အေမရိကန္ ဖက္ဒရယ္စနစ္ ျဖစ္ေပၚတိုးတက္လာပံု
DVB
·
October 25, 2016
က်ေနာ္တို႔ႏိုင္ငံမွာ ယခုအခါ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးညီလာခံ (၂၁ ရာစု ပင္လံုညီလာခံ)ကို ဗဟိုျပဳ၍ ဒီမိုကရက္တစ္ဖက္ဒရယ္စနစ္အေၾကာင္း က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ေဆြးေႏြးေျပာဆိုေနေသာကာလ ျဖစ္ပါသည္။ သို႔ျဖစ္ရာ ႏိုင္ငံတကာတြင္ ေအာင္ျမင္စြာ က်င့္သံုးေနေသာ ဖက္ဒရယ္စနစ္ အမိ်ဳးမိ်ဳးကို ေလ့လာသင့္သည္ဟု ယူဆမိပါသည္။ ထုိသို ႔ေလ့လာရာတြင္ သက္ဆိုင္ရာႏိုင္ငံ၏ သမိုင္းေၾကာင္း ျဖတ္သန္းမႈ၊ ျပည္သူလူထု၏ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရးအဆင့္ႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ စသည္တုိ႔ကိုပါ ထည့္သြင္းစဥ္းစားရမည္ ျဖစ္သည္။
သို႔ျဖစ္၍ အေမရိကန္ဖက္ဒရယ္စနစ္ မည္ကဲ့သို႔ ျဖစ္ေပၚေျပာင္းလဲလာပံု အၾကမ္းဖ်င္းကို ပထမဦးစြာ မိတ္ဆက္ေပးလိုပါသည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ကေနဒါ ဖက္ဒရယ္စနစ္၊ အိႏိၵယ ဖက္ဒရယ္စနစ္ မိတ္ဆက္ခ်က္မ်ားကို ဆက္လက္တင္ျပသြားရန္ ရည္ရြယ္ထားပါသည္။
အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၏ ဖက္ဒရယ္ႏိုင္ငံေရးစနစ္မွာ အေစာဆံုး ေပၚေပါက္လာေသာ ဖက္ဒရယ္စနစ္ျဖစ္ၿပီး (Coming together) စိတ္တူကိုယ္တူ လာေရာက္ ပူးေပါင္းစုဖဲြ႔ေသာပံုစံ ျဖစ္သည္။ ထုိ႔အတူ ပါဝင္ဖဲြ႔စည္းထားေသာ ယူနစ္(ျပည္နယ္မ်ား)မွာ လူမိ်ဳးကို အေျခမခံဘဲ နယ္ေျမေဒသကိုသာ အေျခခံေသာ ( Territorial federalism ) ဖက္ဒရယ္စနစ္ျဖစ္၍ ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀ ေက်ာ္ သက္တမ္းကာလအတြင္း ေငြဝယ္ကြ်န္စနစ္ ဖ်က္သိမ္းေရးကို ဗဟုိျပဳကာ ေတာင္ပိုင္းႏွင့္ ေျမာက္ပိုင္းအၾကား ျဖစ္ပြားခဲ့ေသာ ျပည္တြင္းစစ္ (၁၈၆၁-၆၅) မွလဲြ၍ ခဲြထြက္ေရးအႏၲရာယ္ ႀကီးႀကီးမားမား မႀကံဳခဲ့ရေခ်။
အေမရိကန္တို႔ ယေန႔ က်င့္သံုးေနေသာ ဖက္ဒရယ္စနစ္မူေဘာင္မ်ားမွာ ဖဲြ႔စည္းပံု အေျခခံဥပေဒကို တခါတည္း ေရးၿပီး ၿပီးျပည့္စံုသြားျခင္းမိ်ဳး မဟုတ္ဘဲ ေခတ္အလိုက္ လိုအပ္ခ်က္မ်ားအရ တျဖည္းျဖည္းခ်င္း ျပင္ဆင္သြားရသည္မ်ား ရိွသလို၊ အေျခခံဥပေဒကို ျပင္ဆင္ျခင္းမျပဳဘဲ အေျခခံဥပေဒဆုိင္ရာ အျငင္းပြားမႈမ်ားကို ဆံုးျဖတ္ေပးသည့္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ားျဖင့္ လုပ္ကိုင္သြားၾကျခင္းျဖင့္ အားေကာင္းေသာ ဗဟိုအစိုးရကို တည္ေဆာက္ရျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း ေလ့လာေတြ႔ရိွႏိုင္ပါသည္။
အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု၏ ဖက္ဒရယ္စနစ္ဆုိသည္မွာ ျပည္နယ္အစုိးရမ်ားႏွင့္ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု ဖက္ဒရယ္အစိုးရ (အမ်ိဳးသားအစိုးရ)တုိ႔အၾကား ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒအရ မည္သု႔ိ ဆက္သြယ္ေပါင္းစပ္ေနပံုကို ေဖာ္ျပျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။ ႏိုင္ငံကို စတင္တည္ေထာင္စအခိ်န္၊ အထူးသျဖင့္ အေမရိကန္ ျပည္တြင္းစစ္အၿပီးတြင္ ျပည္နယ္မ်ားရိွ အာဏာပါဝါမ်ားသည္ အမိ်ဳးသား အစိုးရ (ျပည္ေထာင္စုအစိုးရ)သို႔ ေရႊ႕ေျပာင္းေရာက္ရိွလာခဲ့သည္။ အေမရိကန္ ဖက္ဒရယ္စနစ္ ျဖစ္ထြန္းတိုးတက္လာမႈတြင္ (State-centered) ျပည္နယ္ဗဟိုျပဳ၊ (Dual) အာဏာၿပိဳင္ႏွင့္ (New federalism) ဖက္ဒရယ္ဝါဒသစ္တို႔အေၾကာင္း ေျပာမွ ျပည့္စံုေပလိမ့္မည္။
