ကလေးမွေးဖွားခြင်းဟာ ပျော်ရွှင်စရာကောင်းတဲ့ ဖြစ်ရပ်တခုလို့ ယူဆပြီး လူအများက လက်ခံထားကြပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကျရောဂါဟာ မိခင်အသစ်တွေရဲ့ ၆ ရာခိုင်နှုန်းကနေ ၈ ရာခိုင်နှုန်းအထိ သက်ရောက်မှုရှိပြီး လျစ်လျူရှုပါက ဝမ်းနည်းဖွယ် အကျိုးဆက်တွေ ရှိနိုင်ပါတယ်။
လွန်ခဲ့တဲ့ငါးနှစ်က ပထမအကြိမ် မိခင်ဟာ သူ့ရဲ့ မွေးကင်းစသားကို ရေနစ်လုနီးနီး ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ မစ္စဂိုရှ်လို့ သိကြတဲ့ အမျိုးသမီးက သူဟာ “သိက္ခာရှိရှိ နေနိုင်စွမ်းထက် ကျော်လွန်နေပြီ” လို့ ပြောပါတယ်။
“အဲဒီတုန်းက ကျမမှာ ရက်လွန်ခရက်ဒစ်ကတ် ဘေလ်တွေ၊ ဝင်ငွေမမှန်တာ၊ အထောက်အပံ့ မရှိတာ၊ စုဆောင်းငွေတွေ မရှိတာတွေ ဖြစ်နေတယ်။ ကျမမှာ ရွေးချယ်မှုတွေအတွက် အဆိုးမြင်စိတ်တွေ အမျိုးမျိုးရှိခဲ့တယ်။ အမေအသစ်၊ ပြီးတော့ ဒါက ငါကြုံဖူးသမျှ အခက်ခဲဆုံး အချိန်ပါ” လို့ ဆိုပါတယ်။
သူ့ရဲ့ ကန့်သတ်ချက်ကို ကျော်လွန်ပြီး သူဟာ သားဖြစ်သူကို ရေအောက်မှာ နှစ်စက္ကန့်ကြာ ချုပ်နှောင်ထားခဲ့ပါတယ်။ သူဟာ ကလေးကို အိပ်ရာပေါ်မှာ တင်ထားပြီး နာရီပေါင်းများစွာ ငိုနေခဲ့ပါတယ်။
အခုအချိန်မှာ အသက် ၃ နှစ်အရွယ် ရှိနေပြီဖြစ်တဲ့ မွေးကင်းစ ကလေးငယ်တဦးရဲ့ မိခင်စိတ် ဖိစီးမှုဟာ လုံးဝမလျှော့ပါဘူး။ သူဟာ သုံးလအတွင်း အလုပ်ပြန်စခဲ့ပြီး စင်ကာပူဒေါ်လာ ၂,၀၀၀ တန်ဖိုးရှိ စီးပွားရေးသဘောတူညီချက် ဆုံးရှုံးပြီးနောက် Central Expressway တလျှောက် ကီလိုမီတာ ၁၂၀ နှုန်းနဲ့ မောင်းနှင်လာခဲ့ပါတယ်။
“ကျမက တံတိုင်းထဲကို မောင်းဝင်ဖို့ နီးနေပြီ၊ အားလုံးကို အဆုံးသတ်ချင်တယ်” လို့ သူက ဆိုပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ သူဟာ KK အမျိုးသမီးနဲ့ ကလေးဆေးရုံ (KKH) ကို “ဆိုးဆိုးရွားရွား တုန်ခါပြီး ကယောင်ကတန်း ဖြစ်နေတာ”နဲ့ မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ဓာတ်ကျခြင်းက ပြန်လည် ကောင်းမွန်လာစေဖို့ သုံးနှစ်ခရီးကို စတင်ခဲ့ပါတယ်။
စင်ကာပူရဲ့ ဖိအားမြင့် လူ့အဖွဲ့အစည်းမှာ မိခင်အသစ်တွေဟာ အထူးသဖြင့် အိမ်မှာ ဒါမှမဟုတ် လုပ်ငန်းခွင်မှာ ပံ့ပိုးကူညီမှု ချို့တဲ့ပါက စိတ်ပျက်စရာတွေ အများအပြား ကြုံတွေ့ရနိုင်ပါတယ်။
