အမေရိကန်သမ္မတရွေးကောက်ပွဲဟာ ပြိုင်ဆိုင်မှုပြင်းထန်နေပြီး အမေရိကန်နိုင်ငံရောက် မဲပေးခွင့်ရှိသူ မြန်မာတွေအကြားမှာလည်း သဘောအမြင်တွေ အမျိုးမျိုးကွဲပြားနေပါတယ်။

ဒေသစံတော်ချိန် နိုဝင်ဘာ ၅ ရက်နေ့ ကျင်းပမယ့် အမေရိကန်သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲမှာ ဘယ်သူအနိုင်ရမယ်ဆိုတာ လက်ရှိအချိန်အထိ ခန့်မှန်းလို့မရသေးဘဲ ပြိုင်ဆိုင်မှု ပြင်းထန်နေတာပါ။

သမ္မတလောင်း ဒေါ်နယ်ထရမ့်ပ်က ပြည်တွင်းတည်ငြိမ်ရေးမူကို အခြေခံထားပြီး သူ့ရဲ့ ရီပတ်ဘလစ်ကန်ပါတီဟာ ကမ္ဘာတဝန်း စစ်အာဏာရှင်ဆန့်ကျင်ရေး နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒမှာ အားသာချက် ရှိနေပါတယ်။

သမ္မတလောင်း ကမ်မလာဟားရစ်ကတော့ စေ့စပ်ဆွေးနွေးအဖြေရှာတဲ့ မူဝါဒကို အခြေခံထားပြီး သူ့ရဲ့ ဒီမိုကရက်ပါတီဟာ ပြည်တွင်းက ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူတွေအရေးမှာ အားသာချက် ယူထားပါတယ်။

အမေရိကန်ရွေးကောက်ပွဲ သမိုင်းတလျှောက်လုံးမှာ ၂၀၂၄ ရွေးကောက်ပွဲဟာ အမျိုးသား၊ အမျိုးသမီးဖြစ်ခြင်း (Gender) အပေါ်မူတည်ပြီး အမြင်ကွဲတာ၊ မဲထည့်တဲ့ပုံစံ ခြားနားသွားတာ အကြီးမားဆုံး အခြေအနေဖြစ်တယ်လို့ အမေရိကန်ပြည်တွင်းလေ့လာသူတွေက သုံးသပ်ထားပါတယ်။

ကမ်မလာက ရွေးကောက်ပွဲအတွက် ပြင်ဆင်ချိန် ၃ လဝန်းကျင်ပဲ ရခဲ့တာ၊ မဲဆွယ်ပွဲတွေမှာ ရုရှားနဲ့ တရုတ် အပါအဝင် နိုင်ငံခြားရေးရာတွေအတွက် မြင်သာအောင် ပေါ်လစီတွေ မပြောနိုင်ခဲ့တာတွေကတော့ အားနည်းချက် ဖြစ်နေတာပါ။ ထရမ့်ပ်ကတော့ သူ့ရဲ့မူဝါဒနဲ့ သွားမယ့်လမ်းကို ပြည်သူသိအောင် နည်းလမ်းစုံသုံးနိုင်ခဲ့ပြီး ကာလရှည် တည်ဆောက်နိုင်ခဲ့တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

Myanmar Policy Institute မှ ရိုစလင်းဇာဟောင်က “US ရဲ့ ရွေးကောက်ပွဲသမိုင်းတခုလုံးမှာ ဒီနှစ်လောက် Gender အပေါ်မှာ မူတည်ပြီးတော့ အမြင်ကွဲသွားတာ၊ မဲထည့်တဲ့ပုံစံ ကွဲကွာသွားတာ ဒီလောက်အထိ Gap က မကြီးဖူးဘူးတဲ့။ အထူးသဖြင့် လူဖြူ အသက်ကြီးသွားတဲ့ အမျိုးသမီးတွေ ခါတိုင်းဆိုရင် ရီပတ်ဘလစ်ကန်ဘက်ကိုပဲ မဲထည့်လေ့ရှိတဲ့ အမျိုးသမီးတွေကိုယ်တိုင်က ဒီမိုကရက်ဘက် ကမ်မလာဘက်ကို မဲအများကြီး ထည့်ကြတာကို တွေ့ရတယ်။ အမျိုးသမီးရေးရာနဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ ကိုယ့်ရဲ့ခန္ဓာနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အခွင့်အလမ်းတွေကို ကိုယ်ကိုယ်တိုင်က ဆုံးဖြတ်ပိုင်ခွင့် မရခဲ့ကြဘူးတဲ့။ သူတို့ခံစားခဲ့ရတဲ့ဟာတွေကို သူတို့ရဲ့သမီးတွေ တူမလေးတွေကို ဆက်ပြီးခံစားရမှာကို သူတို့လက်မခံနိုင်ဘူး။ အဲဒါကြောင့်မို့ ပါတီလိုင်းကနေ ခွဲထွက်ပြီးမှကို နိုင်ငံ့အရေး၊ အမျိုးသမီးအရေးကို ကြည့်ပြီးတော့ပဲ သူတို့ ဒီမိုကရက်ဘက်ကို ကမ်မလာဘက်ကို မဲထည့်ရမယ်လို့ ပြောကြတဲ့သူတွေလည်း တော်တော်များတယ်” လို့ ပြောပါတယ်။