သမၼတႏိုင္ငံ၏ အစဦးကာလ (confederation) စနစ္
အစဦးကာလ ဖက္ဒရယ္စနစ္သည္ ျပည္ေထာင္စုအစိုးရအား လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာ အနည္းအက်ဥ္းသာ ေပးထားေသာ (Articles of Confederation) “ကြန္ဖက္ဒေရးရွင္း ျပ႒ာန္းခ်က္မ်ား” ဆုိသည့္၊ အေျခခံဥပေဒျဖင့္ ျပႆနာမ်ားကို ႏိုင္ငံေရးအရ ေျဖရွင္းထားျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။ ဥပမာအားျဖင့္ အေျခခံဥပေဒျပ႒ာန္းခ်က္မ်ားတြင္ (Continental Congress) ဟု ထိုစဥ္က ေခၚေဝၚခဲ့ေသာ ၁၃ ျပည္နယ္၏ ျပည္ေထာင္စုလႊတ္ေတာ္သို႔ စစ္ေၾကညာျခင္းႏွင့္ စာခ်ဳပ္မ်ား ခ်ဳပ္ဆုိခြင့္ကို ေပးထားေသာ္လည္း တပ္မေတာ္တရပ္ကို ေထာက္ပံ့ရန္ အခြန္ေတာ္ ေကာက္ခံခြင့္ေပးမထားသည့္အျပင္ အဓိကျပႆနာမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်မွတ္ႏိုင္ရန္ တညီတညြတ္အားလံုး သေဘာတူ ေထာက္ခံရန္ လိုအပ္သည္။
ဖက္ဒရယ္စနစ္ျပဳျပင္ေရးမွာ အေနာက္ပိုင္း မက္ဆာခ်ဴးဆက္မွ အေသးစား လယ္ပိုင္ရွင္ လယ္သမားမ်ား၏ လက္နက္ကိုင္ ပုန္ကန္ထႂကြမႈျဖစ္ေသာ ေရွးလ္ပုန္ကန္မႈ (၁၇၈၆-၈၇) ကို ႏွိမ္နင္းသည့္အခိ်န္တြင္ ပိုမိုအားေကာင္းလာခဲ့သည္။ အေမရိကန္ေတာ္လွန္ေရး စစ္ပဲြကာလက တင္ရိွခဲ့ေသာ အေႂကြးမ်ားကို ေျဖရွင္းရင္း ဝန္ပိေနသည့္ ျပည္ေထာင္စုအစိုးရ(ဖက္ဒရယ္အစိုးရ)၏ စြမ္းေဆာင္ရည္ကင္းမဲ့မႈေၾကာင့္ ဆိုးရြားေနေသာ စီးပြားေရးက လက္နက္ကိုင္ပုန္ကန္မႈကို တြန္းအားေပးသလို ျဖစ္ေစခဲ့သည္။ ထုို႔အျပင္ ဖက္ဒရယ္အစိုးရအေနျဖင့္ လက္နက္ကိုိင္ပုန္ကန္မႈကို ႏိွမ္နင္းရန္ တပ္မေတာ္တရပ္ကို တာဝန္ယူေထာက္ပံ့ႏိႈင္စြမ္း မရိွေၾကာင္း ထင္ရွားလာခဲ့ၿပီး မက္ဆာခ်ဴးဆက္ျပည္နယ္က ကိုယ္ပုိင္တပ္မေတာ္ကုိ မျဖစ္မေန တည္ေထာင္ခဲ့ရသည္။
ျပည္နယ္ဗဟုိျပဳဖက္ဒရယ္ (state centered) မွ အားေကာင္းေသာ ဗဟိုရိွသည့္ ဖက္ဒရယ္စနစ္ဆီသို႔
၁၇၈၇ ခုႏွစ္တြင္ ကိုယ္စားလွယ္ ၅၅ ဦးတို႔သည္ ဖီလာဒယ္ဖီးယားတြင္ အေျခခံဥပေဒဆိုင္ရာ ညီလာခံတခု က်င္းပၿပီး ဥပေဒျပဳလႊတ္ေတာ္ႏွစ္ရပ္ ထားရိွေရးႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ အယူအဆ၊ ျပည္နယ္ ႀကီးႀကီးငယ္ငယ္တို႔အတြက္ မ်ွေျခရိွမည့္ ကိုယ္စားျပဳခြင့္အယူအဆ (Great Compromise)၊ အျပန္အလွန္ ထိန္းေက်ာင္းမႈ ( Checks and balances) အယူအဆ စသည္တို႔ကို ေဆြးေႏြးခဲ့ၾကသည္။ ဂိ်မ္းစ္မက္ဒီဆင္ (James Madison) က တက္ေရာက္လာသည့္ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားအား ရွည္လ်ားသည့္ ညီလာခံအဖြင့္အမွာစကား ေျပာၾကားရာတြင္ “တမိ်ဳးသားလံုးနဲ႔သက္ဆိုင္တဲ့ ကိစၥရပ္မ်ားအေပၚ ႐ႈျမင္သံုးသပ္ရာမွာ ျပည္နယ္ဥပေဒျပဳေရး မ႑ိဳင္မ်ားအေနနဲ႔ ေလ်ာ္ကန္သင့္ျမတ္တဲ့အျမင္မ်ား ရရိွဖို႔ ခက္ခဲေၾကာင္း”၊ သို႔ျဖစ္၍ ပိုမိုအားေကာင္းသည့္ ဗဟိုအစိုးရတရပ္ လိုအပ္ေၾကာင္း ေဆြးေႏြးသြားခဲ့သည္။ အဆိုပါညီလာခံမွာ ခ်က္ခ်င္းဆိုသလိုပင္ မူလလုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာကို စြန္႔လႊတ္ၿပီး အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု အေျခခံဥပေဒ (Constitution of the United States) သစ္တရပ္ ေရးဆဲြေရးအတြက္ ျပင္ဆင္ခဲ့ၾကသည္။
ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒသစ္အေပၚ အားေကာင္းေမာင္းသန္ ခုခံကာကြယ္ခဲ့သည္ကား ျပည္နယ္မ်ားက အတည္ျပဳေထာက္ခံမဲေပးႏိုင္ေရး ရည္ရြယ္ကာ နယူးေယာက္ၿမိဳ႕တြင္ ပံုႏွိပ္ထုတ္ေဝခဲ့ေသာ ဖက္ဒရယ္ဆိုင္ရာ စာတမ္းမ်ား (The federalist Papers) ပင္ ျဖစ္သည္။ ကေလာင္ရွင္ အမည္အတိအက် ေဖာ္ျပမထားခဲ့ေသာ အဆုိပါစာတမ္းမ်ားမွာ စုစုေပါင္း ၈၅ ေစာင္ရိွၿပီး၊ အလက္ဇႏၵား ဟမ္မီလတန္ (Alexander Hamilton)၊ ဂ်ိမ္းစ္ မက္ဒီဆင္ (James Madison) ႏွင့္ ဂြ်န္ေဂ်း (John Jay) တို႔က အတည္ျပဳရန္ တင္ျပထားေသာ အေျခခံဥပေဒသစ္၏ အကိ်ဳးျပဳႏိုင္ပံုမ်ား၊ အေျခခံဥပေဒသစ္ပါ ျပ႒ာန္းခ်က္မ်ားေနာက္ကြယ္မွ ႏိုင္ငံေရး သေဘာတရား မ်ားႏွင့္ လုပ္ငန္းတာဝန္မ်ားကို ခဲြျခမ္းစိတ္ျဖာ ေရးသားျပခဲ့သည္။ ယခုအခါ အဆိုပါစာတမ္းမ်ားမွာ အေမရိကန္ႏိုင္ငံေရးသိပၸံပညာတြင္ အေရးအႀကီးဆံုး စာရြက္စာတမ္းမ်ားအျဖစ္ တည္ရိွေနေလၿပီ။
အေျခခံဥပေဒသစ္ကို ဆန္႔က်င္ေသာသူမ်ားကိုကား ဖက္ဒရယ္ဆန္႔က်င္ေရးသမားမ်ား (Anti-Federalists) ဟု ေခၚၾကသည္။ ထုိသူမ်ားမွာ ေယဘုယ်အားျဖင့္ က်ဥ္းေျမာင္းေသာ ေဒသဆုိင္ရာအျမင္သာ ရိွၾကၿပီး က်ယ္ျပန္႔ေသာ အမိ်ဳးသားေရးအျမင္မရိွသူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ သူတို႔၏ အျမင္မ်ားမွာ ကုန္သြယ္စီးပြားေရးႏွင့္ ဘ႑ာေရးကိစၥမ်ားထက္ စိုက္ပ်ိဳးေရးႏွင့္ လယ္ယာေျမဆိုင္ရာ ျပႆနာမ်ားႏွင့္ ခ်ိတ္ဆက္ထားသည့္အျမင္မ်ား ျဖစ္ၿပီး အားေကာင္းေသာ ျပည္နယ္အစိုးရမ်ားႏွင့္ အားနည္းခ်ည့္နဲ႔ေသာ အမိိ်ဳးသားအစိုးရ (ျပည္ေထာင္စုအစိုးရ)ကိုသာ အလိုရိွၾကသည္။ (ဤေနရာတြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံသမိုင္းမွ ဖက္ဒရယ္စနစ္ ဆန္႔က်င္သူမ်ားႏွင့္ အဓိပၸာယ္ ဆန္႔က်င္ဘက္ျဖစ္သည္ကို သတိျပဳေစလိုသည္။ ျမန္မာ့သမိုင္းတြင္ ဖက္ဒရယ္စနစ္ ဆန္႔က်င္ေရးသမား ဆုိသည္မွာ အားေကာင္းေသာ ဗဟုိခ်ဳပ္ကိုင္မႈႀကီးသည့္ အစိုးရကို လိုလားသူမ်ား ျဖစ္သည္။ စကားခ်ပ္)
ေနာက္ပိုင္းတြင္ ဖက္ဒရယ္ဆန္႔က်င္ေရးသမားမ်ားမွာ “အေျခခံဥပေဒသစ္တြင္ ထည့္သြင္းေပးရန္ ဖက္ဒရယ္သမားမ်ားက ကတိေပးခဲ့ၾကၿပီးျဖစ္သည့္” ႏိုင္ငံသားအခြင့္အေရး (bill of rights) မပါရိွမႈအေပၚ ေျပာင္းလဲကာ အေလးထား ေဝဖန္ထိုးႏွက္ခဲ့ၾကေလသည္။
ေဂ်ာ့ဝါရွင္တန္က ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒအေပၚ ေထာက္ခံသည့္ ၾသဇာအရိွန္အဝါႏွင့္ လိမၼာပါးနပ္သည့္ စည္း႐ံုးေရးဆိုင္ရာ ကြ်မ္းက်င္မႈမ်ားေၾကာင့္ အေျခခံဥပေဒကို ျပည္နယ္အားလံုးက ေထာက္ခံအတည္ျပဳခဲ့ၾကသည္။ ပ်က္ျပယ္သြားၿပီျဖစ္သည့္ ကြန္ဖက္ဒေရးရွင္းလႊတ္ေတာ္ (Congress of the Confederation) က အစုိးရသစ္ကို ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ရန္ အခိ်န္ သတ္မွတ္ထားခဲ့ရာ ၁၇၈၉ ခုႏွစ္ မတ္လ ၄ ရက္ေန႔မွာ အစိုးရသစ္ စတင္တာဝန္ယူရမည့္ေန႔ ျဖစ္သည္။ ၁၇၈၉ ခုႏွစ္တြင္ ကြန္ဂရက္လႊတ္ေတာ္က ျပည္နယ္မ်ားအတြက္ ျပ႒ာန္းခ်က္ ၁၂ ခ်က္ကို တင္သြင္းျပ႒ာန္းခဲ့သည္။ ၎တို႔အနက္ ၁၀ ခ်က္မွာ လႊတ္ေတာ္ေကာ္မတီမ်ားက ေရးဆဲြခဲ့ျခင္းျဖစ္ၿပီး ၁၇၉၁ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၁၅ ရက္ေန႔တြင္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ႏိုင္ငံသား အခြင့္အေရး (United States Bill of Rights) ျဖစ္လာရန္ လမ္းဖြင့္ေပးခဲ့ေလသည္။ ဒသမေျမာက္ ျပင္ဆင္ခ်က္မွာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၏ ဖက္ဒရယ္စနစ္အတြက္ လမ္းညႊန္ခ်က္မႈမ်ား ျဖစ္ခဲ့ေလသည္။
ဖက္ဒရယ္လစ္ပါတီ
ဖက္ဒရယ္လႈပ္ရွားမႈ ေမွးမိွန္သြားသည္ႏွင့္တၿပိဳင္နက္ ဒုတိယတခုက ခ်က္ခ်င္းဆုိသလို အစားထိုး ေနရာယူလာခဲ့သည္။ အဆိုပါ ဒုတိယတခုမွာ အလက္ဇႏၵား ဟမ္မီလတန္ႏွင့္ သူ႔မဟာမိတ္မ်ား၏ အားေကာင္းေသာ အမိ်ဳးသားအစိုးရ(ျပည္ေထာင္စုအစိုးရ)၊ ေလ်ာ့ရဲသည့္ တည္ေဆာက္မႈ (loose construction) ပံုစံ၊ အေျခခံဥပေဒႏွင့္ (လယ္ယာစိုက္ပ်ိဳးစီးပြားေရးထက္) ကုန္သြယ္စီးပြားေရးကို လိုလားသည့္ မူဝါဒမ်ားအေပၚ အေျခခံထားသည့္ လႈပ္ရွားမႈ ျဖစ္သည္။ တျဖည္းျဖည္း အခိ်န္ၾကာလာေသာအခါ ဤမူဝါဒမ်ားကို ႏွစ္သက္ သေဘာက်သူမ်ား စုစည္းမိလာၾကၿပီး ပထမဦးဆံုးေသာ ႏိုင္ငံေရးပါတီတရပ္ ျဖစ္သည့္ ဖက္ဒရယ္လစ္ပါတီကို တည္ေထာင္ခဲ့ၾကေလသည္။
ဖက္ဒရယ္လစ္ပါတီ၏ ဆန္႔က်င္ဘက္ ဒီမိုကရက္တစ္၊ ရီပတ္ဘလီကင္ပါတီမွာမူ အားေကာင္းေသာ အစိုးရတရပ္ကို မလုိလားေခ်။ အားေကာင္းေသာအစိုးရမွာ ျပည္သူလူထု၏ လြတ္လပ္ခြင့္မ်ားအတြက္ ၿခိမ္းေျခာက္မႈတခုအျဖစ္ ၎တို႔က ႐ႈျမင္ၾကသည္။ သူတုိ႔က အစုိးရသစ္ေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာေသာ အမိ်ဳးသားေၾကြးၿမိီက တႏိုင္ငံလံုးကို ေဒဝါလီခံရေစလိမ့္မည္ဟု အေလးတင္းေျပာဆိုၾကသည္။ ထုိ႔ျပင္ ျပည္ေထာင္စုေငြစုစာခ်ဳပ္ကို ဝယ္ယူထားသူမ်ားမွာ ႐ိုးသားေသာ လယ္သမား၊ အလုပ္သမားမ်ားထံမွ ရသည့္ အခြန္ေငြမ်ားကို အေခ်ာင္ခံစားေနသူမ်ား ျဖစ္သည္ဟု ဆိုေလသည္။ အဆိုပါသေဘာထားမ်ားကား ၁၇၈၀ ခုႏွစ္မ်ားေလာက္ဆီက ဖက္ဒရယ္လစ္ လႈပ္ရွားမႈမ်ား၏ ဆန္႔က်င္ဘက္ အင္တီ၊ ဖက္ဒရယ္လစ္ (ဖက္ဒရယ္ ဆန္႔က်င္ေရးသမား)မ်ား စဲြကိုင္ခဲ့ေသာ သေဘာထားမ်ားပင္ ျဖစ္ၾကသည္။
တရားသူႀကီးခ်ဳပ္ ဂြ်န္မာရွယ္လက္ထက္က ဖက္ဒရယ္ဝါဒ
၁၉ ရာစုအေစာပိုင္းကာလမ်ားတြင္ ျပည္ေထာင္စုႏွင့္ ျပည္နယ္အစိုးရမ်ားအၾကား အာဏာခဲြေဝမႈကို ရွင္းလင္းျပတ္သားေအာင္ ျပဳလုပ္ရာတြင္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ တရားသူႀကီးခ်ဳပ္ ဂြ်န္မာရွယ္က အေရးပါသည့္အခန္းမွ ပါဝင္ခဲ့ေလသည္။ အစိုးရမ်ားအၾကား (ဖက္ဒရယ္အစိုးရႏွင့္ ျပည္နယ္အစိုးရမ်ား) အာဏာခဲြေဝက်င့္သံုးမႈႏွင့္ပတ္သက္၍ အေမရိကန္ဖဲြ႔ စည္းပံုအေျခခံဥပေဒက ရွင္းလင္းျပတ္သားစြာ ေဖာ္ျပမထားသည့္အတြက္ နယူးေယာက္ရိွ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္က ေျဖရွင္းေပးခဲ့ရေလသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ မက္ကူေလာ့ႏွင့္ ေမရိီလန္ (Mc Culloch Vs. Maryland)၊ ဂစ္ဘြန္ႏွင့္ ေအာ့ဂ္ဒင္ ( Gibbons Vs.Ogden) စသည့္ အမိ်ဳးသားအစိုးရ (ဖက္ဒရယ္အစိုးရ)၏ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာကို ခ်ဲ႕ထြင္ေပးခဲ့ရသည့္ အမႈအခင္းမ်ိဳးကို ေျဖရွင္းေပးရင္း ျပႆနာမ်ားကို အေျဖထုတ္ေပးခဲ့ရသည္။
