ကမ္ဘာတွင် အမေရိကန်၏ အရှိန်အဝါ ကျဆင်းနေပြီဟု ယုံကြည်နေသူများအတွက် သမ္မတ ဂျိုးဘိုင်ဒင်သည် တန်ချိန် နှစ်သိန်းခန့်ရှိ လေယာဉ်တင်သင်္ဘောကြီး နှစ်စင်းအား ‌‌အစ္စရေးကို ပံ့ပိုးပေးနိုင်ရန် စေလွှတ်လိုက်ပြီဖြစ်သည်။ ဟစ်ဇ်ဘိုလာနှင့် ၎င်းတို့၏ ဆရာသမားဖြစ်သူ အီရန်က လက်ဘနွန်တောင်ပိုင်းမှနေ၍ ဒုတိယစစ်မျက်နှာ ဖွင့်လာမည့်အရေးကို ဟန့်တားရန် အတွက် ဖြစ်သည်။

ရှေ့လျှောက် ကမ္ဘာ့အရေးအခင်းများတွင် အမေရိကန်သည် မည်သည့်အခန်းကဏ္ဍမှ  ရပ်တည်သွားနိုင်မည်လဲ ဆိုသည်မှာ အစ္စရေးနှင့် ဟားမတ်စ်တို့အကြား စစ်ပွဲကို ဂျိုးဘိုင်ဒင်၏ ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းနိုင်မှုအပေါ် မူတည်လာနေပြီ ဖြစ်သည်။

ဂျိုးဘိုင်ဒင်သည် ဤသည်ကို ကောင်းစွာ နားလည်သဘောပေါက်နေသည့်အမျှ အောက်တိုဘာ ၂၀ ရက်နေ့တွင် အပြောင်းအလဲပြုလုပ်ရမည့် အနေအထား inflection point ဟု ပြောဆိုလာခဲ့သည်။

ဟားမတ်စ်တို့၏ အကြမ်းဖက်မှု၊ ရုရှား၏ ယူကရိန်းအား ကျူးကျော်မှု၊ တရုတ်မှ တိုင်ဝမ်ကို ဝင်ရောက်သိမ်းပိုက်ရန် ခြိမ်းခြောက်လာနေမှုများသည် ထိုစကား၏ နောက်ကွယ်တွင် ရှိနေပြီး ဖြစ်သည်။

သို့သော် ကမ္ဘာ့အခြေအနေများသည် ထိုမျှလောက်မကဘဲ ပို၍ အန္တရာယ်များလာနေပြီ ဖြစ်သည်။ ရှုပ်ထွေးပြီး ရန်လိုသော နိုင်ငံတကာအခြေအနေများနှင့် အမေရိကန်သည် ရင်ဆိုင်နေရသည်။

၁၉၇၀ ကျော် နှစ်များတွင် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စု စတင် အနည်ထိုင်သွားခဲ့ချိန် နောက်ပိုင်း ပထမဆုံးအကြိမ်အဖြစ် တရုတ်၏ အင်နှင့်အားနှင့် ဆန့်ကျင်လာမှုကြီးနှင့် ထိပ်တိုက် ရင်ဆိုင်နေရသည်။ အမေရိကန် ပြည်တွင်းနိုင်ငံရေး အခြေအနေသည် ကမောက်ကမ ဖြစ်လာနေပြီး ရီပတ်ဘလီကင်ပါတီသည် ဘယ်သူနှင့်မှ မပတ်သက်ဘဲ တသီးတသန့်နေမည့် မူဝါဒများကို ကျယ်လောင်စွာ ထုတ်ဖော်ပြောဆိုလာနေသည်။

လက်ရှိအနေအထားသည် အစ္စရေးနှင့် အရှေ့အလယ်ပိုင်းကိုသာ မကဘဲ အမေရိကားနှင့် ကမ္ဘာကြီး၏ အနာဂတ်အား သတ်မှတ် ပြဋ္ဌာန်းပေးလာရန် ဆော်ဩလာပြီ ဖြစ်သည်။