ပြည်နယ်စစ်ဆေးရေးမှူး မာဗင်ဘေးဟာ ဘူကစ်ပန်ဂျန်းရှိ တိုက်ခန်းတခုမှာ မိခင်အသစ်ယောက် သေဆုံးမှုကို အဆုံးစီရင်မှုတခုအဖြစ် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပါတယ်။ အသက် ၂၉ နှစ်အရွယ် အမျိုးသမီးဟာ ၁၂ ထပ်ရှိ တိုက်ခန်းပေါ်မှ နှစ်လသားသမီးလေးကို ပွေ့ချီကာ “ထွက်လမ်းမရှိရင် ဘာလုပ်ရမလဲ” ဆိုပြီး အွန်လိုင်းမှာရှာပြီး ငါးရက်အကြာမှာ ခုန်ချခဲ့ပါတယ်။
ခင်ပွန်းဖြစ်သူနဲ့ လုပ်ဖော်ကိုင်ဘက်တွေကို သမီးဖြစ်သူကို မိခင်နို့ အလုံအလောက် မထုတ်နိုင်တဲ့အတွက် စိတ်မကောင်းဖြစ်မိကြောင်း၊ အစားထိုးအိမ်အကူတဦးကို ရှာဖွေရတဲ့အတွက် စိတ်အားထက်သန်ကာ အရောင်းမန်နေဂျာအဖြစ် လုပ်ကိုင်နေတဲ့ ကုမ္ပဏီမှာ ကောင်းမွန်စွာ မလုပ်ဆောင်နိုင်တဲ့အတွက် စိုးရိမ်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
KKH ရဲ့ စိတ်ပညာဆေးပညာဌာန အကြီးအကဲ ဟယ်လန်ချန်းက စိတ်ကျရောဂါဟာ စင်ကာပူက မီးဖွားပြီးနောက်ပိုင်း အမျိုးသမီး ၆ ကနေ ၈ ရာခိုင်နှုန်းခန့်အပေါ် သက်ရောက်မှုရှိကြောင်း ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ အဲဒါကို ခြုံငုံပြောရမယ်ဆိုရင် အဲဒီအမျိုးသမီး ၁၂ ယောက်ကနေ ၁၆ ယောက်မှာ တယောက် ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
“အမျိုးသမီးတွေမှာ မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကျရောဂါကို ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ အကြောင်းအရင်းများစွာ ရှိပါတယ်။ ဟော်မုန်း၊ ဇီဝကမ္မ၊ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာနဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အပြောင်းအလဲတွေကြောင့် ဖြစ်ပါတယ်” လို့ ဒေါက်တာချန်းက ပြောကြားပြီး တချို့အကြောင်းရင်းတွေမှာ ကိုယ်အလေးချိန်တိုးတာ၊ အိပ်ရေးပျက်တာ၊ အိမ်ထောင်ရေး အဆင်မပြေမှုနဲ့ ငွေကြေးဆိုင်ရာ ပြဿနာတွေဖြစ်ကြောင်း ဒေါက်တာ ချန်းက ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
“ကျမတို့ရဲ့ လျှင်မြန်တဲ့ဘဝတွေနဲ့ မြင့်မားတဲ့ စိတ်ဖိစီးမှု အဆင့်တွေဟာ စိတ်ကျရောဂါ ဖြစ်နိုင်ခြေကို ပိုမိုမြင့်မားလာစေတယ်” လို့ သူက ဆိုပါတယ်။
“မိခင်အတော်များများမှာ ကလေးတွေကို ပြုစုစောင့်ရှောက်ပြီး အလုပ်တွေရှုပ်စေတဲ့အပြင် အိမ်ထောင်စုကို စုစည်းပေးရပါတယ်။ တချို့ကလည်း သက်ကြီးရွယ်အို မိဘတွေကို ပြုစုစောင့်ရှောက်ဖို့နဲ့ ခင်ပွန်းတွေကို ထောက်ပံ့ဖို့ လိုပါတယ်။ ဒီတောင်းဆိုချက်အားလုံးကို ဖြည့်ဆည်းပေးမယ်ဆိုရင် မိခင်တွေကို ပင်ပန်းစေနိုင်ပါတယ်။”
