လူမိိ်ဳးအေျချပဳ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုႏွင့္ ၿပိဳကဲြမႈအႏၲရာယ္
DVB
·
September 16, 2016
ဖက္ဒရယ္ ဆုိေသာ ေဝါဟာရကို ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးတြင္ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ ေျပာဆုိခဲ့သည္ မွာ ၁၉၆၀-၆၁ ပတ္ဝန္းက်င္ေလာက္က ျဖစ္မည္ထင္ပါသည္။ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္၊ ေဖေဖာ္ဝါရီလ ၂၄ ရက္ေန႔တြင္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕၊ ျပည္လမ္း အသံလႊင့္႐ံုခန္းမေဆာင္တြင္ ပထမအႀကိမ္ ဖက္ဒရယ္မူ ေဆြးေႏြးပဲြႀကီးကို စတင္ခဲ့ၿပီး မတ္လ (၁) ရက္ေန႔တြင္ ဒုတိယအႀကိမ္ ေဆြးေႏြးပဲြကို အဆုိပါအသံ လႊင့္႐ံုမွာပင္ ဆက္လက္ေဆြးေႏြးခဲ့သည္။ ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ ထိုစဥ္က တည္ဆဲ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္ အေျခခံဥပေဒကို ျပန္လည္ အသစ္ေရးဆဲြေရး ျဖစ္ပါသည္။
သို႔ေသာ္လည္း ၁၉၆၂ ခုႏွစ္၊ မတ္လ ၂ ရက္ေန႔တြင္ တပ္မေတာ္က အာဏာသိမ္းလိုက္ သည့္အတြက္ ဖက္ဒရယ္မူေဆြးေႏြးပဲြမ်ား ရပ္ဆိုင္းသြားခဲ့ပါေတာ့သည္။ ထုိ႔ေနာက္ပုိင္းတြင္ကား ဖက္ဒရယ္ဆိုသည္မွာ ခဲြထြက္ေရးဟု အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုကာ ေျပာဆိုေဆြးေႏြးခြင့္မ်ား ပိတ္ပင္တားျမစ္ သည့္ ေခတ္ႀကီးကို ျဖတ္သန္းခဲ့ၾကရသျဖင့္ ဖက္ဒရယ္အေၾကာင္း ထဲထဲဝင္ဝင္ ေျပာဆို ေဆြးေႏြး သိျမင္ခြင့္ မရခဲ့ၾကေတာ့ေခ်။
ယခုတဖန္ ၂၁ ရာစု ပင္လံုညီလာခံတြင္ ဖက္ဒရယ္ အေျခခံဥပေဒအေၾကာင္းကို က်ယ္က်ယ္ ေလာင္ေလာင္ ေျပာဆိုေဆြးေႏြးခြင့္ ရလာၾကျပန္ပါသည္။ ဤသည္မွာ ေကာင္းေသာကိစၥျဖစ္ၿပီး၊ ဖက္ဒရယ္ေဆြးေႏြးပဲြႏွစ္ခု၏ အဓိကျခားနားခ်က္မွာ ၁၉၆၁ ခုႏွစ္ ဖက္ဒရယ္ေဆြးေႏြးပဲြ ျပဳလုပ္စဥ္က တပ္မေတာ္သားကိုယ္စားလွယ္မ်ားကို ဖိတ္ၾကားျခင္းမရိွသျဖင့္ မတက္ေရာက္ႏိုင္ခဲ့ၾက ျခင္းႏွင့္ ယခု ၂၁ ရာစု ပင္လံုညီလာခံတြင္ တပ္မေတာ္သား ကိုယ္စားလွယ္မ်ား ပါဝင္တက္ေရာက္ ခြင့္ရသည့္အျပင္ တည္ဆဲအေျခခံဥပေဒကို ျပင္ဆင္ သို႔မဟုတ္ အသစ္ ေရးဆဲြေရးမွာ တပ္မေတာ္၏ သေဘာတူညီခ်က္ မရလ်ွင္မျဖစ္သည့္ အေနအထားေအာက္တြင္ က်င္းပရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ သို႔ျဖစ္ရာ ယခု က်င္းပေနေသာ ေဆြးေႏြးပဲြေၾကာင့္ေတာ့ တပ္မေတာ္က ႏိုင္ငံေတာ္ အာဏာျပန္သိမ္းမည္ကို စိုးရိမ္ရန္ အေနအထား မရိွပါေခ်။
ဖက္ဒရယ္ ပံုစံအမိ်ဳးမိ်ဳး
