အချုပ်အခြာအာဏာပိုင်နိုင်ငံများတွင် ပြည်သူထံမှ ဆင်းသက်လာသောအာဏာကို တစုတစည်းတည်းချုပ်ကိုင်ကျင့်သုံးတာမျိုးရှိသလို ထိုအာဏာကို ခွဲဝေကျင့်သုံးတာမျိုးလည်းရှိသည်။ ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံတို့တွင် နိုင်ငံ‌တော်၏ အချုပ်အခြာအာဏာကို ဥပဒေပြုရေးအာဏာ၊ အုပ်ချုပ်ရေးအာဏာနှင့်  တရားစီရင်ရေးအာဏာဟူ၍ အာဏာမဏ္ဍိုင် သုံးရပ်ခွဲ​ခြားထားရှိသည်။ ခွဲခြားထားသည်ဆိုသော်လည်း သူလုပ်ချင်တာလုပ်ဟူ၍ ပစ်ပယ်ထားခြင်းမျိုးမဟုတ်။ ပြည်သူ့အကျိုးအတွက်ကြည့်မကြည့်၊ ပြည်သူအပ်နှင်းထားသောအာဏာကို အလွဲသုံးစားလုပ်မလုပ် ၊ အာဏာမဏ္ဍိုင်တစ်ခုကို တခြားမဏ္ဍိုင်တစ်ခုက ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုရှိမရှိ တစ်ခုနှင့်တစ်ခု စောင့်ကြပ်ကြည့်ရှုရသည်။ ဤသည်ကို check and balance အာဏာမဏ္ဍိုင်အချင်းချင်း အပြန်အလှန် ထိန်းကျောင်းသည့်စနစ်ဟုခေါ်သည်။

တရားစီရင်ရေးအာဏာ

ထိုအာဏာသုံးရပ်ထဲတွင် အထက်တွင်ဖော်ပြထားသလို တရားစီရင်‌ရေးအာဏာလည်း တစ်ခုအပါအဝင်ဖြစ်သည်။ အာဏာခွဲဝေမှုအယူအဆအရ တရားစီရင်ရေးဟူသည် ဥပဒေပြုခြင်းမဟုတ်၊ အုပ်ချုပ်ရေးကဲ့သို့ ပြဋ္ဌာန်းထားသည့်ဥပဒေကို အကောင်အထည်ဖော်ဆောင်ရွက်တာမျိုးနှင့်လည်း မသက်ဆိုင်။ တရားစီရင်ရေးဟူသည် တရားဥပဒေများကို အနက်အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုခြင်း၊ အမှုကိစ္စတစ်ခုချင်းစီ၏ အကြောင်းအချက်အပေါ်မူတည်ကာ ပြဋ္ဌာန်းထားသည့် ဥပဒေနှင့်အညီ အမှုကိုစီရင်ဆုံးဖြတ်ခြင်းကိုဆိုလိုသည်။ သို့တိုင် အင်္ဂလိပ်ဥပဒေစနစ်ကျင့်သုံးသည့်နိုင်ငံများတွင် တရားသူကြီးများကပြုလုပ်သောဥပဒေ (ဝါ) စီရင်ထုံးဥပဒေဆိုတာမျိုးရှိသည်။ ၎င်းအပြင်တရားစီရင်ရေးသုံးသပ်မှုဆိုတာလည်း ရှိသေးသည်။ ထိုတရားစီရင်ရေးသုံးသပ်ခွင့် အာဏာအပ်နှင်းခံထားရသော တရားရုံးများသည် အုပ်ချုပ်ရေးမဏ္ဍိုင်၏ လုပ်ဆောင်ချက်များ၊ ဥပဒေ၊ နည်းဥပဒေများက နိုင်ငံ့ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ၊ နိုင်ငံတကာဥပဒေများနှင့် ကိုက်ညီမှုရှိမရှိ၊ မကိုက်ညီပါက ပြင်ဆင်၊ဖျက်သိမ်းတာမျိုးပြုလုပ်ခွင့်ရှိခြင်းဖြစ်သည်။

လွတ်လပ်သောတရားစီရင်ရေးဖြစ်ရန် 

ထိုကဲ့သို့‌သော တရားစီရင်ရေးအာဏာကို တရားရုံးများနှင့် တရားသူကြီးများထံအပ်နှင်းထားသည်။ ထို့‌ကြောင့်တရားရုံးများနှင့် တရားသူကြီးများသည် တရားစီရင်ရေးအာဏာကို ကျင့်သုံးဆောင်ရွက်ကြရသောသူများဖြစ်ကြ၏။ ထိုသို့တရားစီရင်ရေးကို ဆောင်ရွက်ရာတွင်၏ ဥပဒေပြုအဖွဲ့အစည်း (ဝါ) လွှတ်တော်မှလည်းကောင်း၊ အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့အစည်း (ဝါ) အစိုးရမှ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ပြီး ခြယ်လှယ်မှုမရှိဖို့အထူးလိုအပ်သည်။ တနည်းအားဖြင့်တရားစီရင်ရာ၌ လွတ်လပ်မှုရှိရန်လိုအပ်သည်။ တရားစီရင်ရာတွင်အုပ်ချုပ်ရေးက ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မရှိစေရန်အတွက် တရားသူကြီးများကို တစ်သက်တာခန့်အပ်ခြင်း၊ ရွေးကောက်တင်မြောက်ခြင်းများကိုပင် ပြုလုပ်လေ့ရှိကြသည်။

လူ့အခွင့်အရေးနှင့်ပတ်သက်သည့် ဥရောပသဘောတူစာချုပ်အပိုဒ်(၆)တွင်  "လွတ်လပ်သောတရားစီရင်ရေးဖြစ်စေရန် တရားခွင်စစ်ဆေးမှုများကို မျှတစွာဆောင်ရွက်ရမည့်အကြောင်း၊ မည်သည့်တရားရုံးကိုဖြစ်စေ၊ တရားသူကြီးကိုဖြစ်စေ အလွယ်တကူဖျက်သိမ်း၊ ထုတ်ပယ်ပစ်လို့မရကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ (၂၀၁၀ ပြည့်နှစ်၊ ပြည်‌ထောင်စုတရားစီရင်ရေးဥပဒေ၏ အခန်း(၂) တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာမူများအခန်းတွင် ဥပဒေနှင့်အညီ လွတ်လပ်စွာ တရားစီရင်ရမည်ဟူ၍ ပြဋ္ဌာန်းထားသည်။ ထိုနည်းတူစွာ ၂၀၁၇ ခုနှစ်၊ ဩဂုတ်လ ၂ ရက်နေ့တွင် ထုတ်ပြန်ထားသည့် မြန်မာနိုင်ငံတရားသူကြီးများအတွက် တရားစီရင်‌ရေးကျင့်ဝတ်စာအုပ်တွင်လည်း ဤသို့ဖော်ပြထား၏။

"တရားစီရင်ရေးလွတ်လပ်မှုသည် တရားဥပဒေစိုးမိုးရေးတွင် အခြေခံလိုအပ်ချက်ဖြစ်ပြီး မျှတသောတရားစီရင်မှု၏ အဓိကအာမခံချက်လည်းဖြစ်သည်။..........

၁။ တရားသူကြီးတစ်ဦးသည် တရားစီရင်ရေးဆုံးဖြတ်ချက်တိုင်းကို ဥပဒေနှင့်အညီ လွတ်လပ်စွာချမှတ်ရမည်။

၂။ တရားသူကြီးများသည် တရားစီရင်ရေးလုပ်ငန်းတာဝန်များကို ထမ်းဆောင်ရာတွင် တိုက်ရိုက်ဖြစ်စေ၊ သွယ်ဝိုက်၍ ဖြစ်စေ၏ မစပ်ဆိုင်သော လွှမ်းမိုးမှု၊ မက်လုံးပေးမှု၊ ဖိအားပေးမှု၊ ခြိမ်းခြောက်မှု သို့မဟုတ်၏ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုတို့မှကင်းရှင်းပြီး ဥပဒေကို ကောင်းစွာသိနားလည်ပြီး အချက်အလက်မှန်များအပေါ်၎င်း၏ ချင့်ချိန်သုံးသပ်မှုကိုအခြေခံ၍ လွတ်လပ်စွာဆောင်ရွက်ရမည်။

၃။ တရားသူကြီးများသည် အစိုးရဌာနအဖွဲ့အစည်းများဖြစ်သော အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့၊ ဥပဒေပြုရေးအဖွဲ့တွင် ပါဝင်သောပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးချင်းစီနှင့် သီးခြားစီဖြစ်စေ၊ အဖွဲ့အစည်းများနှင့်ဖြစ်စေ မဆီလျော်သော ဆက်သွယ်လွှမ်းမိုးခံရမှုများမှ ကင်းရှင်းရမည့်အပြင် အကြောင်းအကျိုးဆင်ခြင်တတ်သူ တစ်ဦးအနေဖြင့်လည်း ယင်းသို့ ကင်းရှင်းမှုကို မြင်သာစေရမည်။

၄။ တရားသူကြီးများသည် ယေဘုယျအားဖြင့် လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းနှင့်ဖြစ်စေ၊ မိမိစီရင်ဆုံးဖြတ်ရမည့်အမှုမှ  အမှုသည်များနှင့်ဖြစ်စေ အနှောင်အဖွဲ့ကင်းရမည်။"

အလားတူပင် လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းအပိုဒ် ၁၀ တွင်လည်း "အခွင့်အရေးများနှင့် တာဝန် ဝတ္တရားများကို အဆုံးအဖြတ်ခံရာတွင်လည်းကောင်း၊ ပြစ်မှုကြောင့် တရားစွဲဆိုစီရင် ဆုံးဖြတ်ခံရာတွင် လည်းကောင်း၊ လူတိုင်းသည် လွတ်လပ်၍ ဘက်မလိုက်သော တရားရုံးတော်၏ လူအများ ရှေ့မှောက်တွင် မျှတစွာ ကြားနာစစ်ဆေးခြင်းကို တူညီစွာခံစားပိုင်ခွင့်ရှိသည်။"ဟု ဖော်ပြထားသည်။

အထက်ပါအချက်များအရတရားရုံးများ၊ တရားသူကြီးများ သည်တရားစီရင်ရေးအာဏာကို ကျင့်သုံး‌ဆောင်ရွက်ရာ၌ လွတ်လပ်မှုရှိဖို့လိုအပ်သည်မှာ အထူးထင်ရှားလှပေသည်။ လွတ်လပ်မှုနှင့် အတူတရားမျှတမှု၊ တန်းတူညီမျှမှုတို့သည်လည်း တရားစီရင်ရာတွင် မဖြစ်မနေလိုအပ်သည့် တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာစံနှုန်းများဖြစ်ပေသည်။

လက်ရှိအခြေအနေ

မြန်မာနိုင်ငံတွင် ပြည်သူလူထုရွေး ကောက်တင်မြောက်ထားသည့် တရားဝင်ပြည်သူ့အစိုးရကို စစ်အုပ်စုက ဖေဖော်ဝါရီ ၁ ရက်နေ့တွင် လက်နက်အားကိုးဖြင့်ဖြုတ်ချခဲ့သည်။ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ၊ ရွေးကောက်ပွဲဥပဒေ၊ နည်းဥပဒေများနှင့်အညီ ကျင်းပခဲ့သောရွေးကောက်ပွဲရလဒ်ကို မျက်ကွယ်ပြုခဲ့ကြောင်းကို ပြီးခဲ့သည့် မတရား တရားသဖြင့် ဖမ်းဆီးတရားစွဲဆိုခံရသော ပြည်သူ့သမ္မတကြီးဦးဝင်းမြင့်၏ မကြာ‌သေးမီရက်ပိုင်းက ရုံးရှေ့ထွက်ဆိုချက်အရလည်း သိသာထင်ရှားသွားပြီဖြစ်သည်။

ထိုသို့အာဏာသိမ်းပြီးချိန်မှစ၍ စစ်အုပ်စုသည် တိုင်းပြည်၏ အာဏာအရပ်ရပ်ကိုချုပ်ကိုင်လိုက်သည်။ ပြည်သူ့အာဏာအစား စစ်အုပ်စု၏အာဏာကို အစားထိုးလိုက်သည်။ ထိုကဲ့သို့အစားထိုးခံလိုက်ရသော အာဏာများထဲတွင် တရားစီရင်ရေးအာဏာလည်း ပါဝင်ခဲ့သည်။ ညအချိန်မ‌တော် ပြည်သူများ၏နေအိမ်ကို ခွင့်ပြုချက်မရှိ ချိုးဖျက်ဝင်ရောက်ခြင်း၊ အစစ်အဆေးအမေးအမြန်းမရှိ ရိုက်နှက်ဖမ်းဆီးခေါ်ဆောင်ခြင်း၊ ပစ်ခတ်ဖမ်းဆီးခြင်းတို့ကအစ အပြစ်မဲ့သူများကို ထောင်ဒဏ်အသီးသီးချမှတ်ခြင်း၊ လုပ်ကြံသက်သေများတင်ပြခြင်း၊ အမှုခိုင်လုံမှုမရှိဘဲ အမှုဖွင့်ဖို့ဖိအား‌ပေးခြင်းအလယ် ၅၀၅(က)ဖြင့် စွပ်စွဲခံရသူတိုင်း တနည်းနည်းဖြင့် ထောင်ဒဏ်ချမှတ်ခံရခြင်း၊ တရားသူကြီးက တရားသေပြန်လွတ်ပေးသည့်တိုင် စစ်အုပ်စုကပြန်လည်ဖမ်းဆီးသွားတာမျိုး၊ ယခုနောက်ဆုံး နိုင်ငံတော်အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ်၏ ရှေ့နေများကို စစ်အုပ်စုက ပါးစပ်ပိတ်ခိုင်းခြင်းအဆုံး တရားစီရင်ရေးအာဏာကို ဝင်ရောက်စွက်ဖက်ရုံတင်မက စိုးမိုးချုပ်ကိုင်လျက်ပင်ရှိသည်။