Association of Women for Action and Research (AWARE)ရဲ့ အတိုင်ပင်ခံ သုတေသီ ဂျိုလိန်းတန်က စင်ကာပူမှာ မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကျရောဂါကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် နားမလည်တာကြောင့် မိခင်တွေဟာ သူတို့ရဲ့ အတွေ့အကြုံတွေကို နားမလည်နိုင် ဖြစ်ကြကြောင်း ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
“မိခင်ဘဝက မလွယ်ကူပေမဲ့ ‘ပြီးပြည့်စုံတဲ့’ မိခင်ဖြစ်ဖို့ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းက ဖိအားတွေ အများကြီးနဲ့ အကူအညီတွေ ထပ်တောင်းဖို့ အတားအဆီးတွေ ရှိနေတယ်” လို့ သူက ဆိုပါတယ်။
“မွေးကင်းစကလေးငယ်တွေကို ပြုစုစောင့်ရှောက်တဲ့ အမျိုးသမီးတွေဟာ အထူးသဖြင့် အလုပ်ပြန်ဝင်ဖို့ အလားအလာနဲ့ လူမှုရေးအရ အထီးကျန်မှုဆိုတဲ့ ခံစားချက်တွေလို မသေချာ မရေရာတဲ့ ခံစားချက်မျိုး ခံစားရနိုင်ပါတယ်။ အိမ်မှာထက် အများပိုင်နေရာတွေမှာ နို့တိုက်ခြင်းရဲ့ အတားအဆီးတွေကြောင့် ပိုဆိုးလာနိုင်ပါတယ်။”
ဒါပေမဲ့ မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကျရောဂါအတွက် ကုသမှုခံယူသူတွေထဲမှာ သတ်သေချင်စိတ်က မဆန်းပေမဲ့ အမှန်တကယ် သတ်သေမှုမှာ ရှားပါးကြောင်း ဒေါက်တာချန်းက မှတ်ချက်ပြုခဲ့ပါတယ်။
“ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ မှောင်မိုက်တဲ့ အတွေးတွေနဲ့ ရုန်းကန်နေရတဲ့ မိခင်အများစုဟာ တကယ့်ကို စိတ်ဆင်းရဲကြပြီး သူတို့ရဲ့ ရင်သွေးငယ်တွေရဲ့ အတွေးက အမှောင်အတွေးတွေကို တွန်းလှန်ဖို့ ခွန်အားတွေ ပေးတတ်တာကြောင့်ပါ” လို့ သူမက ဆိုပါတယ်။
ဒေါက်တာ Chen ရဲ့ အဆိုအရ မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကျရောဂါဖြစ်နိုင်တဲ့ အကြောင်းရင်းတွေထဲမှာ ကြီးကြီးမားမား စိတ်ဓာတ်ကျတာ၊ မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကျရောဂါရဲ့ မိသားစုရာဇဝင်ရှိတာ၊ ကိုယ်ဝန်နောက်ဆက်တွဲ ပြဿနာတွေနဲ့ မီးဖွားရခက်ခဲတာတို့ ပါဝင်ပါတယ်။ အထူးသဖြင့် အသက် ၂၁ နှစ်အောက် ငယ်ရွယ်တဲ့ မိခင်တွေနဲ့ အသက်ကြီးတဲ့ မိခင် နှစ်ဦးစလုံးဟာ အထူးသဖြင့် ကိုယ်ဝန်ကို ကြိုတင်စီစဉ်ထားခြင်း မရှိရင် ဖြစ်နိုင်ခြေပိုများပါတယ်။
“မီးဖွားပြီးချိန်မှာ နို့တိုက်တာနဲ့ ချုပ်နှောင်ထားမှုက ချောမွေ့စွာ မတိုးတက်ဘူးဆိုရင် သိသိသာသာ ဖိစီးမှုတွေ ဖြစ်လာနိုင်တယ်” လို့ သူကဆိုပါတယ်။