ဖက္ဒရယ္စနစ္ကို ၁၇၈၉ ခုႏွစ္က အတည္ျပဳခဲ့ေသာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၏ ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒတြင္ အေစာဆံုုး ေတြ႔ရမည္ျဖစ္၍ သက္တမ္းအားျဖင့္ ႏွစ္ေပါင္း ၂၂၀ ေက်ာ္ ရိွခဲ့ေလၿပီ။
ယခုအခါ ကမာၻ႔ႏိုင္ငံအေတာ္မ်ားမ်ားတြင္ တႏိုင္ငံခ်င္းစီ၏ မတူကဲြျပားေသာ သမိုင္းေရး အခ်က္အလက္မ်ားႏွင့္ ျဖတ္သန္းမႈမ်ားအေလ်ာက္ သင့္ေတာ္ရာပံုစံမ်ားျဖင့္ ဖက္ဒရယ္စနစ္ကို က်င့္သံုးလ်က္ရိွၾကရာ ကမာၻ႔ႏိုင္ငံႀကီးမ်ားျဖစ္ၾကသည့္ ႐ုရွား၊ အေမရိကန္၊ ဘရာဇီး၊ ကေနဒါ၊ ၾသေၾတးလ်၊ အိႏိၵယတုိ႔အျပင္ အေသးငယ္ဆံုးေသာႏိုင္ငံမ်ား ျဖစ္ၾကသည့္ ဘယ္လ္ဂ်ီယမ္၊ ဆြစ္ဇာလန္ႏွင့္ ကာရစ္ဗီယန္ပင္လယ္တြင္းမွ (Saint Kitts and Nevis) စိန္႔ကစ္ႏွင့္ နီးဗစ္ စသည့္ ႏိုင္ငံမ်ားအပါအဝင္ ၂၇ ႏိုင္ငံ ( ၂၀၁၃ ခုႏွစ္ ေအာက္တုိဘာလအထိ) ရိွၿပီဟု ဆုိပါသည္။ က်င့္သံုးသည့္ ပံုစံမ်ားမွာလည္း တႏိုင္ငံႏွင့္ တႏိုင္ငံ အပ္က်မပ္က် တူညီၾကသည္ မဟုတ္ေခ်။
ဖက္ဒရယ္ဆိုေသာ စကားမွာ လက္တင္စကား Fidere ‘ယံုၾကည္ရန္’ က ဆင္းသက္လာျခင္း ျဖစ္ၿပီး ဖက္ဒရယ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ကို က်င့္သံုးရျခင္းအေၾကာင္းရင္းမ်ားမွာ (၁) အုပ္ခ်ဳပ္မႈ လြယ္ကူေစရန္ (၂) ျပည္ပ ၿခိမ္းေျခာက္မႈရန္ကုိ ကာကြယ္ရန္ (၃) ျပည္တြင္းပဋိပကၡမ်ားကို ေျဖရွင္းရန္ (၄) စီးပြားေရး ဖံြ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ရန္ (၅) တိုင္းရင္းသားလူမိ်ဳးမ်ား၏ မတူကဲြျပားမႈကို အသိ အမွတ္ျပဳ ထိန္းသိမ္းရန္ (၆) လူမ်ားစုနည္းတူ လူနည္းစုက ဒီမိုကေရစီအခြင့္အေရးမ်ား ခံစားေစ ႏိုင္ရန္ စသည့္အေၾကာင္းမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ေလ့ရိွၾကသည္။
ဖက္ဒရယ္စနစ္တြင္ ဗဟိုအစိုးရတရပ္ႏွင့္ ေအာက္အဆင့္ ျပည္နယ္၊ သို႔မဟုတ္ တိုင္းေဒသႀကီး၊ သို႔မဟုတ္ ျပည္ေထာင္စုနယ္ေျမအစိုးရမ်ား ပါဝင္ၿပီး အာဏာကို ခဲြေဝက်င့္သံုးသည္။ သို႔ျဖစ္ရာ ႏိုင္ငံသားတို႔ လိုက္နာရန္ ဥပေဒမ်ားကို ဗဟိုအဆင့္ကေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ျပည္နယ္ႏွင့္ တိုင္းေဒသႀကီးအဆင့္ကေသာ္ လည္းေကာင္း ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒက ခဲြေဝသတ္မွတ္ထားသည့္ အတိုင္း ျပ႒ာန္းအုပ္ခ်ဳပ္ေလ့ရိွသည္။
ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုတခု မည္သို႔ျဖစ္တည္လာသလဲ ရႈေထာင့္မွ အျမင္
ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံတြင္ ဖက္ဒရယ္စနစ္ စတင္ျဖစ္တည္လာပံု သို႔မဟုတ္ အာဏာမ်ား မည္သုိ႔ ခဲြေဝထားပံုကို ၾကည့္၍ ႏွစ္မိ်ဳးႏွစ္စား ခဲြျခားႏိုင္ေၾကာင္း ပညာရွင္မ်ားက ဆုိသည္။ ၎တို႔မွာ (၁) Coming together federalism ‘အတူတကြ ယွဥ္တဲြေနထိုင္ေရး ဖက္ဒရယ္စနစ္’ ႏွင့္ (၂) Holding together federalism ‘အတူေပါင္းစည္းေရးဖက္ဒရယ္စနစ္’ ဟူ၍ ျဖစ္သည္။
(၁) အတူယွဥ္တဲြေနထိုင္ေရးဖက္ဒရယ္ပံုစံ (Coming together federal) မွာ မူလက လြတ္လပ္စြာ တည္ရိွခဲ့ေသာ ႏိုင္ငံမ်ား (သို႔မဟုတ္) ယူနစ္မ်ားက စိတ္တူ ကိုယ္တူျဖင့္ တႏိုင္ငံတည္းအျဖစ္ ေပါင္းစည္းၾကရန္ ရည္ရြယ္ၿပီး ဗဟိုအစိုးရတရပ္ကိုဖန္တီးခါ အာဏာမည္မ်ွ အပ္ႏွင္းမည္နည္း ဆုိသည္႔ သမိုင္းဆိုင္ရာ အေျခခံမွ ေပၚေပါက္လာသည့္ပံုစံ ျဖစ္ပါသည္။ အထင္ရွားဆံုး သာဓကမွာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုျဖစ္ၿပီး ဆြစ္ဇာလန္၊ ၾသစေၾတးလ်တုိ႔လည္း ပါဝင္သည္။
ေျမာက္အေမရိကတိုက္ရိွ ၿဗိတိန္နိုင္ငံ၏ ကိုလုိနီ ၁၃ ခုႏွင့္ ၿဗိတိန္အစိုးရတုိ႔အၾကား ၁၇၆၅ ခုႏွစ္မွစ၍ တံဆိပ္ေခါင္းဥပေဒ (Stamp Act) ႏွင့္ပတ္သက္၍ အခ်င္းမ်ားၾကရာမွ ၁၇၇၅ ခုႏွစ္တြင္ စစ္ပဲြျဖစ္ပြားၿပီး ၁၇၇၆ ခုႏွစ္တြင္ လြတ္လပ္ေရးေၾကညာခဲ့သည္။ ဂရိတ္ၿဗိတိန္ လက္ေအာက္တြင္ ကိုလုိနီအျဖစ္ ေနထိုင္လာခဲ့ၾကေသာ အေတြ႔အၾကံဳအရ အဆုိပါ ၁၃ နယ္သည္ အားေကာင္းေသာ ဗဟိုအစိုးရကို မလိုလားၾကေခ်။ သို႔ျဖစ္၍ လြတ္လပ္ေရး ေၾကညာၿပီးေနာက္ ၁၇၈၁ ခုႏွစ္တြင္ ေလ်ာ့ရဲရဲရိွေသာ ျပည္ေထာင္စုတခုကို (Articles of Confederation) ဟု ေခၚဆိုေသာ အေျခခံဥပေဒျဖင့္ ဖဲြ႔စည္းၾကသည္။ ဤအေျခခံဥပေဒျဖင့္ ျပည္နယ္မ်ားအၾကား ဗဟိုအစုိးရထက္ ပိုမိုေသာအာဏာမ်ားကို အညိီအမ်ွ ခဲြေဝယူခဲ့ၾကသည္။ အကန္႔အသတ္ရိွေသာ အာဏာကိုသာ ေပးအပ္ထားသျဖင့္ အားနည္းခ်ည့္နဲ႔ေသာ ဗဟိုအစုိးရတရပ္ႏွင့္ ေလ်ာ့တိေလ်ာ့ရဲႏိုင္လွေသာ ကြန္ဖက္ဒေရးရွင္းတခုကိုသာ ေပၚထြန္းေစသည္။ ျပည္နယ္မ်ားခ်င္းခ်င္းအၾကား ႐ႈပ္ေထြး၍ ခက္ခဲေသာ ျပႆနာမ်ား ေျဖရွင္းရန္ႏွင့္ ျပည္ပအႏၲရာယ္ကို တြန္းလွန္ရန္ အားေကာင္းေသာ ဗဟုိအစိုးရတရပ္ လိုအပ္ေၾကာင္း သေဘာေပါက္လာသည့္ ၁၇၈၉ ခုႏွစ္က်မွသာ ပိုမိုအားေကာင္းေသာ ဗဟိုအစုိးရကို ဖဲြ႔စည္းႏိုင္မည့္ အေျခခံဥပေဒ (Constitution of 1789) တရပ္ကို အတည္ျပဳႏုိင္ခဲ့ၾကသည္။
(၂) အတူေပါင္းစည္းေရးဖက္ဒရယ္ပံုစံ (Holding together) ဆိုသည္မွာ မူလဗဟိုက တစုတစည္းတည္း ခ်ဳပ္ကိုင္ထားေသာ တျပည္ေထာင္ႏိုင္ငံေရးစနစ္မွ လုိအပ္ခ်က္မ်ားအရ အာဏာ မ်ားကို ဗဟိုႏွင့္ ေအာက္အဆင့္မ်ား ခဲြေဝက်င့္သံုးသည့္ပံုစံ ျဖစ္ပါသည္။
