ရောက်သိမ်းပိုက်ကာ အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး ထိုဒေသများတွင် စစ်တပ်ကို ထိရောက်စွာ ဘေးဖယ်ထားနိုင်ခဲ့သည်။

ဤဖြစ်ရပ်များက ပြသည်မှာ စစ်တပ်သည် ၎င်း၏ သမိုင်းဝင် မဟာမိတ်များအပေါ်ပင် အာဏာသက်ရောက်မှု မရှိနိုင်တော့သည်ကို ပြသနေသည်။

မဟာမိတ်ဖွဲ့ခြင်းများသည် အကျိုးအမြတ်အပေါ် အခြေခံကာ ကျိုးပဲ့လွယ်နေပြီး ကိုယ်ကျိုးစီးပွား၊ အသက်ရှင်ရပ်တည်ရေးနှင့် တရုတ်ကဲ့သို့သော ပြင်ပအင်အားစုများ၏ လွှမ်းမိုးမှုအပေါ်တွင်သာ မူတည်နေသည်။

၃။ နယ်မြေဆုံးရှုံးမှုနှင့် ကွဲပြားမှု

၁၉၈၈ ခုနှစ်မှ ၂၀၂၅ ခုနှစ်အထိ စစ်တပ်သည် အဓိကနယ်မြေများအပေါ် ထိရောက်သော ထိန်းချုပ်မှုကို တဖြည်းဖြည်း ဆုံးရှုံးခဲ့သည်။

ရှမ်းပြည်နယ်၊ ကိုးကန့်ဒေသနှင့် ကချင်ပြည်နယ်၏ သိသာထင်ရှားသော အစိတ်အပိုင်းများသည် EAO အုပ်ချုပ်မှုအောက်သို့ ကျရောက်ခဲ့သည်။

UWSA သည် ဟိုပန်၊ ပန်လုံ၊ မိုင်းမော်၊ ပန်ဝီ၊ နာဖန်နှင့် ပန်ဆန်းတို့ကို ထိန်းချုပ်ထားပြီး လက်တွေ့တွင် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေးကို ထူထောင်ခဲ့သည်။

စစ်တပ်၏ ထိန်းချုပ်မှုသည် လက်ရှိတွင် မိုင်းမိတ်ကဲ့သို့သော နေရာများတွင်သာ ကန့်သတ်ထားရှိ‌နေရပြီး ထိုဒေသများတွင် ၎င်း၏တပ်ရင်းများသည် တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့များနှင့် အတူယှဉ်တွဲ တည်ရှိနေသည်။

မြန်မာတနိုင်ငံလုံးတွင် စစ်တပ်၏ နယ်မြေလက်လွှတ်ဆုံးရှုံးမှု ပမာဏသည် ကြီးမားကျယ်ပြန့်သည်။

၂၀၂၁ ခုနှစ် အာဏာသိမ်းပြီးနောက်ပိုင်း တော်လှန်ခုခံရေးတပ်ဖွဲ့များက မြို့ပေါင်း ၁၀၁ မြို့ခန့်ကို သိမ်းပိုက်ခဲ့ပြီး ၂၀၂၅ ခုနှစ် အလယ်ပိုင်းကာလအထိ စစ်အုပ်စုအနေဖြင့် ၎င်း ၁၀၁ မြို့အနက် ၇ မြို့ကိုသာ ပြန်လည်ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့သည်။

၎င်းက စစ်တပ်သည် စုစုပေါင်း မြို့ ၉၄ မြို့ခန့် လက်လွှတ်ဆုံးရှုံးခဲ့ရပြီး ၎င်း၏ နယ်မြေစိုးမိုးမှု သိသိသာသာ ယိုယွင်းပျက်စီးနေသည်ကို ပြသနေသည်။

၂၀၂၅ ခုနှစ်၊ ဇန်နဝါရီလက ပြုလုပ်ခဲ့သော အစောပိုင်းခန့်မှန်းချက်များအရ အတိုက်အခံအဖွဲ့များ လက်ထဲသို့ ကျရောက်ခဲ့သည့် မြို့အရေအတွက်သည် ၉၅ မြို့ဖြစ်ပြီး ယိုယွင်းမှုနှုန်း မည်မျှမြန်ဆန်သည်ကို အလေးပေး ဖော်ပြနေသည်။

ဤကျဆင်းမှု၏နှုန်းကို ရခိုင်ပြည်နယ်တွင် တိုက်ပွဲများ အလျင်အမြန် အရှုံးခံခဲ့ရခြင်းက သက်သေပြနေသည်။

