စစ်အာဏာသိမ်းမှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ ပြည်တွင်းစစ် ၃ နှစ်ခွဲကျော်ကြာ ရှိလာချိန်မှာ မြန်မာ ပန်းချီပညာရှင်တွေရဲ့ ရှင်သန်ရပ်တည်မှု အခြေအနေအပေါ်မှာလည်း ပြင်းထန်တဲ့ ဂယက်ရိုက်မှုတွေ ရှိလာခဲ့ပါတယ်။
မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ အရောင်အသွေးစုံ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ အသိုက်အမြုံဟာ အခုအခါမှာတော့ အစိတ်စိတ်အမြွှာမြွှာပြိုကွဲလာခဲ့ပြီး တချို့ကလည်း ပြည်တွင်းမှာ ဆိုးရွာသထက် ဆိုးရွားလာတဲ့ အခြေအနေတွေနဲ့ ဆက်ပြီး ရင်ဆိုင်နေရသလို တချို့တွေကတော့ ပြည်ပနိုင်ငံတွေကို အသီးသီး ပျံ့နှံ့ရောက်ရှိသွားခဲ့ပါတယ်။
မြန်မာပန်းချီဆရာ အတော်များများနဲ့ လက်တွဲလုပ်ကိုင်နေတဲ့ ထိုင်းနိုင်ငံ၊ ဘန်ကောက်မြို့ရဲ့ Thavibu Art Advisory အမှုဆောင်ချုပ် ဂျော မစ်ဒယ်ဘော့ဂ်က“မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ စီးပွားရေး ပြိုလဲလာမှုက ကျပ်ငွေတန်ဖိုးကို နေ့စဉ်နဲ့အမျှဆိုသလို ကျဆင်းစေခဲ့ပြီး စက်သုံးဆီ ရဖို့ကလည်း မီတာရာပေါင်းများစွာအထိ တသီတတန်းကြီး တန်းစီစောင့်ဆိုင်းကြရပါတယ်။ ဒီလိုအခြေအနေမျိုးမှာ ပန်းချီပြပွဲရယ်လို့ကလည်း ရန်ကုန်က လောကနတ် ပန်းချီပြခန်းလို နေရာမျိုးမှာ အနည်းအကျဉ်းလောက်ပဲ ပြသနိုင်တာပါ။။ ဒီလို ပြသရာမှာလည်း ပန်းချီဆရာတွေအနေနဲ့ နိုင်ငံရေးနဲ့ ပတ်သက်တာ ဒါမှမဟုတ် နိုင်ငံရေး အငွေ့အသက်တွေပါနေတဲ့ လက်ရာမျိုးတွေကို ပြသလို့ မရနိုင်ဘူးဆိုတာ အားလုံး သိကြမှာပါ။ ပြပွဲအားလုံးဟာ ဆင်ဆာဖြတ်တောက်ခံရပြီး စစ်ကောင်စီရဲ့ ခွင့်ပြုချက်ရမှသာ ပြသခွင့်ရတာ” လို့ ပြောပါတယ်။
စစ်ကောင်စီ လက်အောက်ခံတပ်တွေဟာ နိုင်ငံတဝန်းတိုက်ပွဲတွေမှာ စစ်သားအမြောက်အမြား ထိခိုက်သေဆုံးမှုတွေ အပါအဝင် စိတ်ဓာတ်ရေးရာ ပျက်ပြားမှုကြောင့် တပ်ပြေးတာတွေ၊ ဘက်ပြောင်းခိုလှုံတာတွေ များလာပြီး လူအင်အား သိသိသာသာ လျော့နည်းလာတဲ့အတွက် စစ်ကောင်စီက အခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလမှာ စစ်မှုထမ်းဥပဒေကို ကြေညာခဲ့ပါတယ်။
အောက်တိုဘာလမှာလည်း ၂၀၂၅ ရွေးကောက်ပွဲအတွက်လို့ ခေါင်းစဉ်တပ်ပြီး တော်လှန်ရေး အဖွဲ့တွေ ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ ရှမ်းပြည်နယ်မြောက်ပိုင်း၊ ကယား၊ ကရင်နဲ့ ရခိုင်ပြည်နယ်ဒေသတွေကလွဲလို့ စစ်ကောင်စီထိန်းချုပ်ထားရာ ကျန်ဒေသတွေမှာ သန်းခေါင်စာရင်း ကောက်ယူမှုတွေ လုပ်ဆောင်ခဲ့ပါတယ်။
