လာမယ့် မတ်လ ၈ ရက်နေ့ဟာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ အမျိုးသမီးများနေ့ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီတခါ အမျိုးသမီးများနေ့အတွက် ဦးတည်ချက်ကတော့ တန်းတူညီမျှတဲ့အခွင့်အရေး၊ လုပ်ပိုင်ခွင့်အာဏာနဲ့ အခွင့်အလမ်းတွေကို အားလုံးမှာ ရရှိစေဖို့အတွက် လမ်းဖွင့်ပေးရမှာဖြစ်ပြီး အနာဂတ်မှာ feminism အပြည့်အဝ ဖြစ်မြောက်လာတဲ့အခါ တဦးတယောက်မှ နောက်ကျမကျန်စေခဲ့ဖို့ဘဲ ဖြစ်ပါတယ်။
Feminism ဆိုတာကတော့ မိန်းမတွေကိုပဲ ဦးစားပေးတဲ့ဝါဒ မဟုတ်သလို ယောကျ်ားမုန်းတီးရေးဝါဒလည်း မဟုတ်ပါဘူး။ အမျိုးသမီးတွေအားလုံး လူမှုရေး၊ စီးပွားရေးနဲ့ နိုင်ငံရေးမှာ တန်းတူညီမျှမှုရရှိစေဖို့ ယုံကြည်ပြီး ကြိုးပမ်းတဲ့ဝါဒ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီနှစ်ရဲ့ ဦးတည်ချက် ရေရှည်တည်မြဲဖို့အတွက်ဆိုရင် လာမယ့် မျိုးဆက်သစ်လူငယ်တွေ၊ အမျိုးသမီးငယ်တွေနဲ့ ဆယ်ကျော်သက်အရွယ် မိန်းကလေးတွေကို ဦးဆောင်လုပ်ပိုင်ခွင့်ပေးဖို့က အဓိကပါပဲ။
၂၀၂၅ ခုနှစ်ဟာ အမျိုးသမီးတွေရဲ့ အခွင့်အရေးနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ပေကျင်းလုပ်ငန်းစဉ် (Beijing Declaration and Platform for Action) BPfA ကို ချမှတ်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၃၀ ပြည့် အထိမ်းအမှတ်လည်း ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့်မို့ ကမ္ဘာအနှံ့က ကျား မ တန်းတူညီမျှမှုနဲ့ အမျိုးသမီးအခွင့်အာဏာရရှိရေး လှုပ်ရှားမှုတွေအတွက် အချက်အချာကျတဲ့ နှစ်တနှစ်ပါပဲ။ ၁၉၉၅ ခုနှစ်၊ ၄ ကြိမ်မြောက် ကမ္ဘာ့ညီလာခံကို တရုတ်နိုင်ငံ ပေကျင်းမြို့မှာ ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး ပေကျင်းလုပ်ငန်းစဉ် BPfA ရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ဟာ ကမ္ဘာတဝန်းက လက်ခံကြတဲ့ အအောင်မြင်ဆုံးစီမံကိန်းတခု ဖြစ်လာခဲ့ပါတယ်။
အဲဒီလမ်းညွှန်ချက်ထဲမှာ အရေးကြီးတဲ့ အခန်းကဏ္ဍတွေဖြစ်တဲ့ ပညာရေး၊ ကျန်းမာရေး၊ ငြိမ်းချမ်းရေး၊ မီဒီယာကဏ္ဍ၊ နိုင်ငံရေး ပူးပေါင်းပါဝင်မှု၊ စီးပွားရေးအခွင့်အာဏာနဲ့ အကြမ်းဖက်မှု ပပျောက်ရေးတို့အတွက် မူဝါဒ၊ အစီအစဉ်ရေးဆွဲခြင်းနဲ့ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုတွေ ပါဝင်ပါတယ်။ အဲဒီကိစ္စရပ်တွေနဲ့အတူ ရာသီဥတုကြောင့်ဖြစ်လာတဲ့ နောက်ဆက်တွဲအခြေအနေတွေနဲ့ ဒီဂျစ်တယ်နည်းပညာတွေအရ မျှတမှု၊ လုပ်ပိုင်ခွင့်၊ အခွင့်အလမ်းတွေ ဦးစားပေးအဖြစ် ပေါ်ပေါက်တာကိုလည်း ထည့်စဉ်းစားရမှာဖြစ်ပြီး ၅ နှစ်အတွင်းမှာ တည်မြဲတဲ့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို အကောင်အထည်ဖော်နိုင်ဖို့က အရေးတကြီး လိုအပ်နေတာပါ။