ထိုဒေသတွင် အာရက္ခတပ်တော် (AA) သည် ပြီးပြည့်စုံနီးပါး လွှမ်းမိုးမှုကို ရရှိထားသည်။

၂၀၂၅ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လအထိ AA သည် ရခိုင်ပြည်နယ်ရှိ မြို့နယ် ၁၇ ခုအနက် အနည်းဆုံး ၁၄ ခုကို ထိန်းချုပ်ထားပြီ ပြည်နယ်၏ ၉၀ ရာခိုင်နှုန်း ခန့်ကို သိမ်းပိုက်ထားကာ စစ်အုပ်စုလက်အောက်တွင် မြို့နယ် ၃ ခုသာ ကျန်ရှိတော့သည်။

အဓိကအောင်ပွဲများတွင် ၂၀၂၄ ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလတွင် မောင်တောကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခြင်းနှင့် အနောက်ပိုင်းတိုင်း စစ်ဌာနချုပ် ကျဆုံးခြင်းတို့ ပါဝင်ပြီး ၎င်းတို့သည် ထိုဒေသတွင် စစ်တပ်၏ အဆိုးဆုံး ရှုံးနိမ့်မှုများကို ပြသနေသည်။

ဤအပြောင်းအလဲသည် ရခိုင်ပြည်နယ်ကို ကွဲပြားစေသည်သာမက ဆုတ်ခွာနေသော စစ်အုပ်စု၏ “မီးလောင်မြေ” နည်းဗျူဟာများကြောင့် အရပ်သား ပြည်သူများအတွက် အန္တရာယ်များကိုပါ တိုးမြှင့်စေသည်။

၄။ တရုတ်၏ လွှမ်းမိုးမှုနှင့် စစ်တပ်၏ တရုတ်အပေါ် မှီခိုမှု

တရုတ်၏ ပါဝင်ပတ်သက်မှုသည် EAO မဟာဗျူဟာများနှင့် စစ်တပ်၏ အားနည်းချက်များကို ပုံဖော်ရာတွင် အဆုံးအဖြတ်ပေးသော အကြောင်းအရာတခု ဖြစ်ခဲ့သည်။

မဟာမိတ်များအား လက်နက်နှင့် ရန်ပုံငွေ ရပ်ဆိုင်းရန် ‘ဝ’ တပ်ဖွဲ့၏ ဆုံးဖြတ်ချက်များသည် တရုတ်၏ မဟာဗျူဟာနှင့် ကိုက်ညီပုံရသည်။

စစ်အုပ်စု၏ ခေါင်းဆောင်များသည် ပဋိပက္ခဖြစ်ပွားနေသော ဒေသများတွင် “တရားဥပဒေစိုးမိုးရေးကို ထိန်းသိမ်းရန်” တရုတ်၏ ထောက်ပံ့ကူညီမှုကို အရှက်မဲ့စွာနှင့် ပွင့်ပွင့်လင်းလင်း တောင်းဆိုခဲ့သည်ကို စစ်တပ် ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူ ဗိုလ်ချုပ် ဇော်မင်းထွန်းက တရုတ်သတင်းထောက်အား တွေ့ဆုံမေးမြန်းခန်းတွင် ပြောကြားခဲ့သည်ကို တွေ့ခဲ့ရသည်။

တရုတ်ကျောထောက်နောက်ခံပြု တိုင်းရင်းသားအဖွဲ့များသည် နယ်မြေများကို အုပ်ချုပ်နေပြီး ၎င်းက စစ်တပ်၏ ဩဇာအာဏာ မသက်ရောက်နိုင်မှုကို ပို၍ ထင်ရှားစွာ ပြသနေသည်။

သမိုင်းဝင်ဥပမာတခုမှာ ပြည်ထောင်စုရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင် (UEC) သည် ၂၀၁၀ နှင့် ၂၀၁၅ အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲများမှ ‘ဝ’ ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရတိုင်းရှိ အချို့သော မြို့နယ်များကို ချန်လှပ်ထားခဲ့ခြင်းပင် ဖြစ်သည်။

အချို့သော သတင်းရင်းမြစ်များက မတည်ငြိမ်မှုများကြောင့် UEC က ထိုသို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြကြပြီး အခြားသတင်းရင်းမြစ်များကမူ UWSA က ၎င်းတို့ဒေသတွင် ရွေးကောက်ပွဲကျင်းပခွင့် မပြုခဲ့ခြင်း‌ကြောင့် ‘ဝ’ နယ်တွင် ရွေးကောက်ပွဲ မပြုလုပ်နိုင်ခဲ့ခြင်းသာ ဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြသည်။

ဤပုံစံများက စစ်တပ်သည် ၎င်း၏ ပြည်တွင်းဆုံးဖြတ်ချက်ချမှုများတွင် အပြည့်အဝ အချုပ်အခြာအာဏာ မရှိတော့ဘဲ ပဋိပက္ခဖြစ်ပွားနေသော ဒေသများကို အုပ်ချုပ်ရန်  ပြင်ပနိုင်ငံများ (တရုတ်) ၏ ကူညီထောက်ပံ့မှုနှင့် တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင် အဖွဲ့အစည်းများအပေါ် အကြီးအကျယ် မှီခိုနေရသည်ကို ဖော်ပြသည်။

၅။ လူသိရှင်ကြား ပြောဆိုမှုနှင့် လက်တွေ့အခြေအနေ

စစ်တပ်၏ အားနည်းချက်၏ နောက်ထပ်ရှုထောင့်တခုမှာ ၎င်း၏ပြောဆိုမှုများနှင့် လုပ်ရပ်များအကြား ကွဲလွဲနေခြင်းဖြစ်သည်။

စစ်တပ်သည် လက်တွေ့တွင် ဒေသခံ တိုင်းရင်းသားအဖွဲ့များက ထိရောက်စွာ အုပ်ချုပ်နေသော နယ်မြေများအပေါ် အုပ်ချုပ်ရေးအာဏာရှိသည်ဟု ဆက်လက်ပြောဆိုနေပြီး ၎င်း၏ လူသိရှင်ကြား ပြောဆိုမှုနှင့် မြေပြင်အခြေအနေကြား၌ အမှန်တရားနှင့် ကွာဟချက်ကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။

ဤကွဲလွဲမှုသည် အဖွဲ့အစည်းဆိုင်ရာ ဟန်ဆောင်မှုများကို သရုပ်ဖော်ပြနေပြီး ပြည်တွင်းပြည်ပ နှစ်ဖက်စလုံးတွင် စစ်တပ်၏ တရားဝင်/မဝင်မှု အကြောင်းကို ပိုမိုထိခိုက်စေသည်။

၆။ အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် ရွေးကောက်ပွဲအတွက် အကျိုးဆက်များ

စစ်တပ်၏ နယ်မြေဆုံးရှုံးမှုနှင့် EAOs များအပေါ် မှီခိုမှုသည် အုပ်ချုပ်ရေးအတွက် တိုက်ရိုက်အကျိုးဆက်များ ရှိသည်။

UWSA သည် ဟိုပန်နှင့် ပန်လုံတွင် ရွေးကောက်ပွဲပြုလုပ်ရန်အတွက် လက်တွေ့ကျကျ ဆုံးဖြတ်ပိုင်ခွင့်ရှိပြီး ၎င်း၏အုပ်ချုပ်မှုအောက်ရှိ ဧရိယာများတွင် မဲပေးခြင်း ရှိ၊ မရှိ ထိန်းချုပ်နေသည်။

စစ်တပ်က တနိုင်ငံလုံး အတိုင်းအတာဖြင့် ရွေးကောက်ပွဲများ ကျင်းပရန် ကြိုးပမ်းခြင်းသည် အဓိကနယ်မြေများ ထိရောက်သော စစ်တပ်၏ ထိန်းချုပ်မှု အပြင်ဘက်တွင် ရှိနေသောကြောင့် ထောက်ပံ့ပို့ဆောင်ရေးနှင့် တရားဝင်မှုဆိုင်ရာ စိန်ခေါ်မှုများနှင့်လည်း ရင်ဆိုင်နေရသည်။

၁၀၂၇ စစ်ဆင်ရေးသည် ပိုမိုကျယ်ပြန့်သော လက်တွေ့အခြေအနေကို ပုံဖော်ပြနေသည်။

စစ်တပ်သည် တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များနှင့် ညှိနှိုင်းခြင်းမရှိဘဲ ၎င်း၏အာဏာကို အတင်းအကျပ် မပြသနိုင်တော့ပေ။ ၎င်းသည် အဖွဲ့အစည်းဆိုင်ရာ ယိုယွင်းမှု၏ ရှင်းလင်းသော အမှတ်အသားပင် ဖြစ်သည်။

