ျဖစ္ရပ္ေတြက ဒီကစတာ။ ၁၈၇၂ ခုႏွစ္အစ။ ေန႔တေန႔ေပါ့။ အေမရိကန္ အထက္လႊတ္ေတာ္အမတ္ စတင္းဖို႔ဒ္နဲ႔ သူ႔မိတ္ေဆြတို႔ အသည္းအသန္ ျငင္းခုန္ၾကတယ္။ ႏွစ္ေယာက္စလုံးက ကယ္လီဖိုးနီးယားရဲ႕ နာမည္ႀကီးေတြကိုး။ သူတို႔ျငင္းခုန္ရာကို ၾကားနာရသူေတြအဖို႔ ပြဲႀကီးပြဲေကာင္းဆိုေတာ့ လူက တျဖည္းျဖည္း မ်ားလာတယ္။ ပရိသတ္ကပါ သူ႔ဘက္ကိုယ့္ဘက္ အၿပိဳင္ျငင္းလာတယ္။ ဒီေတာ့ အျငင္းအခုန္အတြက္ သက္ေသျပဖို႔ လိုလာၿပီ။ အဲဒီမွာ သူေ႒းႀကီး စတင္းဖို႔ဒ္ဟာ အဲ့ဒီေခတ္က ေဒၚလာေလးေသာင္း အကုန္ခံၿပီး သက္ေသျပဖို႔ လုပ္ေဆာင္လိုက္တယ္။ သူတို႔ ဒီဘိတ္ေခါင္းစဥ္က… [caption id="attachment_286883" align="alignleft" width="363"] ဓာတ္ပုံ - Wikipedia[/caption] “..ျမင္းတေကာင္ ကဆုန္ခ်ေျပးရင္ တခ်န္ခ်ိန္မွာ ေျခေလးေခ်ာင္းစလုံး ေျမျပင္နဲ႔ လြတ္သလား မလြတ္ဘူးလား” တဲ့။ ကဲ… သည္ဒီဘိတ္မွာ..ကိုယ့္ဆရာတို႔ ဘယ္ဘက္ေနမလဲ ဆိုတာ အရင္စဥ္းစားၾကည့္ပါအုံး…။ ခင္ဗ်ားတို႔ စဥ္းစားၿပီးၿပီဆိုရင္ လက္ေတြ႔လုပ္ေဆာင္ စမ္းသပ္ပုံကို ဆက္ေျပာမယ္။ စတင္းဖို႔ဒ္က ေစာေစာေျပာခဲ့သလိုပဲ ေဒၚလာေလးေသာင္း အကုန္ခံၿပီး ျမင္းေျပးေနတာကို ဓာတ္ပုံ႐ုိက္ သက္ေသျပဖို႔ ျပင္ဆင္ခဲ့တယ္။ ဓာတ္ပုံဆရာကလည္း နာမည္ေက်ာ္ “အက္ဒဝပ္မိုင္းဘရစ္ခ်္”။ သူက ဓာတ္ပုံ႐ုိက္ဖို႔ စီစဥ္တယ္။ ဒါက တပုံတည္းနဲ႔ မဆုံးျဖတ္ႏိုင္ဘူး။ ဓာတ္ပုံေပါင္းမ်ားစြာ ႐ုိက္ရမွာ။ ဒီေတာ့ မိုင္းဘရစ္အတြက္ ကင္မရာေပါင္းမ်ားစြာ လိုတယ္။ အဲ့ဒီေခတ္အခါက ဓာတ္ပုံကို တပုံခ်င္းပဲ အလွ႐ုိက္ႏိုင္ေသးတာကိုး။ ဒီေတာ့ သူ႔အဖို႔ အခ်ိန္ယူ အႀကံထုတ္ရေသးတယ္။ အဆုံးမွာေတာ့ သူက ကင္မရာ ၂၄ လုံးနဲ႔႐ုိက္မယ္။ ကင္မရာတလုံးနဲ႔တလုံးကို တေပအကြာမွာ ထားမယ္။ ႐ုိက္ကူးရာမွာလည္း တခ်ိန္တည္း တၿပိဳင္တည္း ႐ုိက္ကူးရမွာပဲျဖစ္တယ္။ ၿပီးတာနဲ႔ ဓာတ္ပုံေလးပုံကို ဆက္ၿပီး ၾကည့္ရမွာပါ။ ခ်ိန္းဆိုတဲ့ေန႔ေရာက္ေတာ့ အားလုံးေရွ႕ေမွာက္မွာ မိုင္းဘရစ္ခ်္ စီစဥ္ထားတဲ့အတိုင္း ကင္မရာ ၂၄ လုံးနဲ႔ တၿပိဳင္တည္း ႐ုိက္ကူးလိုက္တယ္။ ခ်က္ခ်င္းပဲ ဓာတ္ပုံဖလင္ေဆးၿပီး ၂၄ ပုံကို ဆက္စပ္ၾကည့္လိုက္တဲ့ အခါမွာေတာ့… စတင္းဖို႔ဒ္ အႏိုင္ရလိုက္ပါတယ္။ ပုံတပုံက အခ်ိန္တခုအတြင္းမွာ ေျခေလးေခ်ာင္းလုံး ေျမျပင္နဲ႔လြတ္ေနတာကို ေတြ႔ရတယ္။ စတင္းဖို႔ဒ္ အႏိုင္ရသြားပါၿပီ။ အဲဒီ ၂၄ ပုံကို သူ႔အစီစဥ္အတိုင္း အေပါက္ေလးတေပါက္ကေန အျမန္ဆြဲၾကည့္လိုက္ရင္ ျမင္းေျပးေနတဲ့ပုံ ျဖစ္ေနတာကို ေတြ႔ရတယ္။ အဲဒါကို နမူနာယူၿပီး “မီဇိုနီးယား” ဆိုသူက ႐ုပ္ပုံေလးေတြကို မွန္ေပၚမွာ ကူးယူၿပီး မွန္ဘီလူးနဲ႔ ပိတ္ကားေပၚထိုးျပရာက ႐ုပ္ရွင္ေပၚလာတယ္လို႔ ဆိုၾကတယ္။ အဲဒီ ၁၈၇၂ ခုႏွစ္ထဲမွာပဲ ေသာမတ္အယ္ဒီဆင္ကလည္း ဓာတ္ပုံေတြကို ရစ္လုံးနဲ႔ရစ္ၿပီး လက္နဲ႔လွည့္ျပရတဲ့ မွန္အိမ္ငယ္တခု တည္ထြင္ခဲ့တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ စတင္းဖို႔ဒ္တို႔ျဖစ္ရပ္နဲ႔ မီဇိုနီးယားတို႔ လုပ္ေဆာင္မႈၿပီးမွ ျဖစ္လာတာလို႔လည္း ဆိုတယ္။ ဒါေပမယ့္ လူထုေရွ႕ေမွာက္ အေရာက္တင္ျပႏိုင္ခဲ့တာက ၁၈၈၉ ေအာက္တိုဘာ ၆ ရက္ေန႔မွ ျပသႏိုင္ခဲ့တာပါ။ အဲဒီေန႔မွာပဲ အယ္ဒီဆင္က ပရိသတ္ကို ဖိတ္ေခၚၿပီး ႐ုပ္ေသကေန ႐ုပ္ရွင္ျဖစ္လာပုံကို ျပသခဲ့သလို  ဒီလိုျဖစ္လာေအာင္ ဘယ္လို႐ုိက္ကူးရမယ္ ဆုိတာကိုပါ ရွင္းျပခဲ့တယ္။ ဒါေပမယ့္ စီးပြားေရးအရ ႐ုံဝင္ခယူၿပီး ျပသႏိုင္ခဲ့တာက ၁၈၉၅ ေမ ၂၀ ရက္ေန႔ နယူးေယာက္မွာ စတင္ျပခဲ့တာ။ ကမၻာမွာ ႐ုပ္ရွင္အစကို အဲဒီေန႔ကိုပဲ သတ္မွတ္ခဲ့ဟန္ပါပဲ။ ကမၻာမွာ ၁၈၉၅ ႐ုပ္ရွင္ျပၿပီးတဲ့ေနာက္ ၁၅ ႏွစ္အၾကာ ၁၉၁၀ ထဲမွာ ျမန္မာလူထုဟာ ပိတ္ကားေပၚက အ႐ုပ္ေတြရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈကို စတင္ျမင္ေတြ႔ၾကရတာလို႔ ဆိုပါတယ္။ ႐ုပ္ရွင္႐ုံကေတာ့ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ လမ္းမေတာ္လမ္းနဲ႔ က်ဳံးႀကီးလမ္းေထာင့္ က်ဳံးဖို႔ထားတဲ့ ေျမကြက္လပ္ေပၚမွာ ရြက္ဖ်င္တဲႀကီးထိုးၿပီး ျပခဲ့တာ။ ႐ုံအမည္က “အယ္ဒီဆင္” လို႔ ေခၚခဲ့တယ္လို႔ ဒဂုဏ္ပ ဦးဘတင္ရဲ႕ ျမန္မာ႐ုပ္ရွင္အေၾကာင္း ျပဳစုခဲ့တဲ့ စာအုပ္မွာ ေတြ႔ရတယ္။ ေက်ာက္မီးေသြးသုံး ဓာတ္အားေပးစက္နဲ႔ ျပသခဲ့တာ။ စတင္ျပခဲ့တာက အေနာက္ႏိုင္ငံက သတင္းကားေတြပဲ ျဖစ္တယ္။ ၁၉၁၁ ထဲမွာ အေမရိကန္ ဗြီတာဂရပ္ကုမၸဏီက ျမန္မာျပည္လာၿပီး သတင္းကား႐ုိက္တယ္။ သူ႐ုိက္တာေတြကို အယ္ဒီဆင္႐ုံမွာ ျပတယ္။ ျမန္မာမိန္းမႀကီးတေယာက္ ကြမ္းသီးဖက္၊ ေျပာင္းဖူးဖက္နဲ႔ လိပ္တဲ့ ေဆးလိပ္အႀကီးႀကီးကို မီးခိုးေငြ႔တလူလူနဲ႔ ေသာက္ေနပုံ။ မိန္းမ ေလးငါးေယာက္ ေရွ႕ေနာက္ စီတန္းထိုင္လို႔ ဆံပင္ဖားလ်ားခ်ၿပီး တေယာက္ေခါင္းတေယာက္ သန္းရွာေနပုံေတြ ပါသေပါ့။ ဒါ.. ဗမာေတြကို ႐ုိက္ကူးခဲ့တဲ့ မွတ္တမ္း႐ုပ္ရွင္ အစေပါ့။ အဲလို နာမည္ႀကီးတဲ့ အယ္ဒီဆင္ဘိုင္စကုပ္႐ုံနဲ႔အတူ ေပၚလာတာက မေခြးေလး ဘူးသီးေၾကာ္ပါ။ က်ေနာ္ကေတာ့ စြန္႔ဦးတီထြင္ လုပ္ငန္းရွင္လို႔ ခပ္ျမဴးျမဴးေလး မွတ္တမ္းတင္ခ်င္မိတယ္။ မေခြးေလး႐ုပ္ရည္က အတန္အသင့္ရွိတယ္။ ကိုယ္လုံးလွလွေပါ့။ အရြယ္ကလည္း ႏွစ္ဆယ္ဝန္းက်င္ေလာက္ ရွိေနပါၿပီ။ သူ႔ေခတ္သူ႔အခါက မေခြးေလး အေၾကာင္း သီခ်င္းေတာင္ စပ္ဆိုခဲ့ရတယ္လို႔ သိမီသူေတြဆီက တဆင့္ခံ ၾကားနာခဲ့ဖူးတယ္။ ဟိုအရင္က ျမန္မာ့ဓေလ့မွာ အေၾကာ္တဲ၊ အေၾကာ္ဖိုဆိုတာ လူေနအိမ္ေျခနဲ႔ ခပ္လွမ္းလွမ္းမွာပဲ ရွိခဲ့တာကလား။ မနက္လင္းလို႔ သေရစာ စားခ်င္ရင္ အေၾကာ္ဖို သြားဝယ္ရတာေပါ့။ ေနျမင့္လို႔ အေၾကာ္မကုန္မွ အရပ္ထဲ လွည့္ေရာင္းရတာ။ ဘူးသီးေၾကာ္ကို အဲ့ဒီကာလေတြက “ဘူးသီးငါးေပါင္းေၾကာ္” လို႔ ေခၚေၾကာင္း မွတ္သားခဲ့ရဖူးတယ္။ ဘူးသီးေၾကာ္ကို အဲ့လိုေရာင္းခဲ့တာပါ။ ဆရာႀကီး ဒဂုဏ္ပဦးတင္က “အယ္ဒီဆင္ ဘုိင္စကုပ္႐ုံအေၾကာင္းကို ေရးလွ်င္ လမ္းမေတာ္ထိပ္ဝက မေခြးေလး ဘူးသီးငါးေပါင္းေၾကာ္ကို သတိရေပသည္။ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕တြင္ ဆုိင္ခင္း၍ ပြဲေဈးတန္းမွာ ဘူးသီးေၾကာ္ေရာင္းျခင္းကို မေခြးေလးက စထြင္ခဲ့ေလသည္ တဲ့။ စထြင္တယ္ဆိုေတာ့ စြန္႔ဦးတီထြင္ လုပ္ငန္းရွင္ပဲေပါ့။ ဆရာႀကီးက သည္လိုဆိုခ်င္ဟန္ပါ။ အဲ့ဒီေခတ္က လူေတြရဲ႕ ပါးစပ္ဖ်ားမွာ “လမ္းမေတာ္ထိပ္ဝမွာ တံဆိပ္ရတဲ့ ဘူးသီးငါးေပါင္းေၾကာ္” လို႔ေတာင္ စာဖြဲ႔ရဆိုပဲ။ အခုေတာ့ ပြဲေဈးေတြမွာ ဘူးသီးေၾကာ္ေတြ ဆိုင္ဖြင့္လို႔ တခမ္းတနား ေရာင္းေနၾကပါၿပီ။ ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ ဒါဟာ ျမန္မာျပည္ ႐ုပ္ရွင္စေရာက္ျခင္းနဲ႔အတူ ေျပာင္းလဲသြားတဲ့ ေခတ္သ႐ုပ္သကန္တခု ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီမွာ က်ေနာ္တခုေျပာခ်င္တာက သမိုင္းက ျဖစ္ရပ္ေတြကို မွတ္တမ္းတင္ႏိုင္သလို ေခတ္ကာလရဲ႕ “ဝန္းက်င္ေငြ႔” (Atmosphere) ကိုေတာ့ Public Memoir က ေပးႏိုင္တာေၾကာင့္ မေခြးေလးအေၾကာင္း ေျပာျဖစ္တာပါ။ ေနာင္ ၁၀ ႏွစ္အၾကာမွာေတာ့ လန္ဒန္အပ္ဦးအုံးေမာင္က ျမန္မာ႐ုပ္ရွင္ကို စြန္႔ဦးတီထြင္ လုပ္ငန္းရွင္အျဖစ္ ထြက္ေပၚလာခဲ့ပါေတာ့တယ္။ ဆရာေ႒း ကိုကား - ဒဂုဏ္ပ ဦးတင္ ကၽြႏု္ပ္ႏွင့္ ျမန္မာ႐ုပ္ရွင္ေလာက