ဤသို႔ေသာႏိုင္ငံမ်ိဳးမွာ နယ္ခ်ဲ႕လက္ေအာက္မွ လြတ္လပ္ေရးရသည့္အခိ်န္တြင္ ျဖစ္ေစ၊ ျပည္တြင္းစစ္ေၾကာင့္ ၿပိဳကဲြသြားမည္ကို စိုးရိမ္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ေစ၊ မူလက တျပည္ေထာင္စနစ္ကို က်င့္သံုးခဲ့ရာမွ ဤဖက္ဒရယ္စနစ္ကို ေျပာင္းလဲက်င့္သံုးျခင္း ျဖစ္သည္။ အထင္ရွားဆံုးသာဓကမွာ အိႏၵိယႏိုင္ငံ ျဖစ္ၿပီး၊ စပိန္ႏွင့္ ဘယ္လ္ဂ်ီယမ္တို႔တြင္လည္း က်င့္သံုးသည္။ ဤစနစ္တြင္ မူလကတည္းက ဗဟိုအစိုးရက ပိုမိုႀကီးမားေသာ အာဏာကို ရယူထားေလ့ရိွၿပီး ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရးႏွင့္ တိုင္းရင္းသားစည္းလံုးညီညြတ္ေရးဆိုင္ရာ လိုအပ္ခ်က္မ်ားအရ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈကို တျဖည္းျဖည္း ေလ်ွာ့ခ်ေပးသည့္စနစ္ကို က်င့္သံုးသည္။ ခဲြေဝေပးထားျခင္း ခံရေသာ ယူနစ္မ်ားရရိွသည့္ အာဏာမွာလည္း တခုႏွင့္တခု အခိ်ဳးညီ ျဖစ္ခ်င္မွျဖစ္ေလ့ရိွသည္။
ဖက္ဒရယ္ ျပည္ေထာင္စုတြင္ေပါင္းစပ္ပါဝင္ေသာ ယူနစ္အမိ်ဳးအစားရႈေထာင့္မွ အျမင္
ဆိုခဲ့ပါအတိုင္း ဖက္ဒရယ္စနစ္ ၂ မိ်ဳးရိွသည္ဟု ေျပာျခင္းမွာ မည္သုိ႔ဖဲြ႔တည္လာသနည္း ဆုိသည့္ ႐ႈေထာင့္မွ ၾကည့္၍ေျပာျခင္းသာျဖစ္ၿပီး မည္သို ႔ေပါင္းစပ္ဖဲြ႔စည္းၾကသနည္း ဆိုသည့္ ႐ႈေထာင့္မွၾကည့္လ်ွင္ တမိ်ဴးေတြ႔ရမည္ ျဖစ္ပါသည္။
(က) နယ္ေျမေဒသကို အေျခခံ၍ဖဲြ႔စည္းေသာ Territorial federalism (အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၊ ဂ်ာမနီ၊ ၾသစေၾတးလ်၊ ဘရာဇီးလ္ စသျဖင့္)
ဤျပည္ေထာင္စုႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ပါဝင္ဖဲြ႔စည္းေသာ ယူနစ္မ်ားမွာ လူမိ်ဳးအမည္မ်ားကို အေျခမခံဘဲ ေနထိုင္ၾကသည့္ နယ္ေျမေဒသမ်ားကိုသာ အေျခခံသည္။ ထင္ရွားသည့္ ဥပမာမွာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုျဖစ္ၿပီး ကာလီဖိုးနီးယားျပည္နယ္၊ လူဝီဇီးယားနားျပည္နယ္၊ တကၠဆက္ ျပည္နယ္၊ ဟာဝိုင္အီျပည္နယ္ စသျဖင့္ အရြယ္အစားအႀကီးအေသး မိ်ဳးစံုရိွေသာ ျပည္နယ္ ၅၀ ပါဝင္ၿပီး၊ ျပည္နယ္တခုခ်င္းစီ၏ အမည္သည္ မည္သည့္လူမိ်ဳးတမိ်ဳးကိုမ်ွ ကိုယ္စားျပဳ မွည့္ေခၚ ထားျခင္း မဟုတ္ေပ။
အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ ဒိီမိုကေရစီစနစ္ က်င့္သံုးၿပီး (territorial federalism) နယ္ေျမေဒသကို အေျခခံဖဲြ႔စည္းေသာ အေစာဆံုး ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စုႏိုင္ငံတႏိုင္ငံ ျဖစ္ကာ ဖံြ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ဆံုုးေသာ ကမာၻ႔စီးပြားေရးအင္အားႀကီးႏိုင္ငံလည္း ျဖစ္ပါသည္။ သက္တမ္း ၂၂၀ ေက်ာ္ကာလအတြင္း ေငြဝယ္ကြ်န္စနစ္ ဖ်က္သိမ္းေရးကိစၥႏွင့္ပတ္သက္ၿပီး ေတာင္ပိုင္းႏွင့္ ေျမာက္ပိုင္း သေဘာထားကဲြကာ ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္ခဲ့သည္မွလဲြ၍ လူမိ်ဳးေရးအရ ၿပိဳကဲြမည့္အႏၲရာယ္ ႏွင့္ မၾကံဳခဲ့ရဖူးေခ်။
(ခ) လူမိ်ဳးအေျခခံ ျပည္နယ္မ်ားျဖင့္ ဖဲြ႔စည္းေသာ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု Ethnofederalism (ယခုအခါ.. ၿပိဳကဲြသြားၿပီျဖစ္ေသာ ဆိုဗီယက္ယူနီယံ၊ ယူဂိုဆလားဗီးယား၊ ခ်က္ကိုဆလိုဗက္ကီးယားႏွင့္ ဘယ္လ္ဂ်ီယမ္ စသျဖင့္)
ဤဖက္ဒရယ္စနစ္ကို ဆုိဗီယက္ျပည္ေထာင္စုတြင္ ၁၉၂၂ ခုႏွစ္ႏွင့္ ခ်က္ႏွင့္ယူဂိုဆလပ္တို႔တြင္ ဒုတိယကမာၻစစ္အၿပီး ၁၉၄၅ ခုႏွစ္ေနာက္ပိုင္း စတင္က်င့္သံုးခဲ့သည္။ ဤျပည္ေထာင္စုႏိုင္ငံမ်ား တြင္ ပါဝင္ဖဲြ႔စည္းေသာ ယူနစ္မ်ားမွာ လူမိ်ဳးကို အေျခခံသည္။
ဥပမာ ဆုိရွယ္လစ္ ဖက္ဒရယ္ရီပတ္ဘလစ္ ယူဂိုဆလပ္ဗီးယားတြင္ ပါဝင္ခဲ့ေသာ ျပည္နယ္မ်ားမွာ .. ေဘာ့စနီးယား- ဟာဇီဂိုဗီးနား၊ က႐ိုးရွား၊ မက္ဆီဒုိးနီးယား၊ မြန္တီနီးဂ႐ိုး၊ ဆာဗီးယား၊ ဆလိုဗင္းနီးယား စသျဖင့္ လူမိ်ဳးကို အေျခခံ၍ ဖဲြ႔စည္းထားသည္။
ယူဂိုဆလပ္ဗီးယားတြင္ ေခါင္းေဆာင္ ဂိ်ဴးဇက္ တီတိုးကြယ္လြန္ေသာ ၁၉၈၀ ခုႏွစ္ေနာက္ပိုင္းမွစ၍ ျပည္ေထာင္စုအဖဲြ႔ဝင္ ရီပတ္ဘလစ္မ်ားမွ ေခါင္းေဆာင္မ်ားက တႏွစ္ တႀကိမ္ အလွည့္က် သမၼတတာဝန္ယူေသာ စနစ္ျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ေသာ္လည္း ၿပိဳကဲြျခင္းကို မတားဆီးႏိုင္ခဲ့ေပ။ ၁၉၉၁ မွစ၍ ျပည္တြင္းစစ္ ျဖစ္ပြားၿပီး စတင္ၿပိဳကဲြခဲ့ရာ ၁၉၉၂ ခုႏွစ္၊ ၁၉၉၅ ခုႏွစ္ႏွင့္ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္တုိ႔ အတြင္း စစ္ပဲြေလးႀကိမ္ ျဖစ္ပြားၿပီး ႏိုင္ငံ ၆ ခုအျဖစ္ ၿပိဳကဲြသြားေလသည္။
ထုိ႔နည္းတူ သမၼတႏိုင္ငံ ၁၅ ခုျဖင့္ ဖဲြ႔စည္းထားေသာ ဆုိဗီယက္ယူနီယံသည္ ၁၉၉၁ ခုႏွစ္တြင္ လည္းေကာင္း၊ ခ်က္ႏွင့္ ဆလိုဗက္ ယူနစ္ႏွစ္ခုျဖင့္ ဖဲြ႔စည္းထားေသာ ခ်က္ကိုဆလိုဗက္ကီးယား သည္ ၁၉၉၃ ခုႏွစ္တြင္ လည္းေကာင္း ၿပိဳကဲြသြားခဲ့သည္။ အဆိုပါ ႏိုင္ငံ ၃ ခုလံုးမွာ တပါတီစနစ္ က်င့္သုံးေသာ ဆုိရွယ္လစ္ႏိုင္ငံမ်ား ျဖစ္ၾကခဲ့ၾကၿပီး ဒီမိုကေရစီစနစ္ ေျပာင္းလဲက်င့္သံုးသည့္ ကာလတြင္ ၿပိဳကဲြသြားၾကျခင္း ျဖစ္ေလရာ က်ေနာ္တို႔ ျမန္မာႏိုင္ငံအေနျဖင့္ သတိႀကီးစြာ ထားသင့္လွေပသည္။
ဒီမိုကေရစီစနစ္ကို က်င့္သံုးေသာ ဘယ္လ္ဂ်ီယမ္ႏိုင္ငံမွာ ဥေရာပတိုက္ရိွ အေသးငယ္ဆံုး ႏိုင္ငံငယ္တခုျဖစ္ၿပီး ဒတ္ခ်္စကားေျပာေသာ (Flemings) ဖလန္းမင္းမ်ားႏွင့္ ျပင္သစ္စကားေျပာ ေသာ ဝလြန္း (walloons) ဘယ္လ္ဂ်ီယမ္မ်ား ေနထိုင္ၾကသည္။ ဘယ္လ္ဂ်ီယမ္ကို Flanders ဖလန္းဒါး၊ wallonia ဝလြန္းနီးယားႏွင့္ (ျပင္သစ္ဘာသာစကား ေျပာသူမ်ားေရာ ဒတ္ခ်္ဘာသာ စကား ေျပာသူမ်ားပါ ေနထိုင္သည့္) Brussels ဘရပ္ဆဲ ေဒသသံုးခုအျဖစ္ ပိုင္းျခားထားၿပီး ေဒသသံုးခုလံုး ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရိွသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ဖလန္းမင္းမ်ားႏွင့္ ဝလြန္းတို႔အၾကား ပြတ္တိုက္မႈမ်ားမွာ ယေန႔ထက္တိုင္ေအာင္ ရွိေနကာ မတည့္အတူေနဘဝက ႐ုန္းမထြက္ႏိုင္ၾက ေသးေခ်။
(ဂ) မိိ်ဳးစပ္ ဖဲြ႔စည္းထားေသာ Hybrid federalism (သို႔မဟုတ္) Territorial-ethnic federalism ( ကေနဒါ၊ အိႏိၵယ၊ စပိန္၊ ဆြစ္ဇာလန္ )
ဤျပည္ေထာင္စုအမိ်ဳးအစားတြင္ ပါဝင္ဖဲြ႔စည္းထားေသာ ယူနစ္မ်ားမွာ လူမိ်ဳးကို အေျခခံသည္ရိွသလို၊ နယ္ေျမေဒသကိုသာ အေျခခံသည့္ ျပည္နယ္မ်ားလည္း ရိွသည္။ ဥပမာ အိႏိၵယႏိုင္ငံတြင္ တမီးနာဒူး၊ ပန္ဂ်ပ္၊ မဏိပူ၊ မီဇိုရမ္၊ နာဂလန္း စသည့္ လူမိိ်ဳးကို အစဲြျပဳသည့္ ျပည္နယ္မ်ားႏွင့္ အူတာပရာဒက္ရွ္၊ အ႐ူနာခ်ယ္ပရာဒက္ရွ္၊ မီဂါလာယာ စသျဖင့္ ေဒသအမည္ကို သာ အစဲြျပဳ ေခၚေဝၚသည့္ ျပည္နယ္ေပါင္း ၂၈ ခုႏွင့္ ျပည္ေထာင္စုနယ္ေျမ ၇ ခု အတူေပါင္းစပ္ဖဲြ႔စည္းထားသည္။ ဥပေဒျပဳခြင့္အာဏာကို ျပည္ေထာင္စုစာရင္း၊ ျပည္နယ္စာရင္းႏွင့္ ပူးတဲြဥပေဒျပဳစာရင္းတို႔အျဖစ္ သံုးမိ်ဳးခဲြျခားထားသည္။ အဆိုပါ စာရင္းမ်ားတြင္ မပါဝင္ေသာ ၾကြင္းက်န္အာဏာ (Residual powers) မ်ားကိုမူ အေမရိကန္၊ ၾသစေၾတးလ်တို႔ႏွင့္မတူဘဲ ကေနဒါႏိုင္ငံမွာကဲ့သို႔ ျပည္ေထာင္စုသို႔သာ အပ္ႏွင္းထားသည္ကို ေတြ႔ရသည္။ ဖဲြ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒက ေပးအပ္ထားေသာ ဥပေဒျပဳခြင့္အာဏာမ်ားမွာလည္း အခိ်ဳးညီမဟုတ္ေပ။ ဂ်မူးႏွင့္ ကက္ရွမီးယားျပည္နယ္သည္ ပုိမုိျမင့္မားေသာအာဏာ ရရိွသကဲ့သို႔ ေဒလီႏွင့္ ပူဒူခ်ာရီ ျပည္ေထာင္စုနယ္ေျမမ်ားသည္ ျပည္နယ္ထက္ ပိုမိုနည္းေသာ ဖက္ဒရယ္အခြင့္အာဏာကိုသာ ရရိွသည္။
အဆုိပါႏိုင္ငံမ်ားရိွ ဖက္ဒရယ္စနစ္မွာလည္း ယေန႔ထိေတာ့ အလုပ္ျဖစ္လ်က္ရိွသည္။
လူမိ်ဳးအေျချပဳ Ethnofederalism ေလာ၊ နယ္ေျမႏွင့္ လူမိ်ဳး ႏွစ္မ်ိဳးေပါင္းစပ္ Hybrid federalism ေလာ