အာဏာၿပိဳင္ ဖက္ဒရယ္ဝါဒ (Dual Federalism)
ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ တရားသူႀကီးခ်ဳပ္ မာရွယ္က ထုိသို႔ေသာ အမႈမ်ားတြင္ ဖက္ဒရယ္အစိုးရအာဏာကို ပိုမိုအားေကာင္းေစသည့္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ား ခ်မွတ္ခဲ့ေသာ္လည္း သူ႔ကို ဆက္ခံသည့္ ေရာ္ဂ်ာဘီတိုနီ (Roger B.Taney (1835-1863)) လက္ထက္တြင္မူ အမိ်ဳးသားအစိုးရႏွင့္ ျပည္နယ္အစိုးရမ်ား၏ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာကို တန္းတူအားေကာင္းေစသည့္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ားကိုသာ ခ်မွတ္ခဲ့ေလသည္။ ထုိစဥ္က အေျခခံေတြးေခၚစဥ္းစားမႈမွာ ျပည္ေထာင္စုအစိုးရ၏ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာမ်ားကို သတ္မွတ္ထားေသာ စာရင္းအတိအက်ျဖင့္ ကန္႔သတ္ထားသင့္ၿပီး က်န္ရိွသည့္အာဏာမ်ားမွာ ျပည္နယ္မ်ား၏ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာမ်ား ျဖစ္သင့္သည္ဟူေသာ အယူအဆ ျဖစ္သည္။ ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ၏ ၁၆ ခုေျမာက္ ျပင္ဆင္ခ်က္ေရာ၊ ၁၇ ခုေျမာက္ ျပင္ဆင္ခ်က္ပါ၊ အမိ်ဳးသားအစိုးရ၏ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာကို အားျဖည့္ေပးခဲ့သကဲ့သို႔ ျပည္နယ္ႏွင့္ ဖက္ဒရယ္လုပ္ပိုင္ခြင့္တို႔အၾကား အာဏာခဲြေဝမႈကုိလည္း အားျဖည့္ေပးခဲ့ေလသည္။
အာဏာၿပိဳင္ဖက္ဒရယ္ဝါဒႏွင့္ ဆက္ဆံမႈအစီအစဥ္သစ္ (New Deal) အၾကားကာလ
တရားသူႀကီးခ်ဳပ္ တုိနီႏွင့္ “အာဏာၿပိဳင္ဖက္ဒရယ္ဝါဒ” ေခါင္းေထာင္ထလာခိ်န္ေနာက္ပိုင္း ဖက္ဒရယ္အစုိးရ၊ ျပည္နယ္အစိုးရႏွင့္ ေဒသဆိုင္ရာအစိုးရတုိ႔အၾကား လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာ ခဲြေဝမႈမွာ ရာစုႏွစ္တခုမ်ွ သိသိသာသာ ေျပာင္းလဲမႈမရိွခဲ့ဟု ဆိုရေပမည္။
သို႔ေသာ္လည္း မ်က္ေမွာက္ေခတ္ ဖက္ဒရယ္စနစ္၏ အစိတ္အပိုင္းမ်ားတြင္ ၁၈၆၁ ခုႏွစ္မွ ၁၉၃၃ ခုႏွစ္ကာလအတြင္း မူလအေျခအေနမ်ားကို ျပင္ဆင္ခ်က္ ျပဳလုပ္ခဲ့ရမႈမ်ားစြာ ပါဝင္သည္။ ဥပမာ- ဘဏ္မ်ားမွာ ျပည္နယ္မ်ား၏ လုပ္ပိုင္ခြင့္ႏွင့္ ထိန္းခ်ဳပ္ပိုင္ခြင့္ေအာက္တြင္ ကာလရွည္ၾကာစြာ တည္ရိွေနခဲ့ရာမွ၊ ဝါရွင္တန္ ဗဟိုမွ အရာရိွမ်ားက စီမံခန္႔ခဲြၿပီး (ဗဟိုဘဏ္) အထူးသီးသန္႔ လုိအပ္ခ်က္မ်ားကို ျဖည့္ဆည္းေပးႏိုင္သည့္ အမိ်ဳးသားဘဏ္မ်ားကို ကြန္ရက္အျဖစ္ ဖဲြ႔စည္းတည္ေထာင္ရန္ ကြန္ဂရက္က ၁၈၆၃ ႏွင့္ ၁၈၆၄ ခုႏွစ္တြင္ “အမိိ်ဳးသားဘဏ္ဥပေဒမ်ား” ျပ႒ာန္းေပးခဲ့ရျခင္းမ်ိဳး ျဖစ္သည္။ ပထမကမာၻစစ္ပဲြကာလအတြင္း ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုဘဏ္ သည္ ေတာင္သူလယ္သမားမ်ားအား ကူညီေထာက္ပံ့ႏိုင္ရန္ စနစ္တခုကို တည္ေထာင္ခဲ့ၿပီး သမၼတ ဟားဗတ္ဟူးဗား၏ ေနာက္ဆံုးႏွစ္တြင္ ႏိုင္ငံသားမ်ား အိုးပိုင္အိမ္ပိုင္ႏွင့္ ေနထိုင္ႏိုင္ေရးအထိ ေနထိုင္မႈဘဝ တုိးတက္လာေစရန္ အစီအစဥ္ ခ်မွတ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ကြန္ဂရက္သည္ ၎၏ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာကို အသံုးျပဳ၍ ျပည္နယ္အခ်င္းခ်င္းအၾကား ကူးသန္းေရာင္းဝယ္မႈႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ အခြန္အေကာက္ ႏႈန္းထားမ်ား၊ အလုပ္သမား ကူးလူးဆက္ဆံေရး ျပႆနာမ်ား၊ ရထားသံလမ္းမ်ား၊ စေတာ့မ်ားႏွင့္ပတ္သက္၍ ဥပေဒ ျပ႒ာန္းသတ္မွတ္ေပးခဲ့သည္။ ပထမကမာၻစစ္ပဲြ ျဖစ္ခါနီးစအခ်ိန္တြင္ ရထားလမ္း အလုပ္သမားမ်ားအတြက္ လုပ္ခ လစာႏႈန္းထား သတ္မွတ္သည့္ ဥပေဒ ျပ႒ာန္းေပးခဲ့သည္အထိ ကြန္ဂရက္က ေဆာင္ရြက္ခဲ့ေလသည္။
