၂၀၂၄ ခုနှစ်ကို ပုံဖော်ခဲ့တဲ့၊ လှုပ်ခတ်စေခဲ့တဲ့ ကမ္ဘာတလွှားက  ပုဂ္ဂိုလ်တွေ၊ မျိုးဆက်တွေ၊ လုပ်ငန်းတွေ၊ ငွေကြေးတွေအကြောင်း စုစည်းတင်ဆက်သွားမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီတစ်နှစ်တာရဲ့ အထင်ရှား အကျော်ကြားဆုံးပုဂ္ဂိုလ် Person of the Year အဖြစ် တကျော့ပြန် အမေရိကန်သမ္မတဖြစ်လာတဲ့ ဒေါ်နယ်ထရမ့်ပ်နဲ့  Runners-Up  တွေအဖြစ် ပိုပိုပြီးချမ်းသာလာသလို နိုင်ငံရေးဩဇာပါရှိလာတဲ့  ကမ္ဘာ့အချမ်းသာဆုံးပုဂ္ဂိုလ် အီလွန်မက်စ်၊ ဆီးရီးယား သူပုန်ခေါင်းဆောင် တဖြစ်လဲ နိုင်ငံ့ခေါင်းဆောင်သစ် အာမက်အယ်လ်ရှာရာနဲ့  ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် လူထုဆန္ဒပြပွဲကြီးကို ဦးဆောင်ခဲ့ကြတဲ့ ဂျန်ဇီးလူငယ်တွေကို ရွေးချယ်ဖော်ပြလိုက်ပါတယ်။

ဒီတစ်နှစ်တာအတွင်း တခြားထင်ရှားသူတွေ၊ အငြင်းပွားဖွယ် ကျော်ကြားသူတွေအဖြစ်  အစ္စရေးဝန်ကြီးချုပ် ဘင်ဂျမင်နေတန်ယာဟု၊ ယူကရိန်းသမ္မတ ဗိုလိုဒီမာဇလန်းစကီး၊ သမိုင်းသစ် ရေးထိုးနိုင်တဲ့ ထင်ရှားကျော်ကြားတဲ့ အမျိုးသမီးတွေအဖြစ် မက္ကဆီကိုဝန်ကြီးချုပ် ကလော်ဒီယာ ရှိန်းဘောင်း၊ ထိုင်းဝန်ကြီးချုပ် ဖဲထောင်ထန်းရှင်နာဝပ် တို့ကိုလည်း ရွေးချယ်ထားပါတယ်။

AI တခေတ်ဆန်းမှုနဲ့ အတူ ကမ္ဘာ့တန်ဖိုးအကြီးဆုံး ကုမ္ပဏီတခုဖြစ်လာတဲ့  Nvidia  နဲ့  တန်ဖိုး တဟုန်ထိုး တက်လာတဲ့ ခရစ်ပတိုငွေကြေး Bitcoin တို့ကိုပါ သက်ရှိမဟုတ်တဲ့ ထင်ရှားကျော်ကြားသူတွေအဖြစ် ရွေးချယ်မှတ်တမ်းတင်လိုက်ပါတယ်။