တချိန်တည်းမှာပဲ စစ်တပ်က လုံခြုံရေး လိုက်ပါစောင့်ကြပ်ပေးနေတဲ့ ပြည်ထောင်စုကြံ့ခိုင်ရေးနဲ့ ဖွံ့ဖြိုးရေးပါတီလို စစ်တပ်ထောက်ခံတဲ့ပါတီတွေနဲ့ပဲ တဖက်သက် ကျင်းပသွားဖို့ စီစဉ်နေတဲ့ စစ်ကောင်စီရဲ့ အတုအယောင် ရွေးကောက်ပွဲနဲ့ သန်းခေါင်စာရင်းအချက်အလက်တွေကို စစ်သားစုဆောင်းရေးတွေမှာ အသုံးချသွားနိုင်တာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး စိုးရိမ်ထိတ်လန့်မှုတွေ ကြီးထွားစေခဲ့ပါတယ်။
ပြည်ပထွက်ခွာခွင့် တားဆီးနှိမ်နှင်းမှု
စက်တင်ဘာလကစပြီး တိုင်ဖွန်းမုန်တိုင်း ယာဂီ ဝင်ရောက်တိုက်ခတ်မှုကြောင့် နိုင်ငံတဝန်း အိမ်ထောင်စုပေါင်း ၂၃၅,၀၀၀ ကျော် အိုးအိမ်စွန့်ခွာထွက်ပြေးခဲ့ရတဲ့ ရေကြီးမှုကပ်ဘေးကြီး ကျရောက်နေချိန်မှာတောင် စစ်ကောင်စီရဲ့ အတင်းအဓမ္မ စစ်သားစုဆောင်းမှုတွေနဲ့ သန်းခေါင်စာရင်း ကောက်ယူမှုလုပ်ရပ်တွေက ပြည်ပနိုင်ငံတွေမှာ မြန်မာ ဒုက္ခသည်တွေ စီးဆင်းဝင်ရောက်မှုကို ပိုမို မြင့်တက်စေခဲ့ပါတယ်။
ဒါ့အပြင် အခုလက်ရှိမှာလည်း (အလည်အပတ်) PV နဲ့ (အလုပ်အကိုင်) PJ အမျိုးအစား နိုင်ငံကူးလက်မှတ် ပတ်စ်ပို့ကိုင်ဆောင်ထားသူတွေကို ပြည်ပထွက်ခွာခွင့် တင်းတင်းကျပ်ကျပ် စစ်ဆေးပိတ်ပင် တားဆီးအရေးယူတာတွေ လုပ်ဆောင်နေမှုကလည်း မြန်မာလူငယ်လူရွယ်ပေါင်းများစွာကို အန္တရာယ်များလှတဲ့ တရားမဝင် လမ်းကြောင်းတွေကနေ ပြည်ပထွက်ခွာစေဖို့ တွန်းအားပေးသလို ဖြစ်နေပါတယ်။
ထိုင်းနိုင်ငံ ဒါမှမဟုတ် ဥရောပနဲ့ အမေရိကတို့မှာ ခိုလှုံရောက်ရှိနေတဲ့ မြန်မာဒုက္ခသည် ပန်းချီဆရာတွေအနေနဲ့ သူတို့ရဲ့ဖန်တီးမှု အနုပညာလက်ရာတွေကို ဂုဏ်သတင်း ကြီးမားတဲ့ အနည်းငယ်သော ပြပွဲတွေမှာ ထုတ်ဖော်ပြသခွင့်ရပေမဲ့ သူတို့ရဲ့ ရသမြောက်အနုပညာ အရည်အသွေးတွေနဲ့ ထိုက်တန်တဲ့ အသိအမှတ်ပြု လေးစားခံရမှုနဲ့ နိုင်ငံတကာအထိ ထိုးဖောက်နိုင်မယ့် ဈေးကွက်နဲ့ ပရိသတ်ရဖို့ကတော့ ရုန်းကန်နေကြရပါတယ်။
British Museum ဟာ ဗြိတိသျှလက်အောက်ကနေ မြန်မာနိုင်ငံလွတ်လပ်ရေးရရှိမှု ၇၅ နှစ်ပြည့် အထိမ်းအမှတ် အနေနဲ့ Burma to Myanmar လို့ အမည်ရတဲ့ ပန်းချီပြပွဲကို ၂၀၂၃ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာလ ၂ ရက်နေ့ကနေ ၂၀၂၄ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၁ ရက်နေ့အထိ ဖွင့်လှစ် ပြသခဲ့ပါတယ်။
၂၀၂၁ ခုနှစ်မှာ စစ်ကောင်စီရဲ့ ဖမ်းဆီးအကျဉ်းချခြင်းကို ခံခဲ့ရပြီး အခုလက်ရှိမှာတော့ ဥရောပမှာ နေထိုင်နေတဲ့ နာမည်ကျော် မြန်မာပန်းချီဆရာ ကိုမိုးစက်ဟာ ကမ္ဘာပေါ်မှာ ဂုဏ်သိက္ခာအကြီးမားဆုံးနဲ့ အကျော်ကြားဆုံး ခေတ်ပြိုင် အနုပညာပြခန်းတွေဖြစ်တဲ့ လန်ဒန်မြို့ရှိ Delfina Foundation နဲ့ Tate Modern တို့မှာ သူ့ရဲ့ ဖန်တီးမှု လက်ရာတွေကို အောက်တိုဘာလလယ်က ပြသခဲ့ပါတယ်။
အလားတူ တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၊ ဂွမ်ဂျူးမြို့မှာ ၂ နှစ်တကြိမ် ကျင်းပတဲ့ အထင်ကရ နိုင်ငံတကာ ခေတ်ပြိုင်အနုပညာ ပြပွဲဖြစ်တဲ့ Gwangju Biennale ပြပွဲမှာလည်း မြန်မာပန်းချီဆရာတွေဖြစ်တဲ့ ကိုထိန်လင်း၊ ကိုအောင်မြင့်နဲ့ ကိုဇော်ဝင်းဖေတို့ရဲ့ ပန်းချီကားတွေကို လက်ရှိမှာ ခင်းကျင်းပြသထားပါတယ်။
ကိုထိန်လင်းဟာ ၁၉၉၈ ခုနှစ်ကနေ ၂၀၀၄ ခုနှစ်အထိ နိုင်ငံရေးအကျဉ်းသားတဦးဖြစ်ခဲ့ပြီး စစ်အာဏာသိမ်းပြီးနောက် ၂၀၂၂ ခုနှစ်မှာလည်း ဇနီးသည် ဖြစ်တဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ ဗြိတိန်သံအမတ်ကြီးဟောင်း ဗစ်ကီဘိုးမန်းနဲ့အတူ တကျော့ပြန် ဖမ်းဆီးထောင်ချခြင်း ခံခဲ့ရသူ ဖြစ်ပါတယ်။ ကိုထိန်လင်းဟာ စင်ကာပူအနုပညာပြတိုက်မှာ ပြုလုပ်သွားမယ့် Everyday Practices လို့ ခေါင်းစဉ်ပေးထားတဲ့ ပန်းချီပြပွဲမှာလည်း မြန်မာလုပ်ဖော်ကိုင်ဖက် ပန်းချီဆရာတွေဖြစ်တဲ့ ကိုမိုးစက်နဲ့ ကိုမင်းသိန်းဆန်းတို့နဲ့အတူ အဖွဲ့လိုက် ပူးပေါင်းပြသသွားဖို့ ရှိနေပြီး ဒီပြပွဲကိုတော့ လာမယ့် ၂၀၂၅ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လ ၂၀ ရက်နေ့အထိ ပြုလုပ်သွားမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ ဝမ်းနည်းစရာကောင်းတာက ဒီပြပွဲတွေဟာ မြန်မာပန်းချီဆရာတွေအပေါ် နိုင်ငံတကာရဲ့ အသိအမှတ်ပြုမှုကို မြှင့်တင်ပေးနိုင်ခြင်း မရှိခဲ့ဘူးလို့ Karin Weber Gallery ဒါရိုက်တာ စတက်ဖန်နီ ဘရွန်က ပြောပါတယ်။
လန်ဒန်နဲ့ ဟောင်ကောင်တို့မှာ အခြေစိုက်ထားတဲ့ Karin Weber Gallery ဟာ ဟောင်ကောင်မှာရှိတဲ့ 10 Chancery Lane ၊ ဘန်ကောက်ရှိ Nova နဲ့ Thavibu ၊ ကွာလာလန်ပူရှိ A+ Works of Art နဲ့ ကွာလာလန်ပူ၊ ဘန်ကောက်နဲ့ စင်ကာပူတို့မှာရှိတဲ့ Richard Roh Gallery တို့လိုပဲ မြန်မာပန်းချီဆရာတွေကို နှစ်ပေါင်းများစွာကြာ ထောက်ပံ့ပေးခဲ့တဲ့ အာရှပြခန်းတွေထဲက တခုအပါအဝင် ဖြစ်ပါတယ်။
“မြန်မာဟာ ဒေသတွင်းနဲ့ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ အနုပညာလောကကနေ ပစ်ပယ်ခံထားရတယ်လို့ ခံစားမိတယ်။ အရှေ့ တောင်အာရှက အနုပညာအဖွဲ့အစည်းအတော်များများနဲ့ စီမံကိန်းတွေကို ကြည့်လိုက်ရင် မြန်မာဟာ စာရင်းထဲမှာတောင် မတွေ့ရဘူး။ တကယ်လို့ အရှေ့တောင်အာရှ အနုပညာလေလံပွဲတွေမှာ မြန်မာလက်ရာတွေ ပါဝင်ခဲ့ရင်လည်း ရောင်းအားက စိတ်ပျက်စရာ ကောင်းလောက်အောင် နည်းနေတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံနဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးအရ တနည်းနည်းနဲ့ ဆက်နွှယ်နေတဲ့ ပန်းချီကားစုဆောင်းသူတွေလောက်ပဲ မြန်မာပန်းချီကားတွေအပေါ် စိတ်ဝင်တစားရှိကြပြီး အရှေ့တောင်အာရှဈေးကွက်ကို ကျော်လွန် ထိုးဖောက်နိုင်တာ မရှိသလို ခံစားရတယ်” လို့ ဘရွန်က ပြောပါတယ်။
မစ်ဒယ်ဘော့ဂ်ကလည်း “မြန်မာပန်းချီကားတွေအတွက် နိုင်ငံတကာဈေးကွက်က လက်ရှိမှာ အတော့်ကို အားနည်းနေတယ်” လို့ ဆိုပါတယ်။ စစ်တပ်ထောက်ခံသူတွေနဲ့ ကြားနေလူလတ်တန်းစားတွေကတော့ သူတို့အချင်းချင်း ကြားမှာပဲ သယ်ရ၊ ရွှေ့ရ၊ သိမ်းဆည်းရလွယ်ကူတဲ့ ရိုးရာပန်းချီကားတွေကို အရောင်းအဝယ်အချို့ ဆက်လုပ်နေတာ တွေ့ရပါတယ်။
အာဏာသိမ်းမှုအပေါ် ဆန့်ကျင်တဲ့ လူထုရဲ့ အကြမ်းမဖက် အာဏာဖီဆန်ရေး ဆန္ဒထုတ်ဖော်မှုတွေကို စစ်တပ်က ရက်ရက်စက်စက် ဖိနှိပ် ပစ်ခတ် သတ်ဖြတ်ခဲ့ရာကနေ အစပြုခဲ့တဲ့ ပြည်တွင်းစစ်ကြောင့် ခရီးသွားလုပ်ငန်းလည်း ထိခိုက်ပျက်စီးခဲ့ပြီး ပန်းချီကားတွေ ပြည်ပတင်ပို့ရာမှာလည်း စိန်ခေါ်မှုတွေ ရှိနေပါတယ်။ ဒါကြောင့်ပဲ လူတွေရဲ့ စိတ်နှလုံးသားကို အဖမ်းစားနိုင်ဆုံး နာမည်ကျော် ပန်းချီဆရာတချို့အပါအဝင် စစ်အာဏာရှင်ကို ဆန့်ကျင်တဲ့ ပန်းချီ ဆရာများစွာဟာ နိုင်ငံရပ်ခြားကို ထွက်ခွာသွားခဲ့ပါတယ်။ ကိုမိုးစက်လိုပဲ လူသိများထင်ရှားတဲ့ ပန်းချီဆရာတွေ ဖြစ်တဲ့ ကိုငယ်လေးနဲ့ ကိုအောင်ကိုတို့ဟာလည်း လက်ရှိမှာ ဥရောပနိုင်ငံတနိုင်ငံဖြစ်တဲ့ ပြင်သစ်မှာ ရောက်ရှိ နေထိုင်နေကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။
အနုပညာပေါင်းကူးတံတား