နိုင်ငံအတော်များများမှာ လုံခြုံရေး သိသိသာသာ အားနည်းလာပြီး အကျပ်အတည်းတွေ ပေါင်းစုံနေတာမို့ လူအများက ဒီမိုကရေစီအပေါ် ယုံကြည်မှု ကျဆင်းနေကြပါတယ်။ ဒီလိုအခြေအနေတွေကြောင့် လူထုလှုပ်ရှားမှုတွေအတွက် နေရာလွတ်တွေ သိပ်မရှိတဲ့ကြားက ပေကျင်းလုပ်ငန်းစဉ် BPfA ရဲ့ နှစ် ၃၀ ပြည့် အထိမ်းအမှတ်ကို ကျင်းပရမှာဖြစ်ပါတယ်။ ၂၀၂၄ တနှစ်တည်းမှာတင် လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခတွေရဲ့ အကျိုးဆက်ကို ခံစားရသူ အမျိုးသမီးနဲ့ မိန်းကလေးပေါင်း ၆၁၂ သန်း ရှိခဲ့ပြီး ၁၀ စုနှစ်တခုအတွင်းမှာ ၅၀ ရာခိုင်နှုန်း တိုးလာခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။
ပေကျင်းလုပ်ငန်းစဉ် BPfA နှစ် ၃၀ ပြည့်မှာ ကမ္ဘာအနှံ့က အမျိုးသမီးတွေအတွက် ကမ်ပိန်းကတော့ “For All Women and Girls” (အမျိုးသမီးများနှင့် မိန်းကလေးများအားလုံးအတွက်) ဖြစ်ပြီး အဓိကကဏ္ဍ ၃ ခုမှာ ပါဝင်လှုပ်ရှားရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
၁။ အမျိုးသမီးများနှင့် မိန်းကလေးငယ်များ၏ အခွင့်အရေး တိုးပွားလာစေရန်
အကြမ်းဖက်မှု၊ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုနဲ့ အမြတ်ထုတ်မှု ပုံစံမျိုးစုံကို ပြတ်ပြတ်သားသား ရင်ဆိုင်တုံ့ပြန်ပြီး အမျိုးသမီးတွေနဲ့ မိန်းကလေးငယ်တွေအတွက် လူ့အခွင့်အရေး အပြည့်အဝရဖို့ မရပ်မနား တိုက်ပွဲဝင်ကြရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
၂။ ကျား/မ တန်းတူညီမျှမှုကို ထောက်ခံအားပေးရန်
ကန့်သတ်ချက်တွေနဲ့ ဖိုဝါဒအစွဲတွေကို ရှင်းလင်းပယ်ဖျက်ပြီး အမြစ်တွယ်နေတဲ့ ဂျန်ဒါခွဲခြားမှုတွေကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲရမှာပါ။ အခွင့်အရေးနည်းပါးတဲ့ အဖိနှိပ်ခံလူအုပ်စုတွေ ဖြစ်ကြတဲ့ ကျား မ တန်းတူမှုမရသူတွေ၊ လိင်ခံယူချက် ကွဲပြားသူတွေနဲ့ ဆင်းရဲနွမ်းပါးတဲ့ အမျိုးသမီးတွေ၊ လူငယ်တွေရဲ့အသံကို ထုတ်ဖော်ပြောဆိုပြီး လူတန်းစား ကျား မ မရွေး အားလုံးပါဝင်ဖို့နဲ့ လုပ်ပိုင်ခွင့်ရဖို့အတွက် ဆောင်ရွက်ရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