ဒီလို အန္တရာယ်အချက်တွေကို သိရှိနားလည်ခြင်းဟာ မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကျရောဂါ ဖြစ်နိုင်ချေရှိတဲ့ အမျိုးသမီးတွေကို ဖော်ထုတ်တဲ့နေရာမှာ အလွန်အထောက်အကူ ဖြစ်နိုင်တယ်လို့ အကြီးတန်း အတိုင်ပင်ခံက သုံးသပ်ပါတယ်။
သတ်သေမှုနဲ့ မွေးကင်းစကလေးငယ်တွေကို သတ်သေနိုင်ခြေ အများဆုံး အမျိုးသမီးတွေဟာ မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ရောဂါဝေဒနာကို ခံစားရတဲ့ ဒါမှမဟုတ် ပြင်းထန်တဲ့ စိတ်ကျရောဂါ ခံစားရတဲ့ မိခင်တွေ ဖြစ်ကြတယ်လို့ သူက သတိပေးပါတယ်။
မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ဓာတ်ကျခြင်း - လက္ခဏာတွေက ဘာလဲ။
ကလေးမမွေးသေးတဲ့ အမျိုးသမီးတွေဟာ ကလေးမွေးဖွားပြီး သုံးလအတွင်း စိတ်ရောဂါကု ဆရာဝန်နဲ့ တိုင်ပင်ဆွေးနွေးဖို့ ရက်ချိန်းယူသင့်ကြောင်း ဒေါက်တာချန်းက ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
“သူတို့က အရင်က စိတ်ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှုကို ခံယူထားတယ်ဆိုရင်၊ အထူးသဖြင့် ပြန်ဖြစ်နိုင်ခြေအများဆုံးရှိတဲ့ ကလေးမွေးဖွားပြီး ပထမသုံးလအတွင်းမှာ သူတို့ရဲ့ စောင့်ရှောက်မှုပေးသူကို ပြန်သွားကြည့်ဖို့ အကြံပြုထားပါတယ်” လို့ ဒေါက်တာချန်းက ထပ်လောင်း ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကျရောဂါရဲ့ လက္ခဏာတွေကတော့ စိတ်ဓာတ်ကျတာ၊ စိတ်တိုတာ၊ အိပ်ရေးမဝတာနဲ့ အစာစားချင်စိတ် လျော့နည်းတာ၊ အကြောင်းပြချက်မရှိဘဲ အပြစ်ရှိသလို ခံစားရတာတို့ ပါဝင်ပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ စိတ်ကျရောဂါလက္ခဏာများ - အထူးသဖြင့် စိတ်ဓာတ်ကျခြင်းနဲ့ အပြုသဘောဆောင်တဲ့ စိတ်ခံစားမှုများ ကင်းမဲ့ခြင်း - နှစ်ပတ်ကျော်ကြာပြီး မိခင်ရဲ့ လုပ်ငန်းဆောင်တာများကို ထိခိုက်ပါက မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကျရောဂါဖြစ်နိုင်ခြေ ရှိပါတယ်။
ဒီလိုအခြေအနေမျိုးမှာ စိတ်ရောဂါကုဆရာဝန်ထံ လွှဲပြောင်းပေးနိုင်မယ့် သားဖွားဆရာဝန် ဒါမှမဟုတ် မိသားစုဆရာဝန်နဲ့ တိုင်ပင်ဆွေးနွေးဖို့ အကြံပြုလိုပါတယ်။ ဒါမှမဟုတ် စိတ်ရောဂါဆိုင်ရာ အကူအညီကို တိုက်ရိုက်ရှာနိုင်ပါတယ်။ ပံ့ပိုးပေးတဲ့ အကြံဉာဏ်ပေးခြင်းနဲ့ ကုထုံးတွေဟာ ထိရောက်ပြီး လက်ခံနိုင်တဲ့ ကုသမှုနည်းလမ်း ဖြစ်ကြောင်းလည်း ဒေါက်တာချန်းက မှတ်ချက်ပြုခဲ့ပါတယ်။
မီးဖွားပြီးနောက်ပိုင်း စိတ်ကျရောဂါကို ကြုံတွေ့ခဲ့ရပြီးနောက် မစ္စဂိုရှ်ဟာ တခြားမိခင်တွေကို တစုံတရာ “မမှန်ကြောင်း” သတိပြုမိပါက အကူအညီရယူဖို့ အကြံပေးခဲ့ပါတယ်။ မဟုတ်ရင် စိတ်ဓာတ်ကျမှုက သင့်ကို စုပ်ယူသွားပြီး မြန်မြန်ဆန်ဆန် ကျဆင်းသွားမှာပါလို့ သူက ဆိုပါတယ်။
ဒေါက်တာ ချန်းနဲ့ မစ္စဂျိုလိန်းတန်တို့ နှစ်ဦးစလုံးဟာ ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုကလွဲပြီး မိသားစုဝင်တွေဟာ မီးဖွားပြီးနောက် စိတ်ကျရောဂါကနေ မိခင်တွေ ပြန်လည်ကောင်းမွန်လာစေဖို့ ကူညီပေးတဲ့နေရာမှာ အရေးကြီးတဲ့ အခန်းကဏ္ဍက ပါဝင်ကြောင်း သဘောတူညီခဲ့ကြပါတယ်။
“ဒီအချိန်ဟာ မိသားစုနဲ့ အဓိက လည်ပတ်နေတဲ့ အိမ်မှာပဲ အများစုသုံးရတဲ့အချိန် ဖြစ်ပါတယ်” လို့ ဒေါက်တာချန်းက ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။ “မိသားစုဝင်တွေရဲ့ ဖျားနာမှုကို နားလည်ဖို့နဲ့ လိုအပ်တဲ့ အာမခံချက်နဲ့ ပံ့ပိုးကူညီမှုတွေ ပေးနိုင်အောင် သင်ယူဖို့ အလေးအနက် တိုက်တွန်းအပ်ပါတယ်။”
သူဟာ မိခင်အသစ်တွေရဲ့ မိသားစုဝင်တွေအတွက် အကြံဉာဏ်အချို့ကို ပေးခဲ့ပါတယ်။ မိခင်အသစ်ဟာ တယောက်တည်းမဟုတ်ဘဲ ပိုကောင်းလာမှာကို စိတ်ချပါ။ အဆုံးအဖြတ်မပေးဘဲ နားထောင်တဲ့နားကိုပေးပါ။ တောင်းဆိုထားခြင်းမရှိပါက ဖြေရှင်းချက် ဒါမှမဟုတ် အကြံဉာဏ်များ မပေးပါနဲ့။ ဘယ်လိုကူညီနိုင်မလဲလို့ မေးပါ။ သူ့ရဲ့ စိတ်နေစိတ်ထားဟာ ခန့်မှန်းလို့မရနိုင်ဘူးဆိုတာ နားလည်ပါ။ သူ့ရဲ့ စိတ်ဓာတ်ကျခြင်းဟာ ပျော့ညံ့ခြင်း သို့မဟုတ် စိတ်အကြည်မဲ့ခြင်းရဲ့ လက္ခဏာမဟုတ်ပေမဲ့ သူမ နေမကောင်းဖြစ်ပြီး ပံ့ပိုးကူညီမှုနဲ့ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုမှ အကျိုးခံစားရမှာကို နားလည်ပါ။
လက်တုံ့ပြန်ခြင်းနဲ့ ဆူပူကြိမ်းမောင်းခြင်းတို့နဲ့ အလိုလို တုံ့ပြန်မယ့်အစား တည်ငြိမ်စွာ နေထိုင်ပြီး သူ့ကိုကူညီပါ။ အိမ်မှုကိစ္စနဲ့ ကလေးထိန်းဖို့ လိုအပ်ချက်တွေကို ကူညီပေးပါ။ ကလေးတွေကို ပြုစုစောင့်ရှောက်တဲ့နေရာမှာ ယုံကြည်မှုတည်ဆောက်ဖို့ ကူညီပေးပြီး အားပေးမှုပေးပါ။ အနားယူဖို့၊ လမ်းလျှောက်ထွက်ဖို့၊ စုံတွဲအချိန်ရှိဖို့၊ သူ့ရဲ့သူငယ်ချင်းတွေနဲ့ တွေ့ဆုံကာ အပန်းဖြေလှုပ်ရှားမှုတွေမှာ ပါဝင်ဖို့ အားပေးပါ။ လိုအပ်တဲ့အခါမှာ ကျွမ်းကျင်တဲ့ အကူအညီကို ရယူဖို့ သူ့ကို အားပေးကူညီပါ။
အလုပ်ရှင်တွေကလည်း သက်တောင့်သက်သာရှိတဲ့ အရှိန်အဟုန်နဲ့ အလုပ်ပြန်ဝင်ခွင့် ပြုခြင်းဖြင့် မိခင်တဦး ပြန်လည်ကျန်းမာလာစေဖို့ကိုလည်း ပံ့ပိုးပေးနိုင်တယ်လို့ စိတ်ရောဂါပညာရှင်က ပြောကြားခဲ့ပါတယ်။
ဘာသာပြန်သူ- လီလီ