ဘယ်လုပ်ရပ်က ဘယ်ဥပဒေနဲ့မညီ၊ ဒါကြောင့်အရေးယူလို့မရ၊ အစကတည်းကအပြစ်မရှိသည့် ပြည်သူများကိုအရေးယူလို့မရကြောင်း စသည့်ဆုံးဖြတ်ချက်များကိုလည်း ချမှတ်နိုင်စွမ်းမရှိ။ တရားသည်မတရားသည်ဆုံးဖြတ်မပေးနိုင်တော့ဘဲ စစ်အုပ်စု၏ထင်ရာစိုင်းသည့်လုပ်ရပ်များကို မသိကျိုးကျွံပြုနေရသည်မှာ ပြည်သူအားလုံးအသိပင်။ ထိုကဲ့သို့အခြေအနေမျိုးတွင် တရားစီရင်ရေးအာဏာသည် လွတ်လပ်ပါ၏လော။ ထိုကဲ့သို့သောအခြေအနေသည် အထက်တွင် ဖော်ပြခဲ့သောတရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာမူများ၊ ကျင့်ဝတ်လက်စွဲများနှင့်ကိုက်ညီပါ၏လော။ မည်သည်ကိုမှဘက်လိုက်မှုမရှိ ဆင်ခြင်တုံတရားနှင့်အညီ ဥပဒေအတိုင်း လွတ်လွတ်လပ်လပ်စီရင်ဆုံးဖြတ်နိုင်ပါသေး၏လော။

တရားသူကြီးတစ်ယောက်က" အခုအချိန်မှာတရားတာ၊ မတရားတာတွေမရှိတော့ဘူး။ သူတို့ခိုင်းတဲ့အတိုင်းလုပ်နေရတယ်။ သူတို့လက်သူတို့ခြေပါပဲ"ဟု ရင်ဖွင့်သည်။  ဟိုးယခင်ကတည်းက လွတ်လပ်မှုအနည်းငယ်သာရှိခဲ့သော တရားစီရင်ရေးသည် ယခုလို စစ်အုပ်စုအာဏာသိမ်းပြီးနောက်မှာတော့ ထိုလွတ်လပ်မှုသည်ပင်ချုပ်ငြိမ်းသွာခဲ့ပြီဖြစ်သည်။ စစ်အုပ်စု၏ခြယ်လှယ်ခံ၊ ချုပ်နှောင်ခံတရားစီရင်ရေးသာဖြစ်သွားသည်။ လွတ်လပ်မှုမရှိမှတော့ တန်းတူညီမျှစွာ၊ ဘက်မလိုက်စွာစီရင်ရမည်ဆိုတာလည်းမရှိဝော့ာ။ တနည်းပြောရလျှင် လက်ရှိတရားစီရင်ရေးစနစ်သည် စစ်အုပ်စုအလိုကျတရားစီရင်ရေး (ဝါ) တရားတဲ့သူများကို ပြစ်ဒဏ်ချစီရင်ရသည့် စစ်ကျွန်တရားစီရင်ရေးသာဖြစ်ပေသည်။ အာဏာသိမ်း စစ်အာဏာရှင် ဘာတစ္စတာအုပ်စုကို တော်လှန်ခဲ့‌စဥ်က ဖီဒယ်ကက်စထရို၏ တရားခွင်တွင်ပေးခဲ့သော လျှောက်လဲချက်ကို တင်ပြရင်း နိဂုံးချုပ်လိုက်ပါသည်။