အရင်ကဆို စက်ရုံလုပ်သားတွေလို မြန်မာရွှေ့ပြောင်း အလုပ်သမားတွေလောက်သာ များသောအားဖြင့် ထိုင်းနိုင်ငံကို လာရောက်ကြပေမဲ့ အခုအခါမှာတော့ အဘက်ဘက်က ယိုယွင်းလာတဲ့ နိုင်ငံရဲ့ အခြေအနေကြောင့် အဆင့်မြင့် ပညာရေးကို တက်လှမ်းလိုတဲ့ မြန်မာလူငယ်တွေနဲ့ ဘန်ကောက်ရဲ့ နာမည်ကျော် Rangoon Tea House လို မြန်မာစားသောက်ဆိုင်တွေ ဖွင့်လှစ်လိုတဲ့ စွန့်ဦးစီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင်တွေဟာလည်း ထိုင်းနိုင်ငံကို စုပြုံ ရောက်ရှိလာနေပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံက ပြခန်းတာဝန်ခံတွေဟာလည်း ပန်းချီပြပွဲတွေ ပြသနိုင်မယ့်နေရာ အခင်းအကျင်းနဲ့ အကျိုးတူ မိတ်ဖက်တွေ ရှာဖွေသွားဖို့ ဘန်ကောက်ကို ရောက်ရှိနေကြပါတယ်။
ဒီလို ပန်းချီပြပွဲတွေဟာ အာဏာရှင်စနစ် အမြစ်ပြတ်ရေးမှာ တိုက်ရိုက်သက်ရောက်မှု သိပ်မရှိဘူးဆိုပေမဲ့ ဒီမိုကရေစီလိုလားတဲ့ မြန်မာပြည်သူတွေရဲ့ စစ်အာဏာရှင်စနစ်အပေါ် ခုခံတွန်းလှန်မှု၊ စိတ်ဓာတ်ကြံ့ခိုင်မှုတွေအပြင် တရားမျှတမှုနဲ့ လွတ်လပ်မှုအတွက် ရုန်းကန်နေရတဲ့ မြန်မာပြည်သူတွေရဲ့ အတိဒုက္ခတွေကို နိုင်ငံတကာ အသိုက်အဝန်း သိမြင်နားလည်နိုင်အောင် အနုသုခုမပညာနဲ့ ထုတ်ဖော်ပြသနိုင်တဲ့ ပေါင်းကူးတံတားတွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ပြည်ပမှာ ပြုလုပ်တဲ့ မြန်မာပန်းချီပြပွဲတွေမှာ ဒီမိုကရေစီအရေး ဒါမှမဟုတ် လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်ခံရမှုတွေကို ထင်ဟပ်စေတဲ့ ပန်းချီကားတွေကိုပဲ အဓိကထား ပြသလေ့ရှိပါတယ်။
ပြီးခဲ့တဲ့ ဖေဖော်ဝါရီလကလည်း လန်ဒန်မြို့မှာရှိတဲ့ Karin Weber Gallery မှာ Against the Tide: Myanmar Art in the Moment လို့ နာမည်ပေးထားတဲ့ ပန်းချီပြပွဲကို ကိုအောင်မြင့်၊ ကိုထိန်လင်းနဲ့ မစန္ဒာခိုင်တို့အပါအဝင် ပန်းချီဆရာ ၉ ဦးက ပူးတွဲပြသခဲ့ပါတယ်။ ပြပွဲမှာ ပြသခဲ့တဲ့ ပန်းချီကားတွေဟာ ပန်းချီဆရာတဦးချင်းစီရဲ့ ထူးခြားတဲ့ ကိုယ်ပိုင်အမြင်ရှုထောင့်တွေနဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆိုင်ရာ နောက်ခံဇာတ်ကြောင်းတွေကို ပုံဖော်ရေးဆွဲထားတယ်ဆိုပေမဲ့ သူတို့ရဲ့ စုတ်ချက်တွေနဲ့ ဆေးရေးကောက်ကြောင်းတွေမှာ မျက်မှောက် မြန်မာ့နိုင်ငံရေး အရောင်အသွေးတွေ ပျော်ဝင် ရောယှက်နေမယ်ဆိုတာကတော့ မြေကြီးလက်ခတ်မလွဲပဲ မဟုတ်လား…။
လီဆာမိုဗီးယပ်စ်
ဘာသာပြန်- ရာစုသစ်
Ref: https://www.theartnewspaper.com