၁၉၂၀ ခုႏွစ္မ်ားအတြင္း ကြန္ဂရက္က ျပည္နယ္အခ်င္းခ်င္းအၾကား ဆက္သြယ္ေသာ မီးရထားလမ္း အလုပ္သမားမ်ားအတြက္ စုေပါင္းရပိုင္ခြင့္ အခြင့္အေရး အပ္ႏွင္းသည့္ ဥပေဒမ်ားကို ျပ႒ာန္းေပးခဲ့သည္။ ကြန္ဂရက္သည္ စီးပြားေရးဆုိင္ရာ ဥပေဒျပဳခြင့္အာဏာကို အသံုးျပဳ၍ စာရိတၱပိုင္းဆုိင္ရာ ဥပေဒျပဳမႈမ်ားလည္း လုပ္ေဆာင္ခဲ့သည္။ ဥပမာ- (အမွန္အားျဖင့္ စီးပြားေရးဆိုင္ရာ ဥပေဒျပဳပိုင္ခြင့္ အာဏာမွာ ျပည္နယ္အခ်င္းခ်င္းအၾကား သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရး က႑တြင္သာ ၾသဇာသက္ေရာက္ရန္ ကန္႔သတ္ထားျခင္း ျဖစ္ေသာ္လည္း) ၁၉၀၇ ခုႏွစ္တြင္ ကြန္ဂရက္က ျပ႒ာန္းခဲ့သည့္ မန္းဥပေဒ (Mann Act) သည္ အမိ်ဳးသမီးမ်ားအား မူမမွန္ေသာ ရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္ ျပည္နယ္ျဖတ္ေက်ာ္ကူးသန္းျခင္းကို တားျမစ္ထားသည့္ အက်င့္စာရိတၱပိုင္းဆုိင္ရာ (လူမႈေရး) ဥပေဒပင္ ျဖစ္သည္။
ျပည္တြင္းစစ္ပဲြကာလအတြင္းက ျပည္နယ္မ်ားရိွ ေကာလိပ္ေက်ာင္းမ်ား တည္ေထာင္ရန္ ေျမငွားခ်ထားေပးေရးအတြက္ ေျမေရာင္းရမႈ အခြန္ေတာ္ေငြမ်ားကို ကြန္ဂရက္က အသံုးျပဳခဲ့ေလ သည္။ ထိုသို႔ ေဆာင္ရြက္ရန္ မိုေရး ေျမအငွားခ်ထားေရးဥပေဒ (Morrill Land-Grant Acts) ကို အသံုးျပဳခဲ့သည္။ အဆိုပါကိစၥအေပၚ ထားရိွသည့္ သေဘာထားမွာ ေျမယာေရာင္းခ်ရမႈ အခြန္ေတာ္ေငြမ်ားသည္ အေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၊ အပိုဒ္ခဲြ (၈) (အဆိုပါအပိုဒ္တြင္ ကြန္ဂရက္၏ ဥပေဒျပဳပိုင္ခြင့္အာဏာမ်ားကို သတ္မွတ္ထားသည္) တြင္ သတ္မွတ္ထားသည္ထက္ ေက်ာ္လြန္ကာ ပိုမိုထိေရာက္စြာ ျမႇဳပ္ႏွံအသံုးခ်သင့္သည္ဆိုသည့္ အယူအဆ ျဖစ္သည္။ ၁၈၈၀ ခုႏွစ္မ်ားအတြင္း ႀကိမ္ဖန္မ်ားစြာပင္ ကြန္ဂရက္ရိွ လႊတ္ေတာ္တရပ္ မဟုတ္။ အျခားတရပ္တြင္ (အထက္လႊတ္ေတာ္ သို႔မဟုတ္ ေအာက္လႊတ္ေတာ္) ျပည္နယ္မ်ားရိွ အေျခခံမူလတန္းေက်ာင္းမ်ားသို႔ ေျမေရာင္းရ အခြန္ေတာ္ေငြျဖင့္ ေထာက္ပံ့ျခင္းဆုိင္ရာ ဥပေဒမ်ားကို ျပ႒ာန္းခဲ့ၾကသည္။ ၂၀ ရာစု၏ ပထမႏွစ္မ်ား အတြင္းတြင္ ဖက္ဒရယ္ေထာက္ပံ့ေငြ အေျမာက္အျမားျဖင့္ အားတက္သေရာ ေထာက္ပံ့ခဲ့သည့္ျပင္ ကြန္ဂရက္က အေထြေထြအခြန္ေတာ္ေငြမ်ားကိုပင္ စတင္အသံုးျပဳ၍ ခြင့္ျပဳေငြ ခ်ထားေပးျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ ဤသို႔ျဖင့္ အေျခခံဥပေဒပါ အေထြေထြလူမႈဖူလံႈေရးအပိုဒ္တြင္ ေပးထားသည့္ က်ယ္ျပန္႔ေသာ အခြင့္အာဏာကို အသံုးခ်ခဲ့သည္။