"ဂုဏ်သရေရှိ တရားသူကြီးမင်းများခင်ဗျား။ အပြစ်ကင်းပြီး သာမန်နိုင်ငံသားတစ်ယောက်ဖြစ်တဲ့ ကျွန်တော်ဟာ တစ်နေ့သောအခါက တရားဥပဒေချိုးဖောက်ပြီး ကျွန်တော်တို့ရဲ့ သမ္မတနိုင်ငံစနစ်နဲ့အခြေခံစည်းမျဥ်းဥပဒေကြီးကို အစိတ်စိတ်အမြွှာမြွှာဆုတ်ဖြဲပစ်ခဲ့တဲ့ အာဏာရူးလူတစ်စုအပေါ် အပြစ်ပေးဖို့ရုံးတော်ကိုလာရောက်ခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့အချည်းနှီးဖြစ်ခဲ့ရပါတယ်။ အခုဆိုရင်ကျွန်တော်ဟာ တရားမဝင်တဲ့အစိုးရကို ဖြုတ်ချရန်ကြိုးစားခဲ့တဲ့အတွက် တရားခံတစ်ယောက်ဖြစ်နေပါပြီ။ ကျွန်တော်ဟာ ၇၆ ရက်တိုင်တိုင်ဘယ်သူနဲ့မှ စကားပြောဆိုခွင့်မရရှိဘဲ အချုပ်ခံခဲ့ရပါတယ်။ ကျွန်တော်ရဲ့သားနဲ့ တောင်မှ စကားပြောဆိုခွင့်မရရှိဘဲ အချုပ်အနှောင်ခံခဲ့ရပါတယ်။ ဒီမြို့တော်တစ်လျှောက် စက်သေနတ်ကြီးတွေကိုင်ထားတဲ့ အစောင့်နှစ်ယောက်နဲ့လာခဲ့ရပါတယ်။ ကျွန်တော့်ကိုလျှို့ဝှက်စွာ စစ်ဆေးဖို့အစောင့်အကျပ်နဲ့ ပိတ်ဆို့ပြီးဒီဆေးရုံကိုခေါ်လာခဲ့ပါတယ်။ ပြီးတော့ထိုဥပဒေကို လက်ထဲမှာကိုင်ထားတဲ့ အစိုးရရဲ့ရှေ့နေက ကျွန်တော့်ကို ၂၆ နှစ်ထောင်သွင်းအကျဥ်းထားဖို့ စီရင်ချက်ချဖို့ ဟန်နဲ့ပန်နဲ့တောင်းဆိုလျှောက်လဲနေပါတယ်။ အရင်က ကျွန်တော် ဘာတစ္စတာခေါင်းဆောင်တဲ့ အာဏာရူးအုပ်ချုပ်သူတစ်စုကို တရားစွဲခဲ့တဲ့ ဖြစ်ရပ်တုန်းက ရုံးတော်ဟာ သူပြုသင့်တာကိုမပြုနိုင်ခဲ့ပါဘူး။ ဘာကြောင့်ဆို လက်နက်အင်အားနဲ့ အစိုးရကသူတို့ကိုပိတ်ပင်ထားလို့ဖြစ်ပါတယ်။ အာဏာနဲ့တားဆီးထားလို့ အဲ့ဒီတုန်းက တရားမျှတစွာလုပ်ဆောင်မပေးနိုင်ခဲ့ဘူးလို့ လူကြီးမင်းများ ဖြေကြားကောင်းဖြေကြားပါလိမ့်မယ်။ ကောင်းပါပြီခင်ဗျာ၊ ဒီလိုဆိုရင်ဝန်ခံလိုက်ပါ။ ဒီတစ်ခါတော့ကျွန်တော့်ကို အပြစ်ဒဏ်ပေးဖို့ လူကြီးမင်းများကို အာဏာနဲ့အတင်းအဓမ္မစေခိုင်းထားလိမ့်မယ်။ ဒါကိုဝန်ခံပါ။ ပထမအကြိမ်တုန်းကအပြစ်ရှိသူကိုအပြစ်ပေးနိုင်စွမ်းမရှိခဲ့ဘူး။ အခုတော့လူကြီးမင်းတို့ဟာ အပြစ်ကင်းသူကိုအပြစ်ပေးရတော့မယ်။ဒီ လိုသာဆိုရင်တော့ တရားစီရင်ရေးကိုစောင့်ရှောက်နေတဲ့နတ်သမီးဟာ  နှစ်ကြိမ်တိုင်တိုင်အဓမ္မပြုကျင့်ခံခဲ့ရပါပြီ။"

သပြေညို