မ်ိဳးျမန္မာ ညႇိဳးရွာခဲ့ၿပီမို႔ ကိုးရာမဲ့အခ်ိန္တြင္... ႐ိုးရာကြယ့္ မထိခ်င္တယ္ ပဋိညာဥ္ခံပြဲ.. ျမင္ရခ်က္ ကိုယ့္သဏၭာန္မွာ ဗိုလ္ဆန္ဆန္ မ်ားၾကသဘဲ….။   ေဖာ့လုံးျဖဴၿမိဳင္ၿမိဳင္ ထိန္းပါလို႔ ထိုင္မသိမ္းဝတ္လို႔ ျမင္ေယာင္ မင္းတပါး ဦးေမေအာင္မွာ မႉးေကေသၽွာင္ သဒၶါၿမိဳ႕ပါလို႔ ျမန္မာတို႔ ကိုးၾကစရာ ၿဖိဳးကသမၻာ ၾသဘာဆုခြန္းလွစ္ျဖာတယ္ သြန္းေမတၱာေလာင္းပါရဲ႕ေလး…။ (သခင္ကိုယ္ေတာ္မိႈင္း) က်င္းပတဲ့သဘင္က အဂၤလိပ္ပဋိညာဥ္ခံ အရာရွိခန္႔အပ္ပြဲ။ ၁၉၁၃ ခုႏွစ္ခန္႔ေလာက္ကေပါ့။ စင္ျမင့္ေပၚ ၾကည့္လုိက္ေတာ့ ဥေရာဝတ္စုံကိုယ္စီ ဆင္ျမန္းလို႔ ေတာက္ႂကြားေနေလရဲ႕။ [caption id="attachment_288100" align="alignleft" width="211"] ဓာတ္ပုံ - wikimedia[/caption] ဥေရာပဝတ္စုံေတြၾကားထဲမွာ ေခါင္းေပါင္းျဖဴ ေဖာ့လုံးေပါင္းထားၿပီး ထိုင္မသိမ္းအက်ႌ ေတာင္ရွည္ပုဆိုးနဲ႔၊ အမ်ားနဲ႔မတူ တမူထူးျခားေနသူတဦး။ အဲဒီလူတဦးကို ျမင္ေတြ႔လိုက္ခ်ိန္မွာေတာ့ အမ်ိဳးဇာတိမာန္ႀကီးလြန္းတဲ့ ဆရာႀကီး သခင္ကိုယ္ေတာ္မိႈင္းရဲ႕ ကဗ်ာဉာဏ္ေတြလည္း ကြန္႔ျမဴးလာခဲ့တယ္ ထင္ပါရဲ႕။ သူ႔ေလးခ်ိဳးရွည္ႀကီးနဲ႔ ဂုဏ္ျပဳဖြဲ႔စပ္ခ့ဲပါတယ္။ အဲသလို ဂုဏ္ျပဳဖြဲ႔စပ္ခံရသူကေတာ့ ဆရာႀကီးဦးေမေအာင္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ကိုလိုနီေခတ္မွာ ျမန္မာ့႐ိုးရာ အစဥ္အလာဝတ္စုံကို အျမတ္တႏိုး ဝတ္ဆင္ေပမေပါ့။ သူကိုယ္တိုင္ ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈအေၾကာင္း ေရးသားရွာေဖြ ေဖာ္ထုတ္ေနတဲ့သူပဲ။ ၁၉၀၇ ေနာက္ပိုင္း ျမန္မာျပည္ ျပန္ေရာက္ကတည္းက ဆရာႀကီးသခင္ကိုယ္ေတာ္မိႈင္းထံ ခ်ဥ္းကပ္ၿပီး ျမန္မာ့ရာဇဝင္နဲ႔ အစဥ္အလာ ယဥ္ေက်းမႈအေၾကာင္း သင္ၾကား ေလ့လာခဲ့သည္ပဲေလ။ ၁၉၁၂ ခုႏွစ္ထဲမွာလည္း ေပပရပိုက္ေတြထဲမွာ တိမ္ျမဳပ္ေနတဲ့ ျမန္မာဧခ်င္း ၁၂ ေစာင္တြဲကို ေမာ္လၿမိဳင္ရွိ ရမၼာဝတီ ပုံႏွိပ္တိုက္ကေန သူကိုယ္တိုင္ တည္းျဖတ္ထုတ္ေဝခဲ့တာပဲ မဟုတ္လား။ ရမၼာဝတီ ပုံႏွိပ္တိုက္ ဆုိတာကလည္း သူ႔ဇနီး ေဒၚသိန္းျမရဲ႕အေဖ ပိုင္ခဲ့တာ။ သူက ေမာ္လၿမိဳင္သူ ေဒၚသိန္းျမနဲ႔ ၁၈၉၉ မွာ လက္ထပ္ခဲ့တာ။ အဲဒီကာလက ေမာ္လၿမိဳင္ ရွင္မဟာဗုဒၶေဂါသ အထက္တန္းေက်ာင္းရဲ႕ ေက်ာင္းအုပ္အျဖစ္ လုပ္ကိုင္ေနခ်ိန္ေပါ့။ ၁၈၉၈ ကေတာ့ ၿမိတ္အထက္တန္းေက်ာင္းက အထက္တန္းျပဆရာ။ ဒါကလည္း ၁၈၉၇ ခုႏွစ္က ဘီေအေနာက္ဆုံးႏွစ္မွာ က်န္းမာေရးေၾကာင့္ စာေမးပြဲ မေျဖလုိက္ရဘဲ နားေနခ်ိန္မွာ အလုပ္ဝင္ခ့ဲတာပါ။ ေမာ္လၿမိဳင္က ဦးထြန္းေဖနဲ႔ ေဒၚေမတို႔ရဲ႕ သမီးေပါ့။ ေဒၚေမကလည္း ဦးအုံးေရႊ၊ ေဒၚမၽွင္တို႔သမီးကိုး။ ေဒၚမၽွင္ ဆိုတာက စစ္ကဲေမာင္ေထာ္ေလးရဲ႕ ပထမဇနီး ေဒၚလူမင္းနဲ႔ ေမြးခဲ့တာေပါ့။ ဒီေတာ့ ေဒၚသိန္းျမဟာ စစ္ကဲေမာင္ေထာ္ေလးရဲ႕ျမစ္ ေတာ္သတဲ့။ တဖက္ကၾကည့္ေတာ့လည္း ေမာင္ေမေအာင္ကို စစ္ေတြၿမိဳ႕မွာ အဖ ဦးသာဒိုးျဖဴနဲ႔ အမိ ေဒၚေႏွာင္းေဒြးတို႔က ၁၉၈၀ ျပည့္ႏွစ္ ဇန္နဝါရီ ၆ ရက္ေန႔မွာ ေမြးခဲ့တာ။ ငယ္ရြယ္စဥ္မွာပဲ မိဘႏွစ္ပါးလုံး ဆုံးသြားေတာ့ ဦးႀကီးျဖစ္သူ ကာလကတၱား ေငြစာရင္းမင္းႀကီး ဦးလွေအာင္နဲ႔ မင္းႀကီးကေတာ္ ေဒၚျမေမတို႔က ေခၚယူေမြးစားၿပီး ကာလကတၱားမွာ ေက်ာင္းထားခဲ့တယ္။ ေဒၚျမေမဆိုတာ ေမာင္ေထာ္ေလးရဲ႕ သမီးပဲေပါ့။ ဒီေတာ့ ဦးေမေအာင္ဟာ ေဒၚျမေမနဲ႔ ႏွစ္ဖက္ ေဆြမ်ိဳး ေတာ္ေနတာေပါ့။ ဉာဏ္ပညာ ထက္ျမက္တယ္။ စာေတာ္တယ္။ ကာလကတၱားနဲ႔ ရန္ကုန္ အထက္တန္းေက်ာင္းတို႔မွာ တက္ခဲ့တယ္။ တကၠသိုလ္ဝင္တန္းမွာ ျမန္မာစာနဲ႔ အဂၤလိပ္စာ ပထမရေတာ့ ရေနာင္းဆု ရခဲ့ေသးတယ္။ ရန္ကုန္ရဲ႕ ကာလကတၱား လက္ေအာက္ခံ ေကာလိပ္ကေန အက္ဖ္ေအတက္၊ စာေမးပြဲေျဖရတယ္။ အက္ဖ္ေအတန္းမွာလည္း ပထမဆုရေတာ့ ဂ်ာဒင္းေရႊတံဆိပ္ဆု ရျပန္တယ္။ ဘီေအ ေနာက္ဆုံးႏွစ္ က်န္းမာေရးေၾကာင့္ စာေမးပြဲ မေျဖလိုက္ရဘူး။ ၁၉၀၀ ျပည့္ႏွစ္ေရာက္ေတာ့ ရန္ကုန္ ေျပာင္းလာခဲ့ၿပီး ဦးေရႊအိုး ေရခဲစက္နဲ႔ သစ္ေရာင္းဝယ္ေရး မန္ေနဂ်ာလုပ္ရင္း ၁၉၀၂ မွာေတာ့ ဒုတိယတန္း ေရွ႕ေနစာေမးပြဲ ေအာင္ျမင္ခ့ဲတယ္။ ညီဝမ္းကြဲ ဘလွေအာင္နဲ႔အတူ ေအာင္ႏွင့္ေအာင္ ေရွ႕ေနလုပ္ငန္းကို