ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ဖြစ်စဉ်က မြန်ဆန်လွန်းတယ် ဆိုရမယ်။ ဇူလိုင်လဆန်းမှာ ကျောင်းသားလှုပ်ရှားမှုတွေ ဒါကာမှာ စဖြစ်တယ်။ ဟာဆီနာအစိုးရရဲ့ မမျှတတဲ့ အလုပ်အကိုင် နေရာပေးမှုစနစ်ကို ကျောင်းသားတွေက စပြီး ဆန့်ကျင်ဆန္ဒပြကြတယ်။ “ခွဲခြားဆက်ဆံမှု ဆန့်ကျင်တိုက်ဖျက်ရေး ကျောင်းသားလှုပ်ရှားမှု” (Anti-Discrimination Student Movement) လို့ အမည်ပေးထားတယ်။ ဒါကာတက္ကသိုလ်ကျောင်းသားတွေ ဦးဆောင်တဲ့ ဆန္ဒပြပွဲနောက်မှာ အတိုက်အခံ (BNP) ပါတီလိုလားသူတွေ၊ သာမန်ပြည်သူတွေ ပါလာတယ်။ ဆန္ဒပြပွဲက တဖြည်းဖြည်း ကြီးထွားလာတော့ လုံခြုံရေးတပ်တွေက ပစ်ခတ်နှိမ်နင်းမှုတွေ လုပ်ရတယ်။ ဇူလိုင်လအတွင်း ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ဆန္ဒပြပွဲမှာ လူ ၂၀၀ ကျော် ၃၀၀ နီးပါး သေတယ်။ ဒီအထဲမှာ ဆန္ဒပြကျောင်းသားတွေလည်း ပါတယ်။

ဒါကာတက္ကသိုလ်က ဆန္ဒပြကျောင်းသားတဦး အုတ်ခုံတခုပေါ်တက် လက်သီးလက်မောင်းတန်း အော်ဟစ်ကြွေးကြော်နေချိန်မှာ လုံခြုံရေးရဲက ပစ်ခတ်လိုက်လို့ သေဆုံးသွားတဲ့ ဗီဒီယိုဟာ အွန်လိုင်းပေါ်မှာ ပျံ့နှံ့သွားချိန်မှာ လူထုရဲ့ဒေါသကို ဓာတ်ဆီလောင်းပေးသလို ဖြစ်သွားပြီး ဒါကာနဲ့တကွ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် မြို့ကြီးတွေမှာ တားမနိုင်ဆီးမရ လူထုအုံကြွ ဆန္ဒပြပွဲတွေ ဖြစ်လာတော့တယ်။

ကျောင်းသားတွေနဲ့ အတိုက်အခံ (BNP) ပါတီရဲ့ တောင်းဆိုမှုက ရှိတ်ခ်ဟာဆီနာနဲ့ အစိုးရအဖွဲ့ ပြုတ်ကျရေးပါ။

ဆန္ဒပြပွဲ အရှိန်အဟုန်မြင့်လာတော့ ကျောင်းသားခေါင်းဆောင်တွေကို ဖမ်းပါတယ်။ အတိုက်အခံပါတီဝင်တွေကို ဖမ်းပါတယ်။ အရှိန်က သေမသွားပါဘူး။ ဩဂုတ်လ ၄ ရက်၊ တနင်္ဂနွေကတော့ ဆန္ဒပြပွဲက အထွတ်အထိပ်ကို ရောက်လာတယ်။ ဖမ်းထားတဲ့ ကျောင်းသားခေါင်းဆောင်တွေကို လွှတ်ပေးဖို့၊ အသတ်ခံရတဲ့ ဆန္ဒပြသူတွေအတွက် တရားမျှတမှုရရှိဖို့နဲ့ ဟာဆီနာ နုတ်ထွက်ရေး၊ အစိုးရအဖွဲ့ ဖျက်သိမ်းရေး တောင်းဆိုမှု အရှိန်အဟုန် မြင့်မားလာပြီး လူထုအုံကြွမှု အနေအထားကို ရောက်ရှိခဲ့တယ်။ တနင်္ဂနွေနေ့ ဆန္ဒပြပွဲကို ပစ်ခတ်နှိမ်နင်းခဲ့ရာက ၉၂ ဦး သေဆုံးပြီး ဒီအထဲမှာ လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့ဝင် ၁၈ ဦးလည်း ပါတယ်။ ရဲစခန်းအများအပြား စီးနင်းခံရပြီး မီးရှို့ဖျက်ဆီးခံရတယ်။