ပြည်ပမှ ခြိမ်းခြောက်မှုများအား အပိုင်းသုံးပိုင်းခွဲ၍ သတ်မှတ်နိုင်သည်။ ပထမပိုင်းအဖြစ် အရှေ့အလယ်ပိုင်းတွင် အီရန်မှ ကမောက်ကမဖြစ်ရန် မီးမွှေးလာခဲ့မှု၊ ယူကရိန်းအား ရုရှားမှ ကျူးကျော်တိုက်ခိုက်နေမှုပင် ဖြစ်သည်။ ထိုအတွက် ကမ္ဘာကြီးသည် မတည်မငြိမ် ဖြစ်လာသည်နှင့်အမျှ အမေရိကန်သည် နိုင်ငံရေး၊ ဘဏ္ဍာရေးနှင့် စစ်ရေးဘက်တွင် အရင်းအမြစ်များ ထုတ်နှုတ် သုံးစွဲလာခဲ့ရသည်။

ရုရှားသည် ယူကရိန်းတွင် စိတ်ထင်တိုင်း လုပ်ခွင့်ရမည်ဆိုက ဥရောပဘက်ခြမ်းသို့ မြားဦးလှည့်လာတော့မည် ဖြစ်သည်။ အရှေ့အလယ်ပိုင်းတွင်လည်း သွေးထွက်သံယို အဖြစ်များကြောင့် ထိုဒေသများရှိ အစိုးရများသည် လူထု၏ဒေါသနှင့် ရင်ဆိုင်လာရပေတော့မည် ဖြစ်သည်။ စစ်ပွဲများကြောင့် အမေရိကန်အားလည်း စစ်‌မီးမွှေးသူ၊ ကြောင်သူတော် အစရှိသဖြင့် စွပ်စွဲလာကြမည်ဖြစ်သည်။ ဤသို့ဖြင့် လက်ရှိ ကမ္ဘာကြီး လည်ပတ်နေသော စနစ်ကြီးသည် ပျက်စီးခြင်းငါးပါးသို့ ဦးတည်လာပေတော့မည်။

ဒုတိယ ခြိမ်းခြောက်လာသည်က ရှုပ်ထွေးမှုများ ဖြစ်လာနိုင်ခြင်းပင်။ အိန္ဒိယ၊ ဆော်ဒီအာရေဗျ ကဲ့သို့သော နိုင်ငံများ ပါဝင်သည့် အုပ်စုသည် ၎င်းတို့ အကျိုးစီးပွားအတွက်သာ အပြင်းအထန် အာရုံထားလာကြပြီး အချင်းချင်း တိုး၍ ‌ကျောခြင်းကပ် ရင်ခြင်းကပ် ဖြစ်လာကြသည်။ ထိုနိုင်ငံများသည် ရုရှားနှင့် အီရန်တို့ကဲ့သို့ မဟုတ်ဘဲ ကိုယ့်စီးပွား ကိုယ်ရှာစားချင်ကြသူများ ဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့အတွက် အမေရိကန်၏ အမိန့်ပေးမှုကို နာခံစရာ မလိုဟုလည်း ယူဆထားကြ၍ အမေရိကန်အဖို့ စူပါပါဝါ နိုင်ငံကြီးအဖြစ် ရပ်တည်သွားရန် ပို၍ ခက်ခဲသွားစေခဲ့သည်။ ဥပမာအားဖြင့် ဆွီဒင်အား နေတိုးသို့ ဝင်ခွင့်ရရေးအပေါ် ကန့်ကွက်နေသော တူရကီအား ၁၇ လကြာအောင် နည်းမျိုးစုံသုံး၍ နားချခဲ့ကြရသည်။

တတိယ ခြိမ်းခြောက်မှုသည် အားလုံးထဲတွင် အကြီးမားဆုံးဟု ဆိုရမည်ဖြစ်သည်။ တရုတ်သည် နိုင်ငံတကာ အသင်းအဖွဲ့များတွင် ထည့်သွင်းပြဋ္ဌာန်းထားသော စံတန်ဖိုးများကို ဖယ်ထုတ်ပြီး သူ့စိတ်ကြိုက် အစားသွင်းနိုင်ရန် ရည်မှန်းချက်များ ရှိနေသည်။ ဆိုလိုသည်က ဒီမိုကရေစီ၊ လွတ်လပ်ခွင့်နှင့် လူ့အခွင့်အရေးများထက် နိုင်ငံဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးကို အဓိက ထားရမည်၊ နိုင်ငံ၏ အချုပ်အခြာအာဏာသည် နိုင်ငံတကာစံနှုန်းများ လိုက်နာရေးထက် ပိုအရေးကြီးသည် ဟူ၍ ဖြစ်သည်။

