အင္းဝကို ဒီတႀကိမ္ေရာက္တာက သာသနာျပဳေရးနဲ႔ မဆိုင္။ အဂၤလိပ္အစိုးရ ခိုင္းေစခ်က္ေၾကာင့္ ေရာက္ခဲ့တာ။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ေတာ့ အင္းဝနဲ႔ မပတ္သက္ခ်င္ေတာ့။ အင္းဝသည္ သူ႔ဘဝအတြက္ ကံဆိုးမႈတို႔သာ ေပးခဲ့သည္ပဲ။ အခုလည္း အင္းဝက သူ႔ကို ဘယ္လိုကံၾကမၼာ ေပးဦးမည္မသိ။ အမႈကိစၥေဆာင္ရြက္လို႔ မၿပီးခင္မွာပဲ သူ႔ဇနီး အန္းေဟဇယ္တိုင္ ဆုံးၿပီဆိုတဲ့ သတင္းဆိုး ေရာက္လာေလရဲ႕။ “ဘုရားသခင္အလိုအရ” လို႔ ဆိုေပမယ့္ ဆင္းရဲဒုကၡမ်ိဳးစုံကို အတူတြဲ ရင္ဆိုင္ခဲ့ရတဲ့ လက္တြဲေဖာ္ေတြပဲ မဟုတ္လား။ ခံစားရမယ္ဆိုလည္း ခံစားသင့္တာပဲေလ။ ၁၈၂၄ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ ပထမစစ္ပြဲတြင္း သူနဲ႔အတူ ေဒါက္တာပ႐ုိက္တို႔ ႏိုင္ငံျခားသားတစု ဘႀကီးေတာ္ရဲ႕ ေၾကးတိုက္ထဲမွာ သူလွ်ဳိအမႈနဲ႔ စြပ္စြဲလို႔ ကာလအတန္ၾကာ ဒုကၡခံခဲ့ရစဥ္ကလည္း ဇနီးသည္ အန္းရဲ႕ အကူအညီမ်ားစြာ ယူခဲ့ရတယ္။ သူ႔ေက်းဇူးနဲ႔ပဲ လက္မရြံ႕ေထာင္ကေန ေအာင္ပင္လယ္ေထာင္ ေျပာင္းေရႊ႕ အခ်ဳပ္ခံရတယ္။ အနည္းငယ္သက္သာခြင့္ေတာ့ ရခဲ့ပါရဲ႕။ စိတ္ထဲမေကာင္းဆုံးကေတာ့ “သမီးေလး ေမရီအဲလစ္ဇဘက္” ကို လက္မရြံ႕ေထာင္မွာရွိစဥ္ ေမြးဖြားခဲ့ျခင္းပါပဲ။ မိေဝးဖေဝး ရပ္ေဝးတေနရာမွာ လင္ေယာက္်ား ရာဇဝတ္သင့္ေနခ်ိန္မွာ မီးဖြားရတဲ့ဒုကၡ။ ဘယ္ေလာက္အားငယ္ရွာေလမလဲလို႔ အႀကိမ္ႀကိမ္ စဥ္းစားမိတိုင္း စိတ္မေကာင္း ျဖစ္ခဲ့ရတယ္။ ျမန္မာျပည္ေရာက္လာခဲ့တဲ့ သာသနာျပဳလုပ္ငန္းအစကို ျပန္တြက္ဆၾကည့္ေတာ့ ၁၈၁၃ ခုႏွစ္မွာ မထင္မွတ္ဘဲ ေရာက္ခဲ့ရတာ။ ဒုကၡေတြ မွ်ေဝခံစားမယ္ ဆုိေပမယ့္ အစပိုင္းမွာေတာ့ အစစ အဆင္ေခ်ာခဲ့ပါတယ္။ ျမန္မာစာကို ဆရာဦးေအာင္မင္းထံမွာ သင္ၾကားခဲ့ေတာ့လည္း သူ႔အကူအညီ မ်ားစြာရခဲ့တယ္။ ပါဠိစာကို ဆရာဦးေရႊငုံထံ သင္ေတာ့လည္း ဒီလိုပဲ သူ႔အကူအညီ ရခဲ့တာပဲ။ ၁၈၁၆ ခုႏွစ္ ျမန္မာသဒၵါက်မ္းတေစာင္ ျပဳစုေတာ့လည္း “အန္း” မ်ားစြာကူခဲ့တာပါ။ အဆုံးစြန္ဆုံး အဂၤလိပ္-ျမန္မာ အဘိဓာန္က်မ္းစာ ျမန္မာျပန္သည္ပင္ အင္းဝလက္မရြံ႕ေထာင္တြင္းမွာ ျပဳစုစဥ္ကလည္း သူပဲ အေထာက္အပံ့ျပဳခဲ့တာ။ သူ႔အေထာက္အပံ့သာ မရခဲ့ရင္ ဒီစာအုပ္ဟာ လက္မရြံ႕တို႔ရဲ႕ လက္ခ်က္နဲ႔ အေဟာသိကံ ျဖစ္သြားႏိုင္တယ္။ ဒါေၾကာင့္လည္း သူ ေထာင္ကထြက္ၿပီးတာနဲ႔ ၁၈၂၆ ထဲမွာ “အဘိဓာန္ငယ္” ကို ပုံႏွိပ္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ အင္းဝ လက္မရြံ႕ေထာင္မွာ ၁၁ လနဲ႔ ေအာင္ပင္လယ္ေထာင္မွာ ၆ လ ေနထိုင္ခဲ့ရတဲ့ ကာလအတြင္း “အန္း” ရဲ႕ ေန႔စဥ္ေပးပို႔တဲ့ အစားအစာေတြနဲ႔ အသက္ဆက္ခဲ့ရတာပါ။ သမီးေလး အယ္လစ္ဇဘက္ လသားအရြယ္မွာ လက္မရြံ႕ေထာင္ထဲ ေခၚလာျပလို႔ ျမင္ခြင့္ရခဲ့ပါတယ္။ တကယ့္ခ်စ္စရာ သမီးေလးေပါ့။ သမီးေလးရဲ႕ ဇာတာေၾကာင့္ပဲလား၊ ျမန္မာမိတ္ေဆြေတြျဖစ္တဲ့ မကၡရာမင္းသားႀကီး၊ ျမဝတီမင္း ဦးစနဲ႔ ဝန္ႀကီး ဦးေရႊလူတို႔ မစမႈလား။ အန္းရဲ႕ စက္ခ်ဳပ္သင္တန္းနဲ႔ အေရးအဖတ္ သင္ၾကားမႈရဲ႕ ေက်းဇူးေပပဲလားမသိ။ မၾကာမီမွာပဲ ေအာင္ပင္လယ္ေထာင္က ထုတ္ၿပီး ရႏၱပိုစာခ်ဳပ္အတြက္ စကားျပန္ လုပ္ေပးရတယ္။ ေနာက္မွသိရတာက ဝန္ႀကီးဦးေရႊလူက ရတဲ့အခြင့္အေရးကို အသုံးခ်ၿပီး ေခၚထုတ္ခဲ့တာဆိုပဲ။ အဂၤလိပ္တို႔ရဲ႕ ေျပာစကားအားလုံးကို “အန္း” ကပဲ မွတ္တမ္းတင္ ေရးမွတ္ျပဳစုၿပီး ကူညီခဲ့တာပဲေလ။ ဒါေတြလုပ္ေဆာင္ၿပီးတာနဲ႔ အဂၤလိပ္ပိုင္ က်ဳိကၡမီ (အမ္းဟတ္ၿမိဳ႕၊ အဂၤလိပ္အေခၚ) ကို ေျပာင္းေရႊ႕ေနထိုင္ခဲ့ၾကတယ္။ “အန္း” က အဝေနျပည္ေတာ္မွာ ရွိစဥ္ကတည္းက ခ်ိဳ႕တဲ့ခဲ့တဲ့ က်န္းမာေရးဟာ က်ိဳကၡမီေရာက္ေတာ့လည္း မသက္သာခဲ့ပါဘူး။ ဒီတႀကိမ္ အဝေနျပည္ေတာ္ကို လာခဲ့ရေပမယ့္ သူ႔က်န္းမာေရးအတြက္ စုိးရိမ္ခဲ့တာ အမွန္ပါ။ အခုေတာ့ စိုးရိမ္တဲ့အတိုင္း ျဖစ္ခဲ့ၿပီပဲ။ အန္း ဆုံးၿပီ။ သမီးေလး မာရီယာ ဘယ္လိုရွိေနပါလိမ့္မယ္။ ဒီေသာကေတြနဲ႔ပဲ က်ိဳကၡမီကို ျပန္ခဲ့ရျပန္ၿပီ။ အဝကမထြက္ခြာမီ ေနာက္ဆုံးအေနနဲ႔ မယ္ႏုအုတ္ေက်ာင္းရဲ႕ အေနာက္ေတာင္ဘက္က လက္မရြံ႕ ေထာင္ကိုေတာ့ နာၾကည္းစိတ္နဲ႔ ငဲ့ေစာင္းလို႔ ၾကည့္ခဲ့ပါေသးတယ္။ ဒါဟာ ေနာက္ဆုံးႏႈတ္ဆက္ျခင္း ျဖစ္မယ္လို႔ ဘယ္ထင္ပါ့မလဲေလ။ ဇနီးသည္ေသဆုံးလို႔မွ လပိုင္းပဲရွိေသးတယ္။ ၁၈၂၇ ထဲမွာ သမီးေလး မာရီယာလည္း မိခင္ေနာက္ လိုက္သြားျပန္ၿပီ။ ဒီၾကားထဲ ေဒါက္တာဂ်ပ္ဆင္ အားထုတ္ခဲ့သမွ် ၾကည့္ရင္..။ ရွင္မႆဲခရစ္ဝင္လည္း ျပန္လို႔ၿပီးၿပီ။ ဓမၼသစ္သမၼာက်မ္းစာလည္း ဂရိကတဆင့္ ျပန္ဆိုႏိုင္ခဲ့သလို ဓမၼေဟာင္းလည္း ျပန္ဆိုႏိုင္ခဲ့တယ္။ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ အဘိဓာန္ငယ္တေစာင္လည္း ျပဳစုလို႔ၿပီးၿပီ။ ခရစ္ယန္သာသနာျပဳတာကိုေတာ့ ၁၉၁၉ ခုႏွစ္မွ စတင္ႏိုင္ခဲ့တာပါ။ အဘိဓာန္လုပ္ငန္း ဆိုတာကေတာ့ သာသနာျပဳေရးနဲ႔ မဆိုင္ေပမယ့္ သူ႔အားထုတ္ခ်က္တခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒုတိယဇနီးသည္ ေသဆုံးခ်ိန္အထိလည္း အဘိဓာန္ႀကီးကိုေတာ့ တည္းျဖတ္ျပဳျပင္ေနဆဲပါ။ အစပိုင္းမွာ အဂၤလိပ္-ျမန္မာနဲ႔ ျမန္မာ-အဂၤလိပ္ အဘိဓာန္ႏွစ္အုပ္စလုံးကို တၿပိဳင္တည္း တေပါင္းတည္း ထုတ္ဖို႔ပါပဲ။ မထုတ္ေဝမီ ေနာက္ဆုံးတည္းျဖတ္မႈကို အဝေနျပည္ေတာ္က ျမန္မာပညာရွိေတြနဲ႔ ေဆြးေႏြးျပဳျပင္ တည္းျဖတ္ဖို႔ပါပဲ။ ဒါေပမယ့္ ေငြေၾကးအေျခအေနက မေပးေလေတာ့ ဒီအခြင့္အေရး ဆုံး႐ႈံးလိုက္ရတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဦးစြာ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ အဘိဓာန္ကို ၁၈၄၉ ထဲမွာ စတင္ထုတ္ေဝလိုက္ရတယ္။ ဆိုးဝါးလြန္းတဲ့ က်န္းမာေရးကို အံတုရင္း ျမန္မာ-အဂၤလိပ္ အဘိဓာန္ကို ျပဳစုေနခိုက္ က်န္းမာေရးအေျခေန သိပ္ဆိုးလာတဲ့အတြက္ ၁၈၅၀ ထဲမွာ ေဆးကုသဖို႔ သေဘၤာစီးသြားရင္း ခရစ္ေတာ္ထံပါးမွာ အိပ္စက္အနားယူသြားခဲ့ပါၿပီ။ ျမန္မာ-အဂၤလိပ္ အဘိဓာန္ကေတာ့ ၁၉၅၂ ခုႏွစ္မွ ပုံႏွိပ္ျဖန္႔ေဝႏိုင္ခဲ့တာပါ။ ဆရာေ႒း