၃။ အခွင့်အာဏာရပိုင်ခွင့်ကို အားပေးရန်
ပညာရေး၊ အလုပ်အကိုင်၊ ခေါင်းဆောင်မှုနဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်ချရတဲ့ အခြေအနေတွေမှာ အားလုံးပါဝင်နိုင်ဖို့အတွက် ရည်ရွယ်ပြီး အခွင့်အာဏာနဲ့ပတ်သက်တဲ့ နည်းစနစ်တွေကို ပြန်လည်သတ်မှတ်ရပါမယ်။ လူငယ်အမျိုးသမီးတွေနဲ့ မိန်းကလေးတွေ ဦးဆောင်နိုင်ဖို့နဲ့ တီထွင်ဆန်းသစ်နိုင်ဖို့အတွက် အခွင့်အလမ်းတွေကို ဦးစားပေးရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
မီဒီယာတွေ၊ ကုမ္ပဏီခေါင်းဆောင်တွေ၊ လူမှုအဖွဲ့အစည်းခေါင်းဆောင်တွေ၊ လူငယ်တွေနဲ့ အစိုးရ အပါအဝင် ဩဇာရှိသူတွေကို သက်ဆိုင်ရာဒေသနဲ့ နယ်ပယ်အသီးသီးမှာ လှုပ်ရှားဖို့အတွက် စည်းရုံးရပါမယ်။
သက်ဆိုင်ရာ ဦးစီးဦးဆောင်သူတွေကိုလည်း အမျိုးသမီးတွေရဲ့ အခွင့်အရေးနဲ့ ကျား မ တန်းတူညီမျှမှုအတွက် ပါဝင်လှုပ်ရှားကြဖို့နဲ့ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံကြဖို့ကို ညှိနှိုင်းတောင်းဆိုရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဆိုရှယ်မီဒီယာတွေနဲ့ ဒစ်ဂျစ်တယ်ပလက်ဖောင်းတွေမှာ #ForAllWomenAndGirls ဆိုတဲ့ စာသားနဲ့အတူ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ အမျိုးသမီးများနေ့နဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အကြောင်းအရာနဲ့ ဖြစ်ရပ်တွေကို အားလုံးသိနားလည်ပြီး ပါဝင်လာအောင် မျှဝေရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
အားလုံး အတူတကွ လှုပ်ရှားကြမယ်ဆိုရင် ကျား မ တန်းတူညီမျှမှု ရဖို့အတွက် လိုနေသေးတဲ့ ကွက်လပ်တွေကို ဖြည့်ပေးနိုင်တဲ့မျိုးဆက် ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။
ပေကျင်းလုပ်ငန်းစဉ် BPfA ဟာ အမျိုးသမီးတွေ အခွင့်အရေးရစေဖို့ ကြိုးပမ်းရာမှာ အကောင်အထည် ဖော်နိုင်ခဲ့တာတွေ တော်တော်များများ ရှိပါတယ်။
၁။ ဥပဒေဆိုင်ရာ အကာအကွယ်
၁၉၉၅ ခုနှစ် မတိုင်ခင်က နိုင်ငံ ၁၂ နိုင်ငံမှာပဲ အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှုကို ဥပဒေအရ အပြစ်ပေးနိုင်ခဲ့တာပါ။ လက်ရှိအချိန်မှာတော့ နိုင်ငံ ၁၉၃ နိုင်ငံမှာ ဥပဒေပြု အရေးယူမှု ၁,၅၈၃ ခုအထိ ရှိနေပြီး အဲဒီအထဲမှာ အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှုအတွက် ဥပဒေ ၃၅၄ ခု ပါဝင်ပါတယ်။ အဲဒီ ဥပဒေတွေက ပြစ်မှုကျူးလွန်မှုနဲ့ ပြစ်မှုကင်းလွတ်ခွင့်ကို ဆန့်ကျင်ဖို့အတွက် ကိုယ်စားပြုနေပါတယ်။
၂။ ဝန်ဆောင်မှုများ ရရှိနိုင်ရေး
ပေကျင်းလုပ်ငန်းစဉ် BPfA ဟာ ခိုလှုံစရာနေရာ၊ ဥပဒေအကူအညီ၊ တိုင်ပင်ဆွေးနွေးမှုရယူခြင်း (counseling) နဲ့ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှု စတဲ့ အရေးကြီးတဲ့ ဝန်ဆောင်မှုတွေ ရဖို့အတွက် ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခဲ့ပါတယ်။ နောက်ပိုင်း ကမ္ဘာ့နေရာအနှံ့မှာ အဲဒီဝန်ဆောင်မှုတွေ ရှိလာပြီး အမျိုးသမီးနဲ့ မိန်းကလေးများစွာအတွက် အရေးကြီးတဲ့ ဘဝရှင်သန်ရေး နည်းလမ်းတွေကို လမ်းညွှန်ဆောင်ရွက်ပေးလျက် ရှိပါတယ်။
၃။ လူငယ်များ ပူးပေါင်းပါဝင်မှု
ကျား မ တန်းတူညီမျှမှုအတွက် ဦးဆောင်သူ လူငယ် (feminists) တွေဟာ ဒစ်ဂျစ်တယ် ပလက်ဖောင်းကို တွင်တွင်ကျယ်ကျယ်သုံးပြီး တရားမျှတမှုအတွက် ပြောင်းလဲလှုပ်ရှားနိုင်မယ့် လှိုင်းသစ် ဖြစ်လာစေဖို့ကို ပေကျင်းလုပ်ငန်းစဉ် (BPfA) က အားပေးလှုံ့ဆော်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။
၄။ လူ့ဘောင်သတ်မှတ်ချက်များ ပြောင်းလဲလာခြင်း
၄ ကြိမ်မြောက် ကမ္ဘာ့ညီလာခံရဲ့ သဘောတူညီချက်ဟာ ကမ္ဘာတဝန်းက အမျိုးသမီးတွေရဲ့ အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ လှုပ်ရှားမှုတွေ ဖြစ်ပေါ်လာအောင် အစပျိုးစေခဲ့ပြီး တယူသန်အစွဲရှိသူတွေ၊ ရှေးရိုးစွဲ တဖက်ပိတ် အတွေးအခေါ်တွေနဲ့ အလေ့အထတွေကို ဆန့်ကျင်စေခဲ့ရုံသာမက လိင်ဖြစ်တည်မှုနဲ့ ပတ်သက်ပြီး တန်းတူညီမျှမှုရစေဖို့ ဥပဒေနဲ့ မူဝါဒသစ်တွေ၊ အလေ့အထသစ်တွေကို ဖန်တီးပေးနိုင်ခဲ့ပါတယ်။
၅။ ငြိမ်းချမ်းရေးကဏ္ဍများတွင် အမျိုးသမီးများ ပါဝင်လာခြင်း
ပေကျင်းလုပ်ငန်းစဉ် (BPfA) ဟာ အမျိုးသမီးတွေကို ပဋိပက္ခဖြေရှင်းမှုနဲ့ ကာကွယ်ရေး လုပ်ငန်းတွေမှာ ဆုံးဖြတ်ချက်ချစေခြင်း အပါအဝင် အခြေအနေအားလုံးမှာလည်း အပြည့်အဝ ညီတူညီမျှ လိုက်ပါဆောင်ရွက်နိုင်စေဖို့ တိုက်တွန်းပေးခဲ့ပါတယ်။ လက်ရှိမှာလည်း နိုင်ငံ ၁၁၂ နိုင်ငံက ငြိမ်းချမ်းရေး၊ လုံခြုံရေးနဲ့ အမျိုးသမီးများအတွက် နိုင်ငံတော်အဆင့် လှုပ်ရှားဆောင်ရွက်မှု အစီအစဉ်တွေ ပြုလုပ်နေကြပါတယ်။ ၂၀၁၀ တုန်းက ၁၉ နိုင်ငံပဲ ရှိခဲ့ရာကနေ ၁၁၂ နိုင်ငံအထိ ရှိလာတာဟာ သိသိသာသာ တိုးတက်လာတယ်လို့ ပြောရမှာပါပဲ။ အဲဒီ နိုင်ငံတော်အဆင့် လှုပ်ရှားဆောင်ရွက်မှု အစီအစဉ်တွေက ငြိမ်းချမ်းရေးထူထောင်မှုနဲ့ ပဋိပက္ခအပြီး ပြန်လည်ထူထောင်ရေး လုပ်ငန်းတွေမှာ အမျိုးသမီးတွေကို ဝင်ရောက်လုပ်ကိုင်စေပြီး ဆုံးဖြတ်ချက်ချရတဲ့ အဆင့်တွေအထိ ပါဝင်စေခဲ့ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် အဲဒီအစီအစဉ်တွေဟာ ပဋိပက္ခအတွင်း လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှုတွေကို တားဆီးနိုင်တဲ့ ဥပဒေသစ်တွေ ပေါ်ပေါက်လာဖို့အတွက် သော့ချက်တခုလည်း ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။
၁၉၉၅ ခုနှစ်မှာ ပေကျင်းလုပ်ငန်းစဉ် BPfA ကို ချမှတ်ပြီးနောက်ပိုင်း အမျိုးသမီးအခွင့်အရေးတွေ သိသိသာသာ တိုးတက်လာပေမဲ့ တချိန်တည်းမှာ မတူတဲ့ ပြဿနာသစ်တွေနဲ့ အကျပ်အတည်းတွေကို ရင်ဆိုင်နေရပြီး အခွင့်အရေးတွေလည်း တဖြည်းဖြည်း ဆုတ်ယုတ်လာနေပါတယ်။ ဒါကို မြင်သာတဲ့အခြေအနေတခုဖြစ်တဲ့ အမျိုးသမီးတွေပဲ အများဆုံးကြုံတွေ့ရတဲ့ အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှု ဖြစ်စဉ်တွေနဲ့ ထောက်ပြရမှာပါပဲ။
မိသားစုတွင်း အကြမ်းဖက်မှုဖြစ်စဉ်တွေအတွက် မှန်ကန်တိကျတဲ့ အရေအတွက် မရှိသေးသလို နိုင်ငံအတော်များများမှာ အိမ်ထောင်ဖက် အကြမ်းဖက်မှုဖြစ်စဉ် အားလုံးကို စုဆောင်းထားတဲ့ အချက်အလက်တွေ မရှိသေးပါဘူး။ မူးယစ်ဆေးဝါးနဲ့ ရာဇဝတ်မှုဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂရုံး (UNDOC) ရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်မှာလည်း ‘အမျိုးသမီး ထက်ဝက်ခန့်က အကြမ်းဖက်မှုဒဏ် ခံခဲ့ရတာကို ဘယ်သူ့ကိုမှ ထုတ်ပြောပြတာမျိုးမရှိဘူး’ လို့ ဆိုထားပါတယ်။
အမျိုးသမီးတွေ အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်ခံရခြင်းဟာ အသေးအဖွဲမဟုတ်သလို အမျိုးသမီးတွေနဲ့ပဲ ဆိုင်တဲ့ကိစ္စလည်း မဟုတ်ပါဘူး။ မိခင် အကြမ်းဖက်ခံနေရတာကို မြင်လိုက်ရတဲ့ ကလေးအများစုမှာ စိတ်ဒဏ်ရာရသွားပြီး အဲဒီကလေးတွေဟာ ကိုယ်တိုင်နစ်နာသူ (victim) အဖြစ် မသိစိတ်ထဲမှာ စွဲသွားကြပါတယ်။ အဲဒီလိုဖြစ်စဉ်ကို ကြုံတွေ့ရတဲ့ အမျိုးသမီးတွေနဲ့ ကလေးတွေဟာ အကျိုးဆက်အနေနဲ့ ရေရှည်မှာ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာနဲ့ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးအတွက် အန္တရာယ် ကြီးကြီးမားမား ရှိနိုင်ပါတယ်။