ရုရှားနှင့် အီရန်သည် မဟာမိတ်အဖြစ် မသိမသာ လက်တွဲလာနေသည်။ အီရန်သည် ရုရှားတို့အား ဒရုန်းများ ထောက်ပံ့ပေးနေပြီး တရုတ်သို့ ရေနံများ တင်ပို့ပေးနေသည်။ အပြန်အလှန်အနေဖြင့် တရုတ်နှင့် ရုရှားတို့သည် အီရန်၏ တပည့်ဖြစ်သူ ဟားမတ်စ်အတွက် ကုလသမဂ္ဂတွင် သံတမန်ရေးအရ အကာအကွယ်ပေးနေသည်။

အမေရိကန်၏ လက်ရှိ ပြည်တွင်းနိုင်ငံရေး အခြေအနေသည် ထိုအန္တရာယ်များအား ပို၍ ကြီးမားအောင် ပြုလုပ်ပေးနေသလို ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ရီပတ်ဘလီကင် နိုင်ငံရေးသမားများသည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မတိုင်မီ တသီးတခြား ကျင့်သုံးခဲ့သည့် ကုန်သွယ်ရေးနှင့် နိုင်ငံခြားရေး မူဝါဒများအပေါ် အားသန်နေကြသည်။ ထိုအရေးသည် ဒေါ်နယ်ထရမ့် သမ္မတ ဖြစ်လာမည်ထက်ပင် ပို၍ အရေးကြီးလာနေသည်။ အမေရိကန်သည် ဖြစ်ပေါ်လာနေသည့် ကမ္ဘာ့ရေးရာများကို တာဝန်မဲ့စွာ လျစ်လျူရှုမည်ဆိုလျှင် စူပါပါဝါအဖြစ် ဆက်၍ ရပ်တည်သွားဖို့ မဖြစ်နိုင်တော့ပေ။ အမေရိကန်သည် ၁၉၄၁ တွင် ပုလဲဆိပ်ကမ်းကို ဗုံးကြဲခံရမှသာ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ထဲသို့ ဝင်လာသည်ကို အမှတ်ရဖို့လိုပေသည်။

ထိုသို့ Make America Great Again ဆိုသော MAGA ရီပတ်ဘလီကင်များကြောင့် အမေရိကန်၏ အကျိုးစီးပွားများ မည်သို့ထိခိုက်လာနိုင်သည်ကို ဆန်းစစ်ကြည့်ဖို့ လိုပေသည်။ ဥပမာအားဖြင့် ယူကရိန်းသို့ လက်နက်နှင့် ငွေကြေးများ ထောက်ပံ့ပေးနေမှုအား ရပ်ဆိုင်းလိုက်မည်ဆိုလျှင် ပူတင်အား အစွယ်ချိုးရန်နှင့် တရုတ်တို့ တိုင်ဝမ်အား ကျူးကျော်လာမည့်အရေးကို တပ်အင်အား အသုံးပြုစရာမလိုဘဲ ဟန့်တားနိုင်ရန်ဆိုသော အမေရိကန်တို့ရထားသည့် အခွင့်အလမ်းများ ဆုံးရှုံးသွားပေ‌တော့မည်။

ယူကရိန်းအား ပစ်ပယ်လိုက်မည်ဆိုက ရုရှားမှ နေတိုးအဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံများအား တိုက်ခိုက်လာအောင် ဖိတ်ခေါ်လိုက်သည်နှင့် အတူတူပင် ဖြစ်ပေလိမ့်မည်။ ထိုအခါတွင် အမေရိကန်နိုင်ငံသားများ၏ အသက်ပေါင်းများစွာနှင့် ဘဏ္ဍာငွေ အမြောက်အမြား ရင်း၍ ဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်ရတော့မည် ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်သည် ရန်သူနှင့် မိတ်ဆွေများကိုလည်း မိမိတို့သည် အရေးကြုံလာလျှင် အားကိုးမရဟု ကြေညာသလို ဖြစ်သွားနိုင်ပေသည်။ အိမ်ဖြူတော်သို့ ထရမ့် ပြန်ရောက်လာမှုနှင့်အတူ ရီပတ်ဘလီကင်တို့၏ ယူကရိန်းအပေါ် ပျက်ကွက်ခဲ့မှုများ ပေါင်းစပ်လိုက်မည်ဆိုလျှင် အမေရိကန်သည် ရှေ့လျှောက် ဘယ်သောင်ဘယ်ကမ်း ဆိုက်သွားမည်ကို ခန့်မှန်း၍ပင် ရတော့မည်မဟုတ်ပေ။