ဟာဆီနာအစိုးရက တနင်္ဂနွေနေ့ညမှာ ညမထွက်ရ၊ လူမစုရ၊ ကာဖျူးအမိန့် ထုတ်တယ်။

နောက်တနေ့မှာ ကျောင်းသားတွေက ဦးဆောင်ပြီး “ဒါကာကို ချီတက်ကြ” ဆိုပြီး ဆော်ဩတယ်။ မြို့လယ်မှာ ဆန္ဒပြလူအုပ်ကြီး ပင်လယ်လိုဖြစ်သွားတယ်။

တနင်္ဂနွေ ညနေပိုင်းကတည်းက ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် စစ်တပ်အကြီးအကဲ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ဝါကာ အူဇာမန်းက အခြားစစ်ဗိုလ်ချုပ်တွေနဲ့ တိုင်ပင်ပြီး ဆန္ဒပြလူအုပ်ကြီးကို ဟာဆီနာရဲ့ အမိန့်အတိုင်း ဆက်ပြီး မတားဆီးတော့ဘူးလို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်။ ဒီကိစ္စကို ဟာဆီနာ မသိဘူး။ နောက်တနေ့ကျမှ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ဝါကာ အူဇာမန်းက အသိပေးတယ်။

ဟာဆီနာအနေနဲ့ နိုင်ငံထဲကထွက်ပြေးဖို့ အစီအစဉ် လုံးဝမရှိခဲ့ဘူး။ စစ်တပ်ကသာ ဆန္ဒပြလူအုပ်ကြီးကို ဆက်ပြီး တားဆီးနှိမ်နင်းနေမယ်ဆိုရင် ဟာဆီနာဟာ သမ္မတအိမ်တော်မှာ ဆက်နေဦးမှာ။

အတားအဆီးမရှိတော့တဲ့ ဆန္ဒပြလူအုပ်ကြီး သူမရဲ့ အိမ်တော်အနီး ရောက်ရှိလာပြီး အန္တရာယ်ကျရောက်တော့မယ့် အနေအထားရောက်မှ သားဖြစ်သူရဲ့ တိုက်တွန်းမှုနဲ့ အိမ်တော်က ထွက်ပြေးခဲ့ရတာဖြစ်တယ်။

ဟာဆီနာ ရာထူးက နုတ်ထွက်သွားကြောင်းနဲ့ ပြည်ပတနေရာကို တိမ်းရှောင် ထွက်ပြေးသွားပြီဖြစ်ကြောင်း ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ဝါကာ အူဇာမန်းက ကြေညာလိုက်ချိန်မှာ ဆန္ဒပြ လူအုပ်ကြီးဟာ ဒါကာမြို့လယ်မှာ အောင်ပွဲခံပြီး ဝန်ကြီးချုပ်နေအိမ်လုပ်ထားတဲ့ သမ္မတအိမ်တော်ထဲ ဝင်ရောက်စီးနင်းကြပြီး အိမ်တော်ထဲ တွေ့မြင်သမျှ ပစ္စည်းတွေကို လုယက် ဖျက်ဆီးခဲ့ကြတယ်။

ဒီအဖြစ်အပျက်မျိုးက ပြီးခဲ့တဲ့ ၂၀၂၂ ခုနှစ်၊ ဇူလိုင်လက သီရိလင်္ကာမှာလည်း ဖြစ်ခဲ့ဖူးတယ်။ စီးပွားရေး ချွတ်ခြုံကျသွားတဲ့ သီရိလင်္ကာမှာ အစိုးရဆန့်ကျင်ရေး ဆန္ဒပြသူတွေဟာ သမ္မတအိမ်တော်ဝင်းထဲအထိ ဝင်ရောက်စီးနင်းခဲ့လို့ သမ္မတ ရာဂျာပက်ဆာဟာ စင်ကာပူကို ထွက်ပြေးသွားခဲ့ရတယ်။

ရှိတ်ခ်ဟာဆီနာကတော့ အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ နယူးဒေလီကို ရောက်ရှိသွားပြီး အဲဒီမှာ ခေတ္တ ခိုလှုံနေတယ်လို့ သိရတယ်။ ဗြိတိန်နိုင်ငံမှာ နိုင်ငံရေးခိုလှုံခွင့် တောင်းထားပေမဲ့ ခွင့်ပြုချက် မရသေးဘူးလို့ ဆိုတယ်။

နိုင်ငံရေးဖြစ်စဉ်တွေဟာ ကြွေတလှည့် ကြက်တခုန် ဆိုသလို အံ့အားသင့်စရာ ကောင်းလှတယ်။

ရှိတ်ခ်ဟာဆီနာဟာ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံရဲ့ နှစ် ၃၀ သက်တမ်းမှာ နှစ်ပေါင်း ၂၀ ကျော် ဝန်ကြီးချုပ်အာဏာကို ရယူထားခဲ့တယ်။ သူ့လက်ထက်မှာ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံဟာ ကမ္ဘာ့အဆင်းရဲဆုံးနိုင်ငံ အဖြစ်ကနေ တောင်အာရှမှာ စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးမှု အလျင်မြန်ဆုံးနိုင်ငံ ဖြစ်လာတယ်။

သူဟာ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံရဲ့ လွတ်လပ်ရေးဖခင်ကြီး ရှိတ် မူဂျီဘာရာမန်ရဲ့ အသက်ရှင်ကျန်ရစ်သူ သမီးနှစ်ဦးထဲက တဦးဖြစ်ပြီး ဖခင်ရဲ့ အဝါမီလိဂ်ပါတီကို ဦးဆောင်ခဲ့တယ်။ (အသက်ရှင်ကျန်ရစ်သူလို့ ဆိုတာ ၁၉၇၅၊ ဩဂုတ်လမှာ ဖခင် ရှိတ် မူဂျီဘာ ရာမန် လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခံခဲ့ရလို့ မိသားစုဝင်အားလုံး သေဆုံးသွားတဲ့ဖြစ်စဉ်မှာ ဟာဆီနာတို့ ညီအစ်မနှစ်ဦး ဂျာမနီကို ရောက်နေခဲ့ပြီး အသက်မသေဘဲ ကျန်ရစ်ခဲ့လို့ပါ။)

၁၉၈၁ ခုနှစ်မှာ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ကို ပြန်လာပြီး အဝါမီလိဂ်ပါတီကို ဦးဆောင်ခဲ့တယ်။ ၁၉၉၆ ခုနှစ် ရွေးကောက်ပွဲမှာ အနိုင်ရပြီး ဝန်ကြီးချုပ်ဖြစ်လာတယ်။

ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံရဲ့ သမိုင်းကြောင်းက ရှုပ်ထွေးလှတယ်။ အချင်းချင်းလုပ်ကြံသတ်ဖြတ်မှုနဲ့ အာဏာသိမ်းမှုတွေ မကြာခဏဖြစ်တယ်။ အနောက်ပါကစ္စတန်က ခွဲထွက်ပြီး ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံရယ်လို့ ပေါ်ပေါက်လာအောင် ဦးဆောင်ခဲ့တဲ့ ဘန်ဂါဘန်ဒုလို့ သူတို့ခေါ်ကြတဲ့ ရှိတ်မူဂျီဘာရာမန်လည်း လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခံရတယ်။ နောက်ပိုင်း အာဏာရယူလာတဲ့ စစ်ဗိုလ်ချုပ်တွေထဲက သမ္မတ ဇီယာရာမန်လည်း လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခံရတယ်။

၁၉၉၁ ရွေးကောက်ပွဲမှာ ဇီယာရာမန်ရဲ့ ဇနီး၊ မုဆိုးမ ဘီဂင် ခါလီဒါဇီယာရဲ့ BNP ပါတီ အနိုင်ရတယ်။ တောင်အာရှမှာ ပါကစ္စတန်က ဘနာဇီယာဘူတို ပြီးရင် ဒုတိယမြောက် အမျိုးသမီးဝန်ကြီးချုပ် ဖြစ်လာတယ်။ နောက်တကြိမ် ရွေးကောက်ပွဲကျတော့ ခါလီဒါဇီယာ ရှုံးနိမ့်ပြီး အဝါမီလိဂ်က ရှိတ်ခ် ဟာဆီနာ အနိုင်ရတယ်။ ပါတီမတူတဲ့ အမျိုးသမီး ဝန်ကြီးချုပ်နှစ်ဦး တလှည့်စီ အနိုင်ရခဲ့တယ်။ နောက်သက်တမ်းတခု (၂၀၀၁-၂၀၀၆) ကျတော့ ခါလီဒါဇီယာ အနိုင်ရပြန်တယ်။

၂၀၀၉ ရွေးကောက်ပွဲကစပြီး နောက်ပိုင်း မကြာခင်က ပြုလုပ်သွားတဲ့ ၂၀၂၄ ရွေးကောက်ပွဲအထိ ဝန်ကြီးချုပ် ရှိတ်ခ်ဟာဆီနာရဲ့ အဝါမီလိဂ်ပဲ အနိုင်ရခဲ့လို့ ဟာဆီနာရဲ့ တဆက်တည်း ဝန်ကြီးချုပ်သက်တမ်းက ၁၅ နှစ်ရှိလာတယ်။

အဓိကက ကျောင်းတော်ကရန်စတွေ ပါသလို ဟာဆီနာ အနေနဲ့ အာဏာကို ဆက်လက်ဆုပ်ကိုင်ထားနိုင်ဖို့ အင်စတီကျူးရှင်းတွေကို ထိန်းချုပ်ပြီး (Autocrat) တဦးတည်း အာဏာရှင်ဖြစ်အောင် ဖန်တီးခဲ့တာဖြစ်တယ်။

အခု အရေးအခင်းဖြစ်နေချိန်မှာ အတိုက်အခံခေါင်းဆာင် ယခင်ဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်း ခါလီဒါဇီယာဟာ လာဘ်စားမှုပြစ်ဒဏ်နဲ့ ထောင်ဒဏ် ၁၇ နှစ် ကျခံနေရတယ်။ အတိုက်အခံခေါင်းဆောင်တဦးကို ဖမ်းဆီးထားပြီး ကျင်းပခဲ့တဲ့ ဟာဆီနာအစိုးရရဲ့ ရွေးကောက်ပွဲကို BNP က သပိတ်မှောက်ခဲ့တယ်။

ဆန္ဒပြပွဲတွေက အခုမှဖြစ်လာတာ မဟုတ်ဘူး။ ကျောင်းသားတွေ ဦးဆောင်တဲ့ ဆန္ဒပြပွဲမတိုင်မီ ၂၀၂၃၊ အောက်တိုဘာကတည်းက အတိုက်အခံ BNP က ဦးဆောင်ပြီး ဟာဆီနာပြုတ်ကျရေး ဆန္ဒပြပွဲကြီးတွေ ဖြစ်ခဲ့ပြီးပြီ။