LGBT အရေး၊ ကိုယ်ဝန်ဖျက်ချခွင့်တွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ရီပတ်ဘလစ်ကန်က ဥပဒေပြဋ္ဌာန်းပြီး အခွင့်အလမ်းတွေပေးဖို့ မူဝါဒသဘောထား မရှိတာကြောင့် ရှေးရိုးစွဲ အယူရှိသူတွေဟာ ရီပတ်ဘလစ်ကန်ဘက်ကို ယိမ်းနေတာတွေ ရှိပါတယ်။

ထရမ့်ပ် သမ္မတတာဝန် ထမ်းဆောင်တုန်းက အခွန်ပေးဆောင်တာနဲ့ပတ်သက်ပြီး အသေးစား အလတ်စား လုပ်ငန်းတွေကို အခွန်လျှော့ပေးခဲ့တာ၊ ငွေကြေးဖောင်းဖွမှုနှုန်း နည်းတာတွေ အပါအဝင် အခြေခံစားဝတ်နေရေး ပြေလည်မှု အခြေအနေ အညွှန်းကိန်းတွေအရ ထရမ့်ပ်ကို မဲပေးဖို့ ဆုံးဖြတ်ကြတာလို့ သူ့ကိုထောက်ခံသူတွေက ပြောပါတယ်။

ကိုဗစ်အလွန်ကာလမှာ ကုန်ဈေးနှုန်း အဆမတန် တက်လာတာ၊ ငွေကြေးဖောင်းပွလာတာ၊ စီးပွားရေး ကျဆင်းလာတာ၊ နိုင်ငံတကာ မတည်ငြိမ်မှုတွေအတွက် ရန်ပုံငွေ အများအပြား ထောက်ပံ့ခဲ့ရတာ၊ တရုတ်ရဲ့ အင်အားကြီးထွားလာမှုတွေကြောင့် ဒီမိုကရက်သမ္မတ ဘိုင်ဒင် လက်ထက် အစိုးရဟာ ဘတ်ဂျက်လိုငွေပြတဲ့ အခြေအနေအထိ ဖြစ်ခဲ့တာပါ။ ဒီလို မထိန်းနိုင်ခဲ့တဲ့ အချက်ကပဲ ထရမ့်ပ်အတွက် အားသာချက်ဖြစ်လာပြီး သူ့ကိုမဲပေးဖို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ်လို့ ထရမ့်ပ်ထောက်ခံသူ ကိုအောင်သန်းက  ပြောပါတယ်။