အမေရိကန်သည် ထိုသို့ ကြောက်မက်ဖွယ် အတားအဆီးများ ရှိနေသော်လည်း တဖက်တွင် မည်သူမျှ မယှဉ်နိုင်သည့် စစ်အင်အားကို ပိုင်ဆိုင်ထားသည်။ ယခုအခါ အရှေ့အလယ်ပိုင်းတွင် လေယာဉ်တင်သင်္ဘောအုပ်စုကြီးနှစ်ခု စေလွှတ်ထားနိုင်ရုံမျှမက အစ္စရေးအားလည်း လက်နက်များ၊ ထောက်လှမ်းရေး အချက်အလက်များ၊ ကျွမ်းကျင်မှုများ ထောက်ပံ့ပေးနိုင်ခဲ့သည်။

တရုတ်သည် ၎င်းတို့၏ စစ်တပ်အတွက် ဘတ်ဂျက်ကို တိုးမြှင့် သုံးစွဲလာနေသည် ဆိုသော်လည်း အမေရိကန်သည် လက်ရှိ ဒေါ်လာပေါက်ဈေးနှင့်ဆိုလျှင် ၎င်းတို့၏ မဟာမိတ် ၁၀ နိုင်ငံပေါင်း၏ ကာကွယ်ရေးဘတ်ဂျက်များနှင့် ညီမျှသည့် ပမာဏကို ပြီးခဲ့သည့်နှစ်အတွင်း သုံးစွဲခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်ကို တွေ့ရမည်ဖြစ်သည်။

အမေရိကန်သည် စီးပွားရေးဘက်တွင်လည်း အင်အားတောင့်တင်းနေဆဲပင် ဖြစ်သည်။ တကမ္ဘာလုံးထုတ်ကုန် ပမာဏ၏ လေးပုံတပုံသည် အမေရိကန်ထံမှ ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာ့လူဦးရေ စုစုပေါင်း၏ ၂၀ ပုံ ၁ ပုံကို ပိုင်ဆိုင်ထားပြန်သည်။ တရုတ်တို့ ခေါင်းထောင်လာနိုင်သည် ဆိုသော်လည်း ထိုအတိုင်းအဆသည် ပြီးခဲ့သည့် ‌နှစ် ၄၀ အတွင်း အပြောင်းအလဲမရှိ ဆက်ဖြစ်နေခဲ့သည်။ နည်းပညာပိုင်း တိုးတက်မှုတွင်လည်း သံသယပင် ဖြစ်စရာမလိုအောင် အစွမ်းပြထားနိုင်ခဲ့သည်။

တရုတ်သည် နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးတိုးတက်မှုအား ကွန်မြူနစ်ပါတီမှ နိုင်ငံအား အစွမ်းကုန် ထိန်းချုပ်ထားရမည် ဆိုသော မူ၏ လက်အောက်ခံအဖြစ်သာ ထားရှိခဲ့သည်။

အမေရိကန်အား လျှော့တွက်ထားကြသည့် သံခင်းတမန်ခင်းပိုင်းတွင်လည်း ကြွက်သားများ ဆန့်ထုတ်ပြလာနိုင်ခဲ့သည်။ ယူကရိန်းစစ်ပွဲကြောင့် နေတိုးအား တလေးတစား ဆက်ဆံလာနိုင်ခဲ့သည်။ အာရှတွင်လည်း အမေရိကန်၊ ဗြိတိန်နှင့် ဩစတြေးလျတို့ ပေါင်း၍ AUKUS ကို ဖွဲ့စည်းနိုင်ခဲ့သည်။ စစ်စခန်းများထားရှိရာ နိုင်ငံများဖြစ်သော ဂျပန်၊ ကိုရီးယား၊ ဖိလစ်ပိုင်တို့နှင့်လည်း ဆက်‌ဆံရေး ကောင်းမွန်လာခဲ့သည်။