သမၼတဟားဗတ္ဟူးဗား၏ လက္ထက္တြင္လည္း ဆင္းရဲမြဲေတမႈ ပေပ်ာက္ေရး ရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္ ျပည္နယ္မ်ားသို႔ ေထာက္ပံ့ကူညီေငြမ်ား ခဲြေဝခြင့္ျပဳေပးခဲ့သည္။ ေရေဘးသင့္ ကပ္ဆိုက္ေသာ ေဒသမ်ား၊ လယ္ယာသီးႏွံ ပ်က္စီးဆံုး႐ံႈးရမႈမ်ားကို ေထာက္ပံ့ကူညီမႈမ်ားသည္ သမၼတ ဝုဒ႐ိုးဝီလဆင္ (၁၉၁၃-၂၁) လက္ထက္တြင္ စတင္၍ အဆမ်ားစြာ တိုးလာခဲ့သည္။ ၁၉၂၀ ခုႏွစ္မ်ားတြင္ ျပည္ေထာင္စု(ဝါရွင္တန္)သည္ ႏိုင္ငံတြင္း ဥပေဒစိုးမိုးေရးက႑သို႔တိုင္ ၎၏ အာဏာကို ျဖန္႔ၾကက္ခဲ့သည္။ ၁၉၃၃ ခုႏွစ္သို႔ ေရာက္ေသာအခါ ဖက္ဒရယ္အစိုးရအေနျဖင့္ တစံုတခုေသာ ရည္မွန္းခ်က္အတြက္ စီးပြားေရးဆုိင္ရာ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားႏွင့္ ေငြသံုးစဲြမႈမ်ားအေပၚ က်ယ္ျပန္႔ေသာ လုပ္ထံုးလုပ္နည္း ခ်မွတ္က်င့္သံုုးခြင့္ရိွသည္ဟု ယူဆသည့္ ကိစၥမွန္သမ်ွ အားလံုးလိုလို လုပ္ေဆာင္ႏို္င္ရန္ လိုအပ္ေသာ စီရင္ထံုးမ်ားမွာ ျပည့္စံုလုနီးပါး ရိွခဲ့ေလၿပိီ။ အမွန္တကယ္အားျဖင့္ ကြန္ဂရက္လႊတ္ေတာ္တြင္း ေဆြးေႏြးဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်လိုစိတ္ရိွရန္ (ဥပေဒ ျပ႒ာန္းရန္)ႏွင့္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္က “အမ်ားညိီ ဤကို ကြ်ဲဖတ္ရန္” (အေျခခံဥပေဒ ႏွင့္ ညီညြတ္ပါသည္ဆုိသည့္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်မွတ္ရန္)သာ လိုရင္းျဖစ္ေလသည္။
ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေရး ဖက္ဒရယ္ဝါဒ (cooperative federalism)
မဟာစီးပြားပ်က္ကပ္ႀကီး (Great Depression)က အာဏာၿပိဳင္ ဖက္ဒရယ္ဝါဒကို ႐ုတ္တရက္ အဆံုးသတ္ေပးလိုက္ၿပီး အားေကာင္းေသာ အမိ်ဳးသားအစုိးရတရပ္ဆီသို႔ ဦးတည္ ေရြ႕လ်ားေစေလသည္။ သမၼတဖရန္ကလင္ဒီ ႐ုစ္ဗဲ့လ္၏ ဆက္ဆံမႈအစီအစဥ္သစ္ (New Deal) ေပၚလစီမ်ားက အေမရိကန္ႏို္င္ငံသားအားလံုးဆီသို႔ အျခားေသာ ဖက္ဒရယ္အစိုးရ အစီအစဥ္မ်ားထက္ ပိုမို၍ သက္ေရာက္မႈ ရိွခဲ့ေလသည္။ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္က ႐ုစ္ဗဲ့လ္တ္၏ စီးပြားေရးအစီအစဥ္အားလံုးနီးပါးကို ပယ္ခ်ခဲ့ (အေျခခံဥပေဒႏွင့္ ညီညြတ္မႈ မရိွဟု ဆုိကာ) သည့္အတြက္ သမၼတက “တရားစီရင္ေရး လုပ္ထံုးလုပ္နည္းမ်ား ျပန္လည္ျပဳျပင္ေရး ဥပေဒၾကမ္း ၁၉၃၇” ကို တင္သြင္းလ်က္ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္တြင္ တရားသူႀကီးအေရအတြက္ ထပ္တိုးရန္ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ရေလသည္။ ဒီမိုကရက္မ်ား လႊမ္းမိုးသည့္ ကြန္ဂရက္ႏွင့္ အဖဲြ႔ဝင္ တိုးခ်ဲ႕လိုက္သည့္ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္တုိ႔က ႐ုစ္ဗဲ့လ္တ္၏ ေပၚလစီမ်ားကို မ်က္ႏွာသာေပး၍ အတည္ျပဳခဲ့ျခင္းျဖင့္ အေျခခံဥပေဒအတားအဆီးကို ေက်ာ္ျဖတ္ခဲ့ေလသည္။ ႏုိင္ငံေရးသိပၸံပညာရွင္ သီအုိဒိုလိုဝီ (Theodore Lowi) က ေအာက္ေဖာ္ျပပါ ျပည္ေထာင္စု တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ၃ ခုက အာဏာအေရြ႕ကို ခိုင္မာစြာ သက္ေသျပေနသည္ဟု ဆုိသည္။
* “အမိ်ဳးသားအလုပ္သမား ဆက္ဆံေရးဘုတ္အဖဲြ႔” ႏွင့္ “ဂ်ံဳးစ္ႏွင့္ လပ္ဖ္လင္ သံမဏီေကာ္ပိုေရး” တုိ႔အၾကား ျဖစ္ပြားသည့္အမႈ
* “ ဟဲ့ဗားရင္း” ႏွင့္ “ေဒဗစ္” တုိ႔အၾကား ျဖစ္ပြားသည့္အမႈ
* “ စတီးဝပ္ စက္ပစၥည္း ကုမၸဏီ” ႏွင့္ “ေဒးဗစ္” တို႔အၾကား ျဖစ္ပြားသည့္ အမႈတို႔ ျဖစ္ၾကသည္။