“ထရမ့်ပ်က အမေရိကန်နိုင်ငံရဲ့ နိုင်ငံရေးသမားတွေ၊ အကျင့်ပျက်နေတဲ့ဟာတွေကို ရဲရဲဝံ့ဝံ့နဲ့ တချို့ဟာတွေကို သူကပြောတယ်။ သူ့ကို သူများကြိုက်တာ မကြိုက်တာတွေထက် သူပြောသင့်ပြောထိုက်တာတွေကို ပြောလိုက်တယ်။ တော်တော်များများကတော့ မှန်နေတယ်။ သူကတော့ စီးပွားရေးသမားတယောက် ဖြစ်တဲ့အခါကြတော့ စီးပွားရေးအမြင်နဲ့ တွက်တဲ့ဟာမျိုး ဖြစ်တယ်။ ပြောရဲတဲ့သတ္တိရှိတယ်။ အဲဒါအပေါ်မှာပဲ အတတ်နိုင်ဆုံး အကောင်းဆုံးဖြစ်အောင် လိုက်လုပ်တာတွေဖြစ်တယ်။ တချက်က သူ့မှာ ဘာအားနည်းချက် ရှိလဲဆိုတော့ တချို့ဟာတွေက လက်လွတ်စပယ်နဲ့ ပြောတာတွေဖြစ်တယ်။ အဲဒါက သူ့ရဲ့အားနည်းချက်ပဲ။ နိုင်ငံရေးသမားကောင်းတယောက် ဖြစ်တယ်၊ သမ္မတတယောက် ဖြစ်မယ်ဆိုရင် ကိုယ့်ရဲ့အားနည်းချက်တွေကို သူများက ဝေဖန်ထောက်ပြတဲ့အခါမှာ ပြင်သင့်ပြင်ထိုက်တာတွေကို ပြင်ရမှာပေါ့နော်။ ဒုတိယအချက်က ဘာတွေ့လဲဆိုတော့ တရုတ်ရဲ့ ကုန်ပစ္စည်းတွေ သွင်းလာမှုဟာ အမေရိကန်ပြည်တွင်းမှာ ကြီးမားပါတယ်။ ဘယ်ဟာဖြစ်ဖြစ် Made In China၊ ဒါပေမဲ့ ရေရှည်သုံးလာတဲ့ အခါကြတော့ အရည်အသွေးတွေ မမီဘူး၊ ဈေးပေါပေါနဲ့ ရလိုက်တယ်။ ထရမ့်ပ်က တရုတ်ကို ဒီဟာမျိုးတွေ ထိန်းကျောင်းနိုင်မယ်။ ထရမ့်ပ်ရဲ့ ပေါ်လစီမှာ သူတက်လာလို့ရှိရင် တရုတ်ရဲ့ကုန်ပစ္စည်းကို ၄၀ ရာခိုင်နှုန်း ကောက်ခံမယ်နော်၊ ၁၀ ရာခိုင်နှုန်းကနေ။ သူ့နိုင်ငံရဲ့ အကျိုးစီးပွားကတော့ နံပါတ် ၁ သူတို့ကြည့်ကြတာပဲ။ မှားတယ် မှန်တယ်ဆိုတာ ပြည်သူကပဲ ဆုံးဖြတ်သွားမှာပဲ” လို့ ပြောပါတယ်။

အမေရိကန်နိုင်ငံမှာ မဲပေးခွင့်ရှိသူတွေဟာ ဌာနေနိုင်ငံသားတွေအပြင် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံအသီးသီးက နိုင်ငံရေးပဋိပက္ခတွေကြောင့် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူတွေလည်း အများအပြား ရှိနေတာပါ။ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်ရာကနေ နိုင်ငံသားဖြစ်လာသူတွေရဲ့ မဲပေးဖို့ စဉ်းစားချက်မှာ ဇာတိနိုင်ငံတွေရဲ့ နိုင်ငံရေးအပေါ် သက်ရောက်မှုတွေကိုလည်း ထည့်သွင်းတွက်ချက်လေ့ ရှိတဲ့အတွက် အမေရိကန်နိုင်ငံရေးဟာ ကမ္ဘာ့နိုင်ငံရေးနဲ့ အတိုင်းအတာတခု ဆက်စပ်မှု ရှိနေတယ်လို့ မြန်မာ့အရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတယောက်က ပြောပါတယ်။

အမေရိကန်မှာ ဘယ်သူပဲတက်တက် အဆင်ပြေပေမဲ့ မြန်မာနိုင်ငံ ကိုယ့်တိုင်းပြည်ကို အကျိုးပြုမယ့်သူကိုပဲ ရွေးချယ်လိုတယ်လို့ Anti Dictatorship in Burma - DC Metro Area အဖွဲ့ဝင် ဦးရင်အေးက ပြောပါတယ်။

“သမ္မတ ဘယ်သူဖြစ်မယ်ဆိုတာတင် မကဘူးပေါ့နော်၊ ကွန်ဂရက်၊ ဆီးနိတ်နဲ့ House Of Representative မှာ ဘယ်ပါတီက အားကောင်းစေချင်လဲအပေါ် မူတည်တယ်။ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတင်မကဘူး၊ ကွန်ဂရက်ရွေးကောက်ပွဲအပေါ်လည်း ကျနော်တို့ စိတ်ဝင်စားဖို့ လိုတယ်။ ကိုယ့်တိုင်းပြည်နဲ့ ပတ်သက်ရင် ဥပဒေပြုဖို့က ကွန်ဂရက်က လုပ်မှာကိုး။ သမ္မတကတော့ ကျနော်ကိုယ်တိုင်က ကမ်မလာဟားရစ်ပဲ မဲပေးခဲ့တယ်။ ဒါပေမဲ့ ကွန်ဂရက်မှာဆိုရင်တော့ ကျနော်က ရီပတ်ဘလစ်ကန်ကို မဲပေးခဲ့တယ်။ ဒီမိုကရက်ရဲ့ နိုင်ငံခြားရေးပေါ်လစီကို အရမ်းကြီးတော့ သဘောမကျဘူး။ ကွန်ဂရက်မှာ ကျနော်က ရီပတ်ဘလစ်ကန်ကို အားသာစေချင်တယ်။ ရီပတ်ဘလစ်ကန် ဦးဆောင်တဲ့ ကွန်ဂရက် ဖြစ်စေချင်တယ်။ အဓိက ဆီးနိတ်ပေါ့ အထက်လွှတ်တော်၊ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ ဆီးနိတ်က ပြဋ္ဌာန်းခဲ့တဲ့ ဥပဒေတွေက ကျနော်တို့တိုင်းပြည်အတွက် အင်မတန်ခိုင်မာခဲ့တယ်။ သမ္မတအတွက် ကမ်မလာကို မဲပေးခဲ့ပေမဲ့ House မှာတော့ ရီပတ်ဘလစ်ကန်ကို မဲထည့်ခဲ့တယ်။ ဒါမှလည်း အပြန်အလှန် ထိန်းကျောင်းမှုဖြစ်မှာ။ ကျနော်တို့ အမေရိကားရောက်နေတဲ့ မြန်မာပြည်သားတွေကတော့ ကိုယ့်တိုင်းပြည်တိုးတက်ရေးအတွက် ဘယ်သူက လုပ်ပေးနိုင်မလဲ ဆိုတဲ့ဟာ။ အဲဒီလိုစဉ်းစားချက်မျိုးနဲ့ပဲ သွားစေချင်တယ်။”

ထရမ့်ပ် သမ္မတဖြစ်ခဲ့တဲ့ ၂၀၁၆ ကနေ ၂၀၂၀ ကာလတုန်းက ဦးတည်ခဲ့တဲ့ မူဝါဒတွေကို ပြန်ကြည့်မယ်ဆိုရင် ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ (WHO) မှာ အမေရိကန်အစိုးရက ငွေကြေးထောက်ပံ့ထားတာတွေကို အကုန်ဖြတ်ချခဲ့တာ၊ အမေရိကန်ပြည်တွင်းရေးကို ဦးစားပေးပြီး ကမ္ဘာ့နံပါတ် ၁ အဖြစ် ဆက်လက်ရပ်တည်ရေး ပေါ်လစီကို ကျင့်သုံးခဲ့တာတွေဟာ သူ့ရဲ့ နိုင်ငံတကာအရေးအပေါ် လျစ်လျူရှုမှုတွေအဖြစ် ဝေဖန်စရာ ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။

လက်ရှိ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူတွေနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ Project 2025 ပေါ်လစီဟာ ထရမ့်ပ် သမ္မတဖြစ်ခဲ့တုန်းက မူဝါဒနဲ့ အများကြီး ပြောင်းလဲမှုမရှိနိုင်ဘူးလို့ လေ့လာသူတွေက ယူဆနေကြပါတယ်။

ထရမ့်ပ် အနိုင်ရခဲ့ရင် မြန်မာနိုင်ငံ အပါအဝင် အမေရိကန်အစိုးရရဲ့ အကူအညီ အရေးတကြီး လိုအပ်နေတဲ့ နိုင်ငံတွေအတွက် အကူအညီရနိုင်ခြေဟာ လက်ရှိအခြေအနေထက် အများကြီး လျော့နည်းသွားနိုင်တယ်လို့ လေ့လာသူတွေက ခန့်မှန်းပါတယ်။

ထရမ့်ပ် အနိုင်ရခဲ့ရင် တရုတ်နဲ့ စီးပွားရေး အပြိုင်ဆောင်ရွက်ချက်တွေကြောင့် ပြည်တွင်းမှာ ကုန်ဈေးနှုန်းမြင့်တက်မှာ ဖြစ်သလို နိုင်ငံတကာမှာလည်း ကုန်သွယ်ရေးဆိုင်ရာ Trade War ပြဿနာ ပိုဆိုးလာနိုင်တယ်လို့ တွက်ချက်မှုတွေလည်း ရှိနေပါတယ်။

သုတချမ်းသာ