၂၀၁၇ မှာဆိုရင် အာရှက အမျိုးသမီးပေါင်း ၂၀,၀၀၀ ခန့်ဟာ အိမ်ထောင်ဖက်ရဲ့ သတ်ဖြတ်တာကို ခံခဲ့ရပြီး ၂၀၂၀ မှာတော့ ကမ္ဘာအနှံ့က ၈၁,၀၀၀ မျှ အရေအတွက်ရှိတဲ့ အမျိုးသမီးတွေဟာ မိသားစုတွင်း အကြမ်းဖက်မှုကြောင့် သေဆုံးခဲ့ကြရပါတယ်။ ၂၀၂၃ မှာဆိုရင်လည်း ၁၁ မိနစ်တိုင်းမှာ မိန်းကလေး သို့မဟုတ် အမျိုးသမီးတဦးဟာ လက်တွဲဖော် အိမ်ထောင်ဖက်ရဲ့ သတ်ဖြတ်တာကို ခံနေခဲ့ရတာပါ။
အဲဒီလိုပုံစံတွေနဲ့ အမျိုးသမီးတွေ သေဆုံးမှုနှုန်း မြင့်လာတာဟာ ကိုဗစ်-၁၉ ရောဂါနဲ့ နောက်ဆက်တွဲ ဆိုးကျိုးတွေကြောင့် ဖြစ်တယ်လို့ မူးယစ်ဆေးဝါးနဲ့ ရာဇဝတ်မှုဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂရုံး (UNODC) ရဲ့ ၂၀၂၁ ခုနှစ် မှတ်တမ်းတွေမှာ သုံးသပ်ထားပါတယ်။ ၂၀၂၂ ခုနှစ် UN ကုလသမဂ္ဂ အမျိုးသမီးများအဖွဲ့ရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်မှာလည်း ကိုဗစ်ကာလအတွင်း အမျိုးသမီးနဲ့ မိန်းကလေးငယ် ၄၅ ရာခိုင်နှုန်းဟာ အကြမ်းဖက်မှုဒဏ်ကို ရင်ဆိုင်နေခဲ့ရတာပါ။
မိသားစုတွင်း အကြမ်းဖက်မှုကို တားဆီးနိုင်ဖို့ရာ အစိုးရ၊ အစိုးရမဟုတ်တဲ့ အဖွဲ့အစည်းတွေ (NGOs) နဲ့ နိုင်ငံတကာက လှူဒါန်းသူ အဖွဲ့အစည်းတွေရဲ့ ကြိုးပမ်းအားထုတ်မှု ကတိကဝတ်တွေကို လက်ခံသင့်ပါတယ်။ ၁၉၇၀ ပြည့်နှစ်တွေမှာဆိုရင် မိသားစုတွင်း အကြမ်းဖက်မှု ဥပဒေကို လက်ခံတဲ့နိုင်ငံ တခုပဲရှိခဲ့ပြီး လက်ရှိမှာတော့ နိုင်ငံပေါင်း ၁၂၇ နိုင်ငံကျော်မှာ အိမ်ထောင်ဖက်ရဲ့ အကြမ်းဖက်မှုကနေ သားသမီးတွေကို ကာကွယ်ဖို့ ဥပဒေမျိုးစုံ ရှိနေပါပြီ။ (UN Women 2022)
အမျိုးသမီးတွေရဲ့ လုံခြုံမှုအတွက် အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှုဆိုင်ရာ ဥပဒေကို လက်ခံတဲ့ နိုင်ငံအရေအတွက်ဟာ အရှေ့အာရှနဲ့ ပစိဖိတ်မှာ အများဆုံးဖြစ်ပါတယ်။
ဥပမာပြောရရင် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံမှာ တရားစွဲဆိုမှုဟာ လုပ်ငန်းစဉ် အတော်များပြီး ငွေကုန်ကြေးကျ များလှပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဖိလစ်ပိုင်က မူဝါဒချမှတ်သူတွေဟာ အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်ခံရသူတွေကို ကာကွယ်မှုအစီအစဉ်တွေ အခမဲ့ရရှိစေပြီး အမျိုးသမီးအားလုံး ဥပဒေဆိုင်ရာ အကူအညီကို ချက်ချင်းရစေဖို့ ဥပဒေကို ပြင်ဆင်ထားခဲ့ပါတယ်။
အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှုနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ တိုင်ကြားမှုတွေ ရှိတဲ့အခါ ဥပဒေရေးရာက ချက်ချင်းဆောင်ရွက်ပေးပြီး နစ်နာသူက ကျူးလွန်သူဆီကနေ လျော်ကြေးရနိုင်တဲ့ အခြေအနေမျိုးဟာလည်း နိုင်ငံတော်တော်များများက မလုပ်နိုင်သေးတဲ့အရာတွေပါ။ (Klugman 2017)