၂၁ ရာစု ၿငိမ္းခ်မ္းေရးညီလာခံတြင္ေတြ႔ရေသာ စာတမ္းတခ်ိဳ႕တြင္ အဓိကအားျဖင့္ ျပည္နယ္မ်ားကို လူမိ်ဳးအလိုက္ ဖဲြ႔စည္းရန္ အဆိုျပဳထားသည့္အတြက္ ၎အမိ်ဳးအစားကို Ethnofederalism လူမိ်ဳးအေျချပဳဖက္ဒရယ္ဝါဒဟု သတ္မွတ္ရမည္ျဖစ္သည္။ ANP ရခုိင္အမိ်ဳးသားပါတီ၏ စာတမ္းမွာ ၿပိဳကဲြသြားၿပီျဖစ္ေသာ ယူဂိုဆလပ္ဗီးယား၏ ပံုစံကုိ ယူထားျခင္းျဖစ္ၿပီး SNLD ရွမ္းတိုင္းရင္းသားမ်ား ဒီမုိကေရစီအဖဲြ႔ခ်ဳပ္၏ ၈ ျပည္နယ္မူ စာတမ္းမွာလည္း Ethnofederalism ပင္ ျဖစ္သည္။
Ethnofederalism ေခၚ လူမိ်ဳးအေျချပဳဖက္ဒရယ္ပံုစံမွာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၏ နယ္ေျမေဒသအေျချပဳ ဖက္ဒရယ္စနစ္ (Territorial federalism)၏ အျခားေရြးခ်ယ္စရာတခုအျဖစ္ ဆိုဗီယက္ျပည္ေထာင္စုက စတင္က်င့္သံုးခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ဒုတိယကမာၻစစ္ႀကီးေနာက္ပိုင္းတြင္ ၎၏ မဟာမိတ္ႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္ၾကေသာ ယူဂိုဆလားဗီးယားႏွင့္ ခ်က္ကိုဆလိုဗက္ကီးယား ႏုိင္ငံမ်ား တြင္လည္း က်င့္သံုးခဲ့သည္။ ကဲြျပားျခားနားသည့္ တိုင္းရင္းသားလူမိ်ဳးမ်ား ေနထိုင္ရာ တိုင္းျပည္ တြင္ သေဘာတရားေရး (တန္းတူေရး၊ ကိုယ့္ၾကမၼာကိုယ္ ဖန္တီးခြင့္ရိွေရး စသည္တို႔) အေျခခံအရ အက်ိဳးအေၾကာင္းရိွၿပီး သင့္ေတာ္ေသာ လက္ေတြ႔ေဆာင္ရြက္မႈအျဖစ္ က်င့္သံုးခဲ့ၾကျခင္းျဖစ္သည္။
သို႔ေသာ္ လူမိ်ုဳးအေျချပဳဖက္ဒရယ္ပံုစံကို ေဝဖန္ေထာက္ျပသူမ်ားက အဆိုပါပံုစံမွာ ေမြးရာပါ အားနဲခ်က္ရိွေနၿပီး အမိ်ဳးသားေသြးကဲြေရးႏွင့္ ခဲြထြက္ေရးတို႔ကို အစဥ္အားေပးေနသည့္ပံုစံဟု ဆုိပါသည္။ ဆိုဗိီယက္ယူနီယံႏွင့္ အေရွ႕ဥပေရာပမွ လူမိ်ဳးအေျချပဳဖက္ဒရယ္ႏိုင္ငံမ်ား ၿပိဳကြဲသြားျခင္း ကို ေလ့လာေသာပညာရွင္ Cornell ေကာ္နဲက လူမိ်ုးအေျချပဳဖက္ဒရယ္ အင္စတီက်ဴးရွင္းမ်ား၊ ကိုယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမ်ားက ဗဟိုအစိုးရ ဆန္႔က်င္ေရးစိတ္ဓာတ္မ်ားကို ေပၚေပါက္ေစၿပီး ခဲြထြက္ေရး ကို အားေပးသည္ဟု ဆိုသည္။ အဆိုပါ ဖက္ဒရယ္အင္စတီက်ဴးရွင္းမ်ားကိုယ္တုိင္က ၿပိဳကဲြမႈကို အားေပးသည့္ မီဒီယာမ်ား၊ အမ်ိဳးသားေရး အမွတ္သ႐ုပ္မ်ား၊ အဖဲြ႔အစည္းမ်ား၊ ေခါင္းေဆာင္မ်ား၊ ျပည္ပေထာက္ခံမႈမ်ားကို ေမြးထုတ္ေပးခဲ့သည္ဟု ဆိုသည္။
ထိုသို႔ၿပိဳကဲြစဥ္က သက္ဆိုင္ရာ လူမ်ိဳးေခါင္းေဆာင္မ်ားက အတူတကြ ေရရွည္ထာဝရ ပူးေပါင္းရန္ ဆႏၵအမွန္ မရိွၾကျခင္းကလည္း အခ်က္အခ်ာက်သည္ဟု ဆုိပါသည္။