ဆက္ဆံမႈအစီအစဥ္သစ္ပါ ေပၚလစီမ်ားကို အေကာင္အထည္ေဖာ္ရန္အတြက္ (ဖက္ဒရယ္အစိုးရ) အမိ်ဳးသားအစိုးရမွာ အဆင့္အသီးသီးရိွ အစိုးရမ်ားႏွင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ရ ေတာ့သည္။ ဖက္ဒရယ္အစုိးရအေနျဖင့္ ၿမိဳ႕ေတာ္အဆင့္တြင္ ျပည္နယ္အစိုးရ၏ ဥပေဒျပဳေရးမ႑ိဳင္ကို ျဖတ္ေက်ာ္ရန္ “ႏိုင္ငံေရးယႏၲရားမ်ား” (Political machines) ကို အားထားရသကဲ့သို႔ ေဒသဆုိင္ရာ အစိုးရမ်ားသည္လည္း အျခားေသာအလႊာမ်ားကဲ့သို႔ တူညီေသာ အဆင့္အတန္း အခြင့္အေရး ရရိွၾကသည္။ (ဆိုလိုသည္မွာ ဗဟိုအစိုးရ လုပ္ခ်င္တိုင္း လုပ္၍မရဘဲ ပူးေပါင္းတိုင္ပင္ေဆာင္ရြက္ခြင့္ ရၾကျခင္းကို ဆိုသည္။)
ယခင္က ဖက္ဒရယ္အစိုးရႏွင့္ ျပည္နယ္အစိုးရ၊ ေဒသဆိုင္ရာ အစိုးရမ်ားအၾကား လုပ္ပိုင္ခြင့္ အာဏာ၊ တာဝန္ယူမႈ၊ တာဝန္ခံမႈတို႔မွာ ကဲြကဲြျပားျပား စည္းျခားထားသကဲ့သို႔ ရိွခဲ့သျဖင့္ “အထပ္သား ကိတ္မုန္႔” ႏွင့္ ခိုင္းႏိႈင္းခဲ့ၾကၿပီး ယခုကဲ့သို႔ ျခားနားထားေသာ စည္းမ်ား မႈန္ဝါးသြားေသာ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေရး ဖက္ဒရယ္ဝါဒ (cooperative federalism) ကို “မာဘယ္ကိတ္မုန္႔” ႏွင့္တူသည္ဟု ခိုင္းႏိႈင္းခဲ့ၾကေလသည္။
ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေရး ဖက္ဒရယ္ဝါဒတြင္ ျပည္ေထာင္စုမွ “ကူညီေရးေထာက္ပံ့ေငြ”( grants in aid) အျဖစ္ သို႔မဟုတ္ “အမိ်ဳးအစားလိုက္ခြင့္ျပဳေငြ” (categorical grants) အျဖစ္ ေပးအပ္ျခင္းျဖင့္ ဘ႑ာေငြသံုးစဲြမႈတြင္ ဖက္ဒရယ္အစိုးရက ပိုမိုခ်ဳပ္ကိုင္လာေလေတာ့သည္။
ဖက္ဒရယ္ ဝါဒသစ္ (New Federalism)
အျခားေသာလႈပ္ရွားမႈတခုမွာ ၂၀ ရာစုေနာက္ပိုင္းကာလႏွင့္ ၂၁ ရာစုအစပိုင္းတြင္ ေပၚလာသည့္ “ဖက္ဒရယ္ဝါဒသစ္” (New Federalism) ျဖစ္သည္။ အဆိုပါဝါဒမွာ သမၼတ ေရာ္နယ္ရီဂင္ (၁၉၈၁-၈၉) ဦးေဆာင္ဦးရြက္ျပဳခဲ့ေသာ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာမ်ားကို ျပည္နယ္မ်ားသို႔ တစတစျပန္ေပးေရးပင္ ျဖစ္သည္။ အဆိုပါဝါဒအရ မူလက ဖက္ဒရယ္အစိုးရအေနျဖင့္ ျပည္နယ္မ်ားသို႔ က႑အလိုက္ ခြင့္ျပဳေငြမ်ား ခ်ထားေပးခဲ့ၿပီး ကန္႔သတ္ခ်က္မ်ားအတိုင္း သံုးစဲြရန္ အစီအစဥ္မ်ား ထားရိွခဲ့ေသာ္လည္း ရီဂင္က ျပည္နယ္အစိုးရမ်ားသို႔ အလံုးအရင္းလိုက္ ခြင့္ျပဳေငြမ်ား ခ်ထားေပးခဲ့ၿပီး အေသးစိတ္သံုးစဲြမႈအစီအစဥ္ကို ၎တို႔ဘာသာ ဆံုးျဖတ္ေဆာင္ရြက္ေစျခင္း ျဖစ္ေလသည္။ ဖက္ဒရယ္ဝါဒသစ္ကို တခါတရံ “ျပည္နယ္မ်ား၏ အခြင့္အေရး” ဝါဒ (states’ rights) ဟု ေခၚေဝၚသံုးစဲြေသာ္လည္း ၎တို႔တြင္ ပါဝင္ေသာ အတြင္းသေဘာမ်ားမွာ ကဲြျပားျခားနားပါသည္။ ၂၀ ရာစု အလယ္ပိုင္းေလာက္က ေပၚခဲ့ေသာ ျပည္နယ္မ်ား အခြင့္အေရး လႈပ္ရွားမႈ (states’ rights movement) မွာ ႏိုင္ငံသားအခြင့္အေရးလႈပ္ရွားမႈ (civil rights movement) ကို ဗဟိုခ်က္အျဖစ္ထားျခင္း ျဖစ္သည္။ ဖက္ဒရယ္သစ္လႈပ္ရွားမႈမွာကား စီးပြားကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေရးဆိုင္ရာ အျခခံဥပေဒပါ ျပ႒ာန္းခ်က္အပို္ဒ္ သို႔မဟုတ္ လယ္ယာစိုက္ပ်ိဳးေရးဆိုင္ရာက႑ကို က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္ႏွင့္သာ သက္ဆုိင္ေလသည္။
ေရာ္နယ္ရီဂင္၏ “ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈ ေျဖေလ်ွာ့ျခင္းေတာ္လွန္ေရး” (devolution revolution) ဆိုသည့္ ဖက္ဒရယ္ဒီမိုကေရစိီသစ္မွာ ၁၉၈၀ ျပည့္ႏွစ္အစပိုင္းမွ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္ေလာက္ထိသာ ရွည္ၾကာခဲ့ေလသည္။
ရဲထြန္း (သီေပါ)