နောက်ထပ် ဥပမာတခုကတော့ သီရိလင်္ကာနိုင်ငံမှာ အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှုကို ဖော်ထုတ်ဖို့အတွက် စီမံထားတဲ့ အထူးအစီအစဉ်တခုကို တွေ့ရပါတယ်။ ကျန်းမာရေး၀န်ထမ်းတွေကို သင်တန်းပေးပြီး လူမှုအဖွဲ့အစည်းတွေရဲ့ တာဝန်အနေနဲ့ အိမ်ထောင်ဖက်ရဲ့ အကြမ်းဖက်မှုကို စစ်ဆေးရတာပါ။ ၂၀၀၂ တုန်းက အဲဒီပရိုဂရမ်နဲ့ ဆင်တူတဲ့ အစီအစဉ်မျိုး အိန္ဒိယနိုင်ငံမှာလည်း ရှိခဲ့ဖူးပါတယ်။ မိသားစုတွင်း အကြမ်းဖက်မှုကို စောင့်ကြည့်ဖို့နဲ့ မိသားစုဆက်ဆံရေးကို တိုးမြှင့်ဖို့ ဒေသခံ အမျိုးသမီး စေတနာ့ဝန်ထမ်းတွေကို ခန့်ထားပြီး လူထုလှုပ်ရှားမှုတွေ ပြုလုပ်စေခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။
ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံမှာလည်း အစိုးရရဲ့ စီမံချက်တခုဖြစ်တဲ့ ‘အမျိုးသမီးများအတွက် ဆေးရုံများမှ အထူးခံစားခွင့် အကူအညီ’ က ကိုယ်ဝန်ဆောင် အမျိုးသမီးတွေနဲ့ မိသားစုတွင်း အကြမ်းဖက်ခံရသူတွေကို အထူးဆေးကုသမှုနဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ၊ လူမှုရေးရာ အကူအညီတွေ ပေးခဲ့ပါတယ်။ (Pande et al. 2017)
အဲဒီသာဓကတွေလိုပဲ အခြားနိုင်ငံအချို့က အစိုးရတွေဟာလည်း အမျိုးသမီးတွေအပေါ် ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်းနဲ့ အကြမ်းဖက်မှုတွေ ပပျောက်ဖို့ ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှု ဖြစ်စဉ်တွေက ဘာလို့ မလျော့သွားတာလဲ ဆိုတဲ့ မေးခွန်းထုတ်စရာ ရှိနေပြန်တယ်။
ဥပဒေအရ ထိထိရောက်ရောက် အရေးမယူနိုင်တာတွေ၊ အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှုဆိုင်ရာ ဥပဒေနဲ့ မူဝါဒတွေကို ဆောင်ရွက်ဖို့ ဘဏ္ဍာငွေမလုံလောက်တာတွေ၊ ဥပဒေအကြောင်း မသိနားမလည်ကြတာတွေနဲ့ အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှု ပြစ်ဒဏ်ကင်းလွတ်ခွင့်ကို ပိုအားပေးရာရောက်တဲ့ အခြားအကြောင်းအရင်းတွေကြောင့်ပါပဲ။ အဲဒီလို အခက်အခဲတွေကြောင့် အမျိုးသမီးတွေ ဘေးကင်းလုံခြုံမှုရဖို့ကို သေချာမစီမံပေးနိုင်တဲ့ အစိုးရတွေဟာ ကြံရာမရ ဖြစ်နေကြပါတယ်။
ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂ (UN) ဟာလည်း အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှုနဲ့ ပတ်သက်ပြီး စဉ်ဆက်မပြတ် ထုတ်ဖော်ပြောဆိုနေသလို UN ရဲ့ အေဂျင်စီတွေက သုတေသနနဲ့ လမ်းညွှန်ချက်တွေကို အများပြည်သူသိအောင် ပုံမှန်ကြေညာပေးလျက် ရှိပါတယ်။
အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှုတွေအတွက် ထိရောက်တဲ့ဥပဒေ ရှိရမယ့်အပြင် တဦးချင်းစီရဲ့ ခံယူချက် သဘောထားတွေ ပြောင်းလဲဖို့ကလည်း အတော်လေး အရေးကြီးပါတယ်။ အကြမ်းမဖက်တဲ့ ဆက်ဆံရေးရှိဖို့နဲ့ အမျိုးသမီးတွေရဲ့ အခွင့်အာဏာ မျှတဖို့အတွက် လူ့ဘောင်သတ်မှတ်ချက်တွေကို ပြောင်းလဲပစ်ရမှာပါပဲ။ အဲဒီလို မှန်ကန်ပြီး မျှတတဲ့ ခံယူချက်ရှိဖို့ဆိုရင် ကလေးဘဝ ပညာရေးစနစ်ကနေတဆင့် ပျိုးထောင်ပေးဖို့ရာ အရေးကြီးလှပါတယ်။ ကျားမ ဖြစ်တည်မှု(ဂျန်ဒါ)၊ ဘာသာတရား၊ လူမျိုးရေး စတဲ့ ကန့်သတ်ချက်တွေကို ကျော်မြင်ပြီး အပြန်အလှန် လေးစားမှုရှိတဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတခုကို ငယ်စဉ်ကတည်းက ဖန်တီးပေးရမှာပါ။
ဒါ့အပြင် ကလေးတွေကို သန်မာပြီး ခံနိုင်ရည်ရှိတဲ့သူတွေ ဖြစ်လာအောင် တန်းတူညီမျှမှုရဖို့နဲ့ သူတို့ရဲ့ အခွင့်အရေးအတွက် အားဖြည့်ပေးတာကလည်း အိမ်တွင်းအကြမ်းဖက်မှုနဲ့ အခြား နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းမှုတွေဖြစ်တဲ့ အမျိုးသမီးတွေကို လူကုန်ကူးတာ၊ မိသားစုတာဝန်ပိစေတာ၊ လုပ်ခလစာ ခွဲခြားတာတွေကိုလည်း လျှော့ချလာနိုင်မှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဥပဒေ၊ ဥပဒေစိုးမိုးရေးနဲ့ အရေးကြီးတဲ့ ဝန်ဆောင်မှုတွေ ရှိဖို့အတွက် ထောက်ပံ့ပေးရမှာ အသေအချာပါပဲ။
အဲဒီလို အကြောင်းအရာတွေအားလုံးကို ခြုံကြည့်ရင် feminism (ဖိမနစ်ဇင်မ်) ဆိုတာ အမျိုးသမီးတွေနဲ့ပဲဆိုင်တဲ့ ဝါဒမဟုတ်မှန်း သတိပြုမိကြမှာပါ။ ဒါကြောင့်မို့ တန်းတူညီမျှမှုရှိတဲ့ feminism အပြည့်အဝဖြစ်မြောက်ဖို့ လိုအပ်နေပါသေးတယ်။
ခြေတလှမ်းနောက်ကျတာနဲ့ ကမ္ဘာကြီးက အများကြီး ပြောင်းလဲသွားနိုင်တာမို့ ဒီနှစ်ရဲ့ ‘အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ အမျိုးသမီးများနေ့’ မှာလည်း ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂ အမျိုးသမီးအဖွဲ့တွေနဲ့အတူ အမျိုးသမီးတွေရဲ့ အခွင့်အရေးအတွက် ဆက်ပြီး ကြိုးပမ်းကြရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
ဆောင်းပါးရှင် - Aichurek Kurmanbekova, Dil Rahut & Subhasis Bera
ဘာသာပြန်- ယမင်း