ေနာက္ထပ္အေရးႀကီးသည့္ ေလ့လာေတြ႔ရိွခ်က္တရပ္မွာ အမိ်ဳးသားျပည္နယ္တခုအတြင္း ေနထိုင္ေသာ လူနည္းစုမ်ားက လူ႔အခြင့္ အေရးမ်ား ျငင္းပယ္ျခင္းခံရသည့္အခါ သက္ဆိုင္ရာ ေဒသ၏ လူမ်ားစုလူမိ်ဳးမ်ားႏွင့္ ျပႆနာတက္ေလ့ရိွျခင္းျဖစ္သည္။ ဗဟိုက အဆိုပါလူနည္းစုကို ကာကြယ္ေပးရျခင္းမ်ိဳးတြင္ အခက္အခဲမ်ား ေတြ႔ရတတ္သည္။ (ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ကခ်င္ျပည္နယ္ တြင္း ေနထိုင္ၾကေသာ ရွမ္းနီတိုင္းရင္းသားမ်ားႏွင့္ KIA အၾကား ပဋိပကၡပံုစံမိ်ဳး)
၂၁ရာစု ပင္လံုညီလာခံတြင္ (ANP) ရခုိင္အမ်ိဳးသားပါတီက တင္ျပေသာပံုစံပါ အာဏာခဲြေဝပံု၊ လက္နက္ကိုင္တပ္မ်ား ဖဲြ႔စည္းထားရိွႏိုင္ပံု၊ သဘာဝအရင္းအျမစ္မ်ားကို စီမံခန္႔ခဲြပံုမ်ားအရ၊ ျပည္နယ္မ်ားက ျပည္ေထာင္စုထက္ ပိုမိုအာဏာရိွေနသျဖင့္ federal ပံုစံကို ေက်ာ္လြန္၍ Confederal ပံုစံ ျဖစ္ေနပါသည္။
SNLD က တင္သြင္းေသာ (၈) ျပည္နယ္မူတြင္လည္း အဓိကလူမ်ိဳးအလိုက္ ျပည္နယ္မ်ား ဖဲြ႔စည္းမည္ျဖစ္ၿပီး ျပည္ေထာင္စုသုိ႔ ကန္႔သတ္အာဏာကိုသာ ေပးထားကာ ၾကြင္းက်န္အာဏာကို ျပည္နယ္မ်ားက ယူထားမည္ျဖစ္သျဖင့္ (Coming together federal) ပံုစံတြင္ Ethnofederal အႏွစ္သာရ ျဖည့္စြက္ထားျခင္းျဖစ္သည္ဟု ယူဆပါသည္။
သို႔ျဖစ္ေလရာ ျမန္မာႏိုင္ငံအေနျဖင့္ လူမ်ိဳးစဲြ၊ ေဒသစဲြမ်ား ပိုမိုသည္းသန္ျပင္းထန္ေစကာ ၿပိဳကဲြမႈကို ပုိမိုတိမ္းညြတ္သည့္ Ethnofederalism အစား Territorial federalism ျဖစ္ေစ Hybrid federalism ျဖစ္ေစ ေရြးခ်ယ္ျခင္းက ပိုမိုသင့္ေတာ္သည္ဟု ထင္ျမင္မိပါသည္။
ထုိ႔ျပင္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ မ်က္ေမွာက္အေျခအေနမွာ ျပည္ေထာင္စုတြင္ ပါဝင္ၾကမည့္ ျပည္နယ္မ်ား (ယူနစ္မ်ား) က ၁၇၈၁ ခုႏွစ္ အေမရိကား၏ ၁၃ ျပည္နယ္လို ဗဟိုအစုိးရကို မည္၍မည္မ်ွသာ အာဏာေပးမည္ဟု ကန္႔သတ္ဆံုးျဖတ္ေပးႏိုင္ေသာ အေျခအေန (အင္အား) မရိွပါေခ်။ မ်က္ေမွာက္ ရင္ဆုိင္ေနရေသာ အေျခအေနက Coming together ပံုစံထက္ Holding together ပံုစံကိုသာ လက္ခံရမည့္အေနအထား ျဖစ္ေလသည္။ ဗဟိုမွခ်ဳပ္ကိုင္မႈ လြန္ကဲေနေသာ အာဏာအခိ်ဳ႕ကိုသာ စီးပြားေရးဖံြ႔ၿဖိဳးတိုးတက္မႈႏွင့္ လူနည္းစုတိုင္းရင္းသားလူမိ်ဳးမ်ား ကိုယ္ပိုင္ဆံုးျဖတ္ခြင့္တို႔အတြက္ တည္ဆဲအေျခခံဥပေဒကို ျပင္ဆင္ျခင္းျဖင့္ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈ ေလ်ွာ့ခ်ေရး ႀကိဳးစားသြားျခင္းသာလ်ွင္ လက္ေတြ႔က်လိမ့္မည္ ျဖစ္ပါေၾကာင္း တင္ျပလိုက္ရေပသည္။
ရဲထြန္း(သီေပါ)
စာကိုး …စင္ကာပူႏိုင္ငံ နန္ယန္တကၠသိုလ္ ပညာရွင္မ်ား၏ Ethnofederalism and its Critics: Offering a Hybrid Federal