အမေရိကန် အမျိုးသားလုံခြုံရေးအကြံပေး ဂျိတ် ဆူလီဗန်က အိန္ဒိယကဲ့သို့ ကိုယ်ကျိုးစီးပွားသာ ကြည့်တတ်သော နိုင်ငံများနှင့်လည်း အကျိုးတူ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်၍ ရသည့် နည်းလမ်းများ ရှိကြောင်း Foreign Affairs မဂ္ဂဇင်းတွင် ရေးသားခဲ့သည်။ အိန္ဒိယသည် အမေရိကန်၏ မဟာမိတ်အဖြစ် ရပ်တည်မသွားဖို့ ဆုံးဖြတ်ထားသော်လည်း အာရှလုံခြုံရေးအား ကျားကန် ပေးထားနိုင်ဖို့ အိန္ဒိယအား အသုံးချရန် အကြံအစည်များ ရှိထားပြီး ဖြစ်သည်။

ယခုအခါ စစ်ပွဲကြီး ပို၍ ကျယ်ပြန့်မလာရန် အစ္စရေးအား အမေရိကန်တို့ ထိန်းထိန်းသိမ်းသိမ်း လုပ်လာမှုအား အချို့မှ ၁၅ ခန့် ဘာသိဘာသာ နေလာခဲ့သော ဆံဖြူသွားကျိုး စူပါပါဝါကြီးအား  အရှေ့အလယ်ပိုင်းသို့  ပြန်၍ ဆွဲသွင်းလာမှုဟု ပြောဆိုနေကြသည်။ သို့သော် လက်ရှိ အနေအထားသည် အီရတ်နှင့် အာဖဂန်နစ္စတန်မှာလို အမေရိကန်တို့ ကိုယ်ထိလက်ရောက် ပါဝင်စရာ မလိုလှပေ။

ဘိုင်ဒင်သည် ရှေ့လျှောက် ပို၍ရှုပ်ထွေးလာမည့် ကမ္ဘာကြီးသည် အမေရိကန်အား ပို၍ ခြိမ်းခြောက်လာနိုင်ဖွယ် ရှိသည်ကို မည်သို့တုံ့ပြန်ရမည်နှင့် စပ်လျဉ်း၍ ပို၍ကောင်းမွန်သည့် ဖော်မြူလာတရပ် ဖော်စပ်နိုင်ရန် လက်ရှိ အရှေ့အလယ်ပိုင်း ပြဿနာအား အသုံးချ၍ စဉ်းစား ကြံဆရတော့မည့်အချိန် ဖြစ်သည်ဟု ယူဆထားပြီးဖြစ်သည်ကို တွေ့လာရသည်။

ထို့အတွက် မဟာမိတ်များနှင့် လုံခြုံရေး တိုးမြှင့်ဆောင်ရွက်သွားရန်၊ ကုန်သွယ်ရေး လမ်းကြောင်းများ ဆက်ပွင့်နေစေရန်တို့ ဖော်ဆောင်ရမည် ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်တို့၏ စံတန်ဖိုးများသည် တကယ်တမ်းတွင် အပြစ်အနာအဆာများ ရှိနေသော်လည်း ကမ္ဘာတဝန်းရှိ နိုင်ငံအတော်များများအတွက်မူ တရုတ်ကွန်မြူနစ်ဝါဒထက်တော့ သာလွန်နေသည်ဟု ယူဆထားကြ၍ ဆွဲဆောင်နိုင်မှုတွင် တရုတ်တို့ မယှဉ်နိုင် ဖြစ်နေသည်။

အကယ်၍ ဘိုင်ဒင်သည် ဂါဇာအရေးအခင်းကို ထိန်းထိန်းသိမ်းသိမ်း ကိုင်တွယ်သွားနိုင်မည် ဆိုလျှင် အမေရိကန်အတွက်သာမက၊ အရှေ့အလယ်ပိုင်းနှင့် ကမ္ဘာကြီးအတွက် ရှေ့လျှောက်လုံခြုံစိတ်ချစွာ နေထိုင်သွားနိုင်မည် ဖြစ်သည်။

လှစိုးဝေ

(၂၀၂၃ အောက်တိုဘာ ၂၃ ရက်နေ့ထုတ် အီကော်နောမစ် မဂ္ဂဇင်းပါ “American power: indispensable or ineffective?” ဆောင်းပါးကို ပြန်လည်တင်ပြသည်။)