နိုင်ငံရေးက ရှုပ်ထွေးလွန်းတယ်။ ဟာဆီနာ နိုင်ငံက ထွက်ပြေးခဲ့ရတဲ့ ဆန္ဒပြပွဲကို ဦးဆောင်သူတွေက ကျောင်းသားတွေ။ ဟာဆီနာ ထွက်ပြေးသွားပြီး နောက်တနေ့ပြုလုပ်တဲ့ ကျောင်းသားတွေရဲ့ ခွဲခြားဆက်ဆံမှု ဆန့်ကျင်တိုက်ဖျက်ရေးလှုပ်ရှားမှု (Anti-Discrimination Student Movement) အဖွဲ့ သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲမှာ ကျောင်းသားခေါင်းဆောင်တွေက ကြားဖြတ်အစိုးရအဖွဲ့ကို နိုဘယ်လ်ဆုရ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် စီးပွားရေးပညာရှင် မိုဟာမက် ယူနွတ် ကို ဦးဆောင်ပေးဖို့ တောင်းဆိုခဲ့ပြီး ဒီကြားဖြတ်အစိုးရအဖွဲ့ကို စစ်တပ်က လွှမ်းမိုးမှု မရှိစေရ၊ စစ်တပ်နဲ့ ဆက်နွှယ်သူ ဘယ်သူမှ မပါရ၊ ကျောင်းသားတွေရဲ့ သဘောမတူဘဲ ကြားဖြတ်အစိုးရ မဖွဲ့စည်းရဆိုပြီး ပြောဆိုခဲ့ကြတယ်။

အခုဆန္ဒပြပွဲမှာ ကျောင်းသားတွေရဲ့ ငြိမ်းချမ်းစွာဆန္ဒပြမှုကို ပုံဖျက်ဖို့ ရည်ရွယ်ချက်နဲ့ ဖက်ဆစ်အကြမ်းဖက်သမားတွေ၊ တောကြောင်တွေ ပါဝင်လာကြောင်း၊ အကြမ်းဖက်မှု၊ လုယက်ဖျက်ဆီးမှုတွေကို  တားဆီးသွားမှာဖြစ်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့တယ်။

ရှိတ်ခ် ဟာဆီနာ ထွက်ပြေးခဲ့ရတဲ့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် လူထုအုံကြွမှုဟာ ကြောက်ခမန်းလိလိ ပြင်းထန်ခဲ့တယ်။ စိတ်ရိုင်းဝင်၊ ဒေါသထွက်နေတဲ့ လူအုပ်ကြီးဟာ ရှိတ်ခ် ဟာဆီနာရဲ့ ဖခင်၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် လွတ်လပ်ရေးဖခင် ရှိတ် မူဂျီဘာ ရာမန်ရဲ့ ရုပ်တုကြီးတွေကို ဖြိုချနေတာကိုလည်း စိတ်မချမ်းမြေ့စရာ မြင်တွေ့ကြရတယ်။

မိုဟာမက် ယူနွတ်ကတော့ ဒါဟာ ဟာဆီနာအပေါ် အမုန်းတရားကြောင့် ဖြစ်လာရတာလို့ ဆိုတယ်။ ခုချိန်ထိ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ကြားဖြတ်အစိုးရအဖွဲ့ အမည်စာရင်း ထုတ်ပြန်နိုင်ခြင်း မရှိသေးပါဘူး။ ရှိတ်ခ် ဟာဆီနာအလွန် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံရေးဟာ ရှုပ်ထွေးမှု၊ ပရမ်းပတာဖြစ်မှုတွေ တိုးပွားလာနိုင်တယ်လို့ လေ့လာသူတွေက သုံးသပ်နေကြပါတယ်။

CWM

Ref: Daily Star, CNA, Reuters