လုပ္ကိုင္ရာက ညီအစ္ကို ႏွစ္ေယာက္စလုံး အဂၤလန္မွာ ဥပေဒပညာသင္ဖို႔ ၁၉၀၄ ခုႏွစ္မွာ ထြက္ခြာခဲ့ၾကတယ္။ ကိန္းဘရစ္ကေန LLB နဲ႔ MA မဟာဘြဲ႔အျပင္ လင္ကြန္းဥပေဒေက်ာင္းကေန Barrister of Law ကိုပါ ၁၉၀၇ မွာ ရရွိခဲ့ၿပီးမွ ျမန္မာျပည္ ျပန္လာခဲ့တာ။ ျမန္မာျပည္ ျပန္ေရာက္ေတာ့ ဦးဘေဘတို႔နဲ႔ တြဲမိၿပီး ဝိုင္အမ္ဘီေအကို ကိုယ္ေရာစိတ္ပါ ႏွစ္ၿပီး လုပ္ခဲ့တယ္။ အဂၤလန္မွာရွိစဥ္ အိႏၵိယႏိုင္ငံေရးသမားေတြနဲ႔ ဆုံခဲ့သလို ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမနဲ႔လည္း ႏိုင္ငံ့အေရး ေဆြးေႏြးခဲ့ရတယ္။ ဒီအခ်ိန္ေတြမွာကတည္းက ႏိုင္ငံေရး လုပ္လိုစိတ္တို႔ ကိန္းေအာင္းခဲ့ဟန္ပါပဲ။ ပထမအႀကိမ္ ဝိုင္အမ္ဘီေအ ညီလာခံသဘာပတိ (ဥကၠ႒) အျဖစ္ လုပ္ခဲ့တယ္။ ၁၉၁၀ ျပည့္ႏွစ္ထဲမွာလည္း ဖာနီဗယ္တို႔အတူ ျမန္မာႏိုင္ငံ သုေတသနအသင္းကို တည္ေထာင္သူအျဖစ္ ပါဝင္ခဲ့တယ္။ သူ ထုတ္ေဝတည္းျဖတ္ခဲ့တဲ့ ဧခ်င္း ၁၂ ေစာင္ကိုလည္း ပါေမာကၡ ဒူ႐ိုင္ဆယ္က သုေတသနဂ်ာနယ္မွာ အက်ယ္တဝင့္ ေဖာ္ျပခ်ီးက်ဴးခဲ့တယ္။ ဒီစာအုပ္ဟာ သုေတသနဂ်ာနယ္ထုတ္ က်မ္းေပါင္း ၄၆ က်မ္းတို႔ရဲ႕ ေရွ႕ေျပးလည္း ျဖစ္တယ္။ ဦးေမေအာင္ဟာ သုေတသနဂ်ာနယ္မွာ စာတမ္းေပါင္း ၂၀ ေက်ာ္ ျပဳစုေရးသားခဲ့တယ္။ သူ႔စာတမ္းေတြထဲက A selection of leading cases on Buddhist Law စာတမ္းဟာ အေရးပါသလို ဒီစာတမ္းေၾကာင့္လည္း LLM ဥပေဒမဟာဘြဲ႔ကို ကိန္းဘရစ္တကၠသိုလ္က ခ်ီးျမႇင့္လိုက္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံအေရးအေနနဲ႔လည္း ၁၉၁၇ ထဲမွာ မြန္ေတဂူ ေတြ႔ၿပီး ျမန္မာ့အေရး ေဆြးေႏြးဖို႔ အိႏၵိယကို သြားခဲ့တယ္။ ၁၉၂၀ ျပည့္ႏွစ္ ရန္ကုန္ ယူနီဗာစီတီေကာလိပ္ကို စတင္ဖြင့္လွစ္ခဲ့တယ္။ အဲဒီမွာ ဌာနႀကီး ၆ ခုသာ ဖြင့္လွစ္ႏိုင္တဲ့အထဲက ဥပေဒပညာဌာနရဲ႕ ပါေမာကၡအျဖစ္ ဦးေမေအာင္က ပထမဆုံး တာဝန္ယူခဲ့ပါတယ္။ ေက်ာင္းသားေတြ ေနထိုင္ဖို႔အတြက္လည္း ေရႊတိဂုံဘုရားလမ္းမွာ ေမေအာင္ အေဆာင္ဖြင့္ၿပီး အေဆာင္မႉး လုပ္ခဲ့တယ္။ တရားေရး၊ ဥပေဒေရးနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အစိုးရေရွ႕ေန၊ ဥပေဒသုံးသပ္ေရးအရာရွိ၊ ဥပေဒအဖြဲ႔ရဲ႕ အတြင္းေရးမႉး စသျဖင့္ အေတြ႔အႀကံဳစုံ တာဝန္ယူခဲ့ရတယ္။ ၁၉၂၂ ထဲေရာက္ေတာ့ ဟိုက္ကုတ္တရားဝန္ႀကီးအျဖစ္ ခန္႔ထားခံခဲ့ရတယ္။ တၿပိဳင္တည္းမွာပဲ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႔ဝင္လူႀကီး၊ ပညာေရးဆင္ဒီကိတ္အဖြဲ႔ဝင္နဲ႔ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ ေကာင္စီဝင္အျဖစ္လည္း တာဝန္ယူခဲ့ရျပန္ပါတယ္။ ဒီၾကားထဲ The Burman သတင္းစာကိုလည္း အယ္ဒီတာအျဖစ္ ဦးေဆာင္ထုတ္ေဝလိုက္ေသး။ ၁၉၂၄ ခုႏွစ္ထဲေရာက္ေတာ့ ျပည္ထဲေရးဝန္ႀကီး ဆာေမာင္ခင္ ကြယ္လြန္သြားေတာ့ ဦးေမေအာင္ဟာ ဒိုင္အာခီစနစ္မွာ ျပည္ထဲေရးဝန္ႀကီးအျဖစ္ ထမ္းရြက္ခဲ့ရျပန္ပါတယ္။ ဒီလို မအားလပ္တဲ့ၾကားထဲကပဲ ျမန္မာနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ သုေတသနစာတမ္းေတြ ျပဳစုခဲ့တယ္။ သူျပဳစုခဲ့တဲ့ ျမန္မာ့ရက္စြဲစဥ္သမိုင္း (Chronology Of Burma) ဟာ တေကာင္းေခတ္ အဘိရာဇာကေန ကုန္းေဘာင္ဆက္အထိ ရက္စြဲအလိုက္ ျပဳစုခဲ့တာ။ တန္ဖိုးႀကီးသေလာက္ အခုေတာ့ ရွားပါးေနၿပီ။ ယဥ္ေက်းမႈစာတမ္းအေနနဲ႔ Twentieth Century Impression of Burma နဲ႔ Burmese Manner and Customs တို႔ကို လန္ဒန္ လြိဳက္ဂရိတ္တာ ပုံႏွိပ္တိုက္ (Lloy’ds Greater) က ထုတ္ေဝခဲ့တယ္။ ဥေရာပပညာရွင္မ်ား အေတာ္အေလးထား ဖတ္႐ႈရတဲ့စာအုပ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေတာ္စိန္ခိုက တ႐ုတ္ယဥ္ေက်းမႈၾသဇာ သက္ေရာက္မႈကို အေလးေပး တင္ျပတိုင္း ပညာရွင္ပီပီ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ကန္႔ကြက္ ေဆြးေႏြးခဲ့တယ္။ သူ႔ရဲ႕ Critical note on Mr.Taw Sein ko’s paper on the Chinese Antiquities of Pagan ဆိုတဲ့ ေခ်ပခ်က္ကို JBRS vol 1 prt2 Decm; ထုတ္မွာ ေတြ႔ရတယ္။ ဒါဟာ သူထားရွိတဲ့ ျမန္မာယဥ္ေက်းမႈသေဘာထားပဲ။ ဒါေၾကာင့္ ဦးေမေအာင္ဟာ ဗုဒၶဘာသာကို ကိုင္း႐ိႈင္းသူျဖစ္သလို ျမန္မာယဥ္ေက်းမႈနဲ႔ ႏိုင္ငံတိုးတက္မႈကို အစဥ္လိုလားသူ ျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႔ရွိႏိုင္ပါတယ္။ အသိပညာနဲ႔ ပတ္သက္ရင္ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ သေဘာထား ရွိေၾကာင္းကို သူ႔ရဲ႕ ျမန္/သုဖြင့္ပဲြမွာ “ျမန္မာအေၾကာင္းကို ေျမျပင္တြင္ နယ္နိမိတ္မွတ္တိုင္ျပ မၽွသာ ပိုင္းျခားသိလိုသည္ မဟုတ္။ မြန္ဂိုနယ္၊ အေသးစိတ္ အင္ဒိုခ်ိဳင္းနားေဒသတြင္ သက္ရွိ သက္မဲ့ အရာခပ္သိမ္း အသင္းႏွင့္မဆိုင္သည္ မရွိ” လို႔ ေျပာၾကားခဲ့တာ ၾကည့္တာနဲ႔ သိႏိုင္တယ္။ အဲဒီလို ျမန္မာႏိုင္ငံအတြက္ မအားရေအာင္ ဘက္အစုံစုံက အက်ိဳးေတာ္ေဆာင္ခဲ့တဲ့ ဦးေမေအာင္ဟာ ၁၉၂၆ ခုႏွစ္ ဇြန္ ၅ ရက္ေန႔ ျပင္ဦးလြင္မွာ ႐ုတ္တရက္ ဆုံးပါးသြားခဲ့တယ္။ သားသမီးသုံးဦး က်န္ခဲ့တယ္။ သားႀကီး သတိုးေအာင္ကေတာ့ ဘီေအ ေနာက္ဆုံးႏွစ္မွာ ဆုံးပါးသြားခဲ့ၿပီး သားလတ္ ထြန္းလွေအာင္ကေတာ့ အဂၤလိပ္စစ္တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းဆင္းၿပီး ေနာက္ပိုင္း ရဲခ်ဳပ္ ျဖစ္လာတယ္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္တို႔ လုပ္ႀကံခံရမႈမွာ တရားခံဖမ္းေပးခဲ့တဲ့ ရဲခ်ဳပ္ ထြန္းလွေအာင္ပါ။ သမီးျဖစ္သူ ေဒၚျမစိန္ဟာလည္း ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ သမိုင္းဌာနမွာ ကထိက တာဝန္ယူခဲ့သူပါပဲ။ တခ်ိန္က ဒိုင္အာခီေခတ္ရဲ႕ ျပည္ထဲေရးဝန္ႀကီး တာဝန္ယူခဲ့သူ ျဖစ္တဲ့အတြက္ အဲဒီကာလ ႏိုင္ငံေရးသမားအခ်ိဳ႕ရဲ႕ အထင္လြဲ အျပစ္တင္ျခင္းကို ခံခဲ့ရေပမယ့္ ဒီေန႔ကာလ သူ႔ဘဝ သူ႔သမိုင္း သူ႔လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြကို ေထာက္႐ႈျခင္းျဖင့္ ဦးေမေအာင္ဟာ မ်ိဳးဇာတိမာန္နဲ႔ ႏိုင္ငံခ်စ္စိတ္၊ ႏိုင္ငံသူ ႏိုင္ငံသားေတြအေပၚ တိုးတက္လိုစိတ္ရွိၿပီး ဆင္ျခင္ဉာဏ္ႀကီးမားသူ၊ စိတ္သေဘာထားႀကီးသူတေယာက္ ျဖစ္ေၾကာင္း ဂုဏ္ယူ မွတ္တမ္းျပဳလိုက္ရပါေတာ့တယ္။ ဆရာေ႒း