နိဂုံး

စစ်တပ်၏ အားနည်းချက်နှင့် ယင်း၏နောက်ဆက်တွဲ ပြိုလဲမှုများသည် ရုတ်တရက် ဖြစ်ပေါ်လာသော အဖြစ်အပျက်တခု မဟုတ်ဘဲ ဆယ်စုနှစ်များစွာကြာ အကျင့်ပျက်ခြစားမှု၊ အုပ်ချုပ်ရေး အားနည်းမှုနှင့် ပြင်ပအင်အားစုများ၊ တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များအပေါ် မှီခိုမှုတို့၏ ရလဒ်ဖြစ်သည်။

ဗိုလ်ချုပ်ခင်ညွန့်ခေတ်မှ မင်းအောင်လှိုင်ခေတ်အထိ စစ်ခေါင်းဆောင်များသည် အမျိုးသားစည်းလုံးညီညွတ်မှု သို့မဟုတ် ထိရောက်သော အုပ်ချုပ်ရေးထက် ၎င်းတို့ အသက်ရှင်ရပ်တည်ရေး၊ အကာအကွယ်ပေးမှုနှင့် နယ်မြေအလျှော့ပေးမှုတို့ကိုသာ ဦးစားပေးခဲ့ကြသည်။

UWSA ‘ဝ’ နှင့် အခြား တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့များ၏ မကြာသေးမီက လုပ်ဆောင်မှုများသည် အရေးကြီးသော သင်ခန်းစာများကို မီးမောင်းထိုးပြနေသည်။

မဟာမိတ်ဖွဲ့ခြင်းများသည် ကျိုးပဲ့လွယ်ပြီး အကျိုးအမြတ်အပေါ် အခြေခံသည်။

စစ်တပ်၏ အာဏာသည် ပြင်ပနှင့် ဒေသတွင်းအင်အားစုများအပေါ် ပို၍ပို၍ မှီခိုနေရသည်။

နယ်မြေထိန်းချုပ်မှုသည် နိုင်ငံရေးအရ တရားဝင်မှုနှင့် ညီမျှခြင်း မရှိတော့ပေ။

မြန်မာနိုင်ငံ၏ အနာဂတ်ကို ဦးတည်နေချိန်တွင် စစ်တပ်၏ပြိုလဲမှုသည် အာဏာဆိုင်ရာ အခြေခံကျသော ပြောင်းလဲမှုကို ထင်ရှားစေသည်။

စစ်တပ်၏ စိန်ခေါ်မှုမရှိသော လွှမ်းမိုးနိုင်မှုခေတ်သည် ကုန်ဆုံးသွားပြီဖြစ်သည်။

စစ်တပ်သည် ပြည်ထောင်စုကို ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်သူအဖြစ် ပုံဖော်နေသော်ငြားလည်း လက်ရှိ သက်သေအထောက်အထားများက ၎င်းစစ်အုပ်စုသည် နိုင်ငံပြိုကွဲမှုနှင့် နယ်မြေဆုံးရှုံးမှုများ၏ တရားခံဖြစ်သည်ဟုသာ ပြသနေရုံမက အဓိက တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့ကြီးများကို မထိန်းနိုင် မသိမ်းနိုင်ခြင်း၊ ဩဇာအာဏာ မသက်ရောက်နိုင်ခြင်းများကိုသာ တွေ့မြင်နေရပါသည်။

ဦးအင်္ဂါ

ကိုးကားချက်များနှင့် ရင်းမြစ်များ

Myanmar Now, “ကန့်လန့်ကာနောက်ကွယ်က ‘ဝ’ နှင့် စစ်တပ် ဆက်ဆံရေး,” August 21, 2025.

Historical records: Khin Nyunt era, 1988-2004, various news archives.

Min Aung Hlaing, 2021 coup analysis, BBC Burmese & Reuters reports.

UWSA ‘Wa’ official statements, WSTV, 2025.

နယ်မြေဆုံးရှုံးမှုဆိုင်ရာ နောက်ထပ်ရင်းမြစ်များ၊ Myanmar Peace Monitor အစီရင်ခံစာများ (ဇူလိုင် ၂၀၂၅)၊

Irrawaddy ဆန်းစစ်ချက် (မတ် ၂၀၂၅)၊

Jamestown Foundation (ဇူလိုင် ၂၀၂၅)၊

Radio Free Asia (ဇန်နဝါရီ ၂၀၂၅)၊

Council on Foreign Relations (ဒီဇင်ဘာ ၂၀၂၄)၊

United States Institute of Peace (ဇန်နဝါရီ ၂၀၂၅)၊

Human Rights Watch (ဇန်နဝါရီ ၂၀၂၅)။