ဒေါ်နယ်ထရမ့်ပ်  အမေရိကန် ရွေးကောက်ခံသမ္မတ

၂၀၂၄ မှာ ဒေါ်နယ်ထရမ့်ပ်ဟာ ခေတ်သမိုင်းရဲ့ ဩဇာအရှိဆုံး ခေါင်းဆောင်တယောက်အဖြစ် ကမ္ဘာ့ဇာတ်ခုံပေါ် ပြန်ရောက်လာခဲ့ပါတယ်။ အမေရိကန်အနာဂတ်အတွက် ရဲတင်းတဲ့ ကတိစကားတွေ၊ အငြင်းပွားဖွယ် အစီအစဉ်တွေ၊ တင်းမာတဲ့ မျှော်မှန်းချက်တွေနဲ့ ထရမ့်ပ်ဟာ အမေရိကန် နိုင်ငံရေးလောကကို သာမက ကမ္ဘာ့အခင်းအကျင်းကိုပါ နောက်တခါ ပြန်ပုံသွင်းတော့မှာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဒေါ်နယ်ထရမ့်ပ်ရဲ့ နိုင်ငံရေးတကျော့ပြန်နိုးထမှုက မကြုံစဖူး ထူးခြားတဲ့ကိစ္စ ဖြစ်ပါတယ်။ ၂၀၂၁ မှာ သမ္မတ ပထမသက်တမ်းအပြီး ရွေးကောက်ပွဲရှုံးလို့ ရာထူးကဆင်းပေးရချိန်မှာ ပါတီက သူ့ဘက်က မရပ်တည်ခဲ့သလို အမှုတွေလည်း အများကြီးရင်ဆိုင်ခဲ့ရပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ထရမ့်ပ်က ဖြစ်နိုင်ခြေအားလုံးကို ဖီဆန်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။

ထရမ့်ပ်မှာ သူ့ထောက်ခံသူတွေနဲ့ ချိတ်ဆက်နိုင်တဲ့၊ တနိုင်ငံလုံးရဲ့ မကျေလည်မှုတွေကို စုစည်းနိုင်တဲ့၊ နိုင်ငံရေးဇာတ်ကြောင်းကို လွှမ်းမိုးနိုင်တဲ့ သူမတူတဲ့စွမ်းရည် ရှိနေပါတယ်။ ဒါကြောင့်လည်း အာဏာပြန်ရခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။

အငြင်းပွားစရာတွေ၊ တရားခွင်တွေ၊ လုပ်ကြံဖို့ ကြိုးစားမှုတွေကြားမှာ ထရမ့်ပ်က အောင်ပွဲရခဲ့တာပါ။  ထရမ့်ပ်ရဲ့ ပြည်တွင်းရေး မူဝါဒမှာ သမိုင်းတလျှောက် အကြီးမားဆုံး အစုလိုက်အပြုံလိုက် နှင်ထုတ်မှုတွေ၊ ရန်လိုတဲ့ ရွှေ့ပြောင်းဆန့်ကျင်ရေးမူဝါဒတွေ၊ ကိုယ်ကျိုးစီးပွား ကာကွယ်ရေးမူဝါဒတွေ ပါဝင်ပါတယ်။ ထရမ့်ပ်ရဲ့ မူဝါဒတွေဟာ သူ့အမာခံထောက်ခံသူတွေကို စွဲဆောင်နိုင်ပေမဲ့ စီးပွားရေးနဲ့ လူသားချင်းစာနာမှု အကျိုးဆက်တွေလည်း ကြီးကြီးမားမား ရှိနေပါတယ်။

ထရမ့်ပ်ရဲ့ နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒ ရည်မှန်းချက်တွေကလည်း အလားတူ ရဲတင်းလွန်း၊ အငြင်းပွားစရာ ကောင်းလွန်းနေပါတယ်။ တရုတ်လို့ တိုက်ရိုက်မပြောပေမဲ့ မလိုသူတွေ လက်ထဲမရောက်အောင် ပနားမားတူးမြောင်းကို ပြန်သိမ်းရမယ်ဆိုတဲ့ စကားက အမေရိကန်ဩဇာ ပြန်ထူထောင်ဖို့ ထရမ့်ပ်ရဲ့ မျှော်မှန်းချက်ကို ထင်ဟပ်နေပါတယ်။ ဂရင်းလန်းကျွန်းကို ဒိန်းမတ်နိုင်ငံဆီက  ဝယ်ချင်တဲ့ သဘောထားကိုလည်း ထပ်ပြောထားပါတယ်။

သမ္မတဖြစ်တဲ့ ပထမနေ့မှာတင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုကို  ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ (WHO) က နုတ်ထွက်စေမယ် ဆိုတဲ့ သတင်းတွေကလည်း သေချာသလောက် ရှိနေပါတယ်။ ကိုဗစ်-၁၉ မှာကတည်းက WHO ကို မကျေလည်တာဖြစ်ပြီး အဂတိလိုက်စားမှု၊ မထိရောက်မှု၊ ဘက်လိုက်မှုတွေနဲ့ ထရမ့်ပ်က စွပ်စွဲထားပါတယ်။ WHO  ကသာ အမေရိကန် ထွက်သွားရင် ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအထောက်အပံ့စနစ်တစ်ခုလုံးမှာ ဆိုးဆိုးရွားရွား သက်ရောက်မှုရှိလာနိုင်ပါတယ်။ ဒါတွေဟာ ထရမ့်ပ်ရဲ့ ထုံးစံအတိုင်း လိုချင်တဲ့ အနေအထားရဖို့ အကျပ်ကိုင်ဖိအားပေးတဲ့ ဗျူဟာလည်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

ထရမ့်ပ်က ကြီးကျယ်တဲ့ ကတိတွေ ပေးထားပေမဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေလည်း ကြီးကြီးမားမား ရင်ဆိုင်ရဖို့ ရှိနေပါတယ်။ ရီပတ်ဘလစ်ကန်ပါတီဟာ လွှတ်တော်နှစ်ရပ်စလုံးမှာ လူများစုနေရာ ရထားပေမဲ့ ပါတီတွင်းမှာရော၊ ပြည်ထောင်စုအဆင့်မှာပါ သူ့ မူအတိုင်း အမြဲလိုက်နာမှာမဟုတ် အတိုက်အခံလုပ်တာတွေ ရှိလာနိုင်တယ်ဆိုတာ မကြာသေးမီက လွှတ်တော်တွင်း ဘတ်ဂျက်မဲခွဲမှုက သက်သေပြနေပါတယ်။

ဥပဒေပြုရေးကနေ တရားရေးအထိ စိန်ခေါ်မှုတွေရှိနေတဲ့ ထရမ့်ပ်ရဲ့ ဒုတိယသက်တမ်းဟာ အမေရိကန်သမိုင်းမှာရော ပွဲအဆူဆုံးကာလတခု ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။ ကမ္ဘာ့သမိုင်းမှာပါ အချိုးအကွေ့ အလှည့်အပြောင်းကြီးတဲ့ အခိုက်အတန့်လည်း ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။ 

ထရမ့်ပ်ရဲ့ ရည်မှန်းချက်ကြီးလွန်းတဲ့ အငြင်းပွားစရာ ကတိတွေအတိုင်း လုပ်ပြနိုင်မလား၊ ပကတိအရှိတရားရဲ့ ဖိစီးမှုက သူ့အစီအစဉ်တွေကို ဟန့်တားသွားမလားဆိုတာကိုတော့ အချိန်ကပဲ စကားပြောသွားမှ ာဖြစ်ပါတယ်။ 

အီလွန်မတ်စ် ကမ္ဘာ့အချမ်းသာဆုံးပုဂ္ဂိုလ်

၂၀၂၄ မှာ အီလွန်မတ်စ်ဟာ နည်းပညာသူဌေးကြီးအဖြစ်ကနေ ကမ္ဘာ့အာဏာနိုင်ငံရေးထဲမှာ ခြေစုံပစ်ဝင်လာခဲ့ပါတယ်။ သူ့ကြွယ်ဝမှု၊ သူ့ဩဇာ၊ ရဲတင်းတဲ့ မျှော်မှန်းချက်တွေနဲ့ မတ်စ်ဟာ တီထွင်ဖန်းတီးသူ သက်သက်မဟုတ်တော့ပဲ နန်းတင်သူ (kingmaker) တယောက်ဖြစ်လာပါတယ်။

အီလွန်မတ်စ်ဟာ ကားတွေ၊ အာကာသယာဉ်တွေကနေ အေအိုင်နဲ့ လူမှုကွန်ရက်အထိ လုပ်ငန်းနယ်ပယ်မျိုးစုံကို အသစ်ပြန်ပုံသွင်းမှုကြောင့် ထင်ရှားသူ ဖြစ်ပါတယ်။  ဒါပေမဲ့ ၂၀၂၄ မှာတော့ မတ်စ်ရဲ့ ရည်မှန်းချက်က နည်းပညာနယ်ပယ်ကို ကျော်လွန်လာပါတယ်။ ထရမ့်ပ်ရဲ့ သမ္မတ မဲဆွယ်မှုမှာ မတ်စ်က အဓိကနေရာက ပါဝင်ခဲ့သလို တရားဝင်ရန်ပုံငွေ ဒေါ်လာ သန်း ၁၂၀ အထိ ထည့်ခဲ့ပါတယ်။ ထောက်ခံသူတွေအတွက် တဖက်လှည့်ထီဖွင့်ပေးတာမျိုး အငြင်းပွားစရာကိစ္စတွေပါ လုပ်ပေးခဲ့ပါတယ်။ အောက်ခြေထောက်ခံမှုအားကောင်းအောင် လှုံ့ဆော်နိုင်ခဲ့သလို တွစ်တာကို သူ ဝယ်ပြီးနာမည်ပြောင်းထားတဲ့ X လူမှုကွန်ရက်ကနေလည်း နိုင်ငံရေးလေသံကို ပုံသွင်းနိုင်ခဲ့ပါတယ်။ 

ထရမ့်ပ်ကိုယ်တိုင် မတ်စ်ကို စူပါဂျီးနီးယပ်စ်လို့ ခေါ်ဝေါ်ခဲ့ပြီး အစိုးရသစ်မှာ နေရာပေးတဲ့အထိ အရေးပါသူ ဖြစ်လာပါတယ်။ မတ်စ်ကို အသစ်ဖန်တီးမယ့် အစိုးရအကျိုးထိရောက်မှုဌာန (Department of Government Efficiency) ရဲ့ အကြီးအကဲအဖြစ်ပါ ခန့်အပ်မှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီဌာနရဲ့ နာမည် အတိုကောက် DOGE ဟာ မတ်စ် အဓိကကိုင်တွယ်တဲ့ ခရစ်ပ်တိုငွေကြေး ဒေါ့ဂျ်ကွိုင်နဲ့ နာမည်ဆင်တူနေတာကလည်း အကျိုးစီးပွားပဋိပက္ခတွေရှိလာနိုင်တာကို အရိပ်အမြွက် ပြသနေပါတယ်။

ဒေါ့ဂျ် ဌာနရဲ့ အဓိက ရည်ရွယ်ချက်ဟာ မတ်စ် ပြောသလို ဆိုရင် အစိုးရ ပွရောင်းဖောသွပ်မှု လျှော့ချဖို့ ဖြစ်ပြီး ပြည်ထောင်စုအသုံးစရိတ်ကနေ ဒေါ်လာ ၂ ထရီလီယံအထိ လျော့ချဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။ ပြည်ထောင်စုအေဂျင်စီတွေဆိုတာ အကျိုးအမြတ်ကို အခြေခံတဲ့ လုပ်ငန်းနဲ့ မတူဘူးလို့ ဝေဖန်နေကြတာလည်း ရှိပါတယ်။ မတ်စ်ကြောင့် ပွင့်လင်းမြင်သာမှု ပိုအားကောင်းလာဖို့ မျှော်လင့်သလို ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုနဲ့ လူမှုဖူလုံရေးလို သာမန်ပြည်သူတွေအတွက် အရေးကြီးတဲ့ အထောက်အပံ့တွေပါ လျော့ကျသွားမှာစိုးရိမ်နေကြပါတယ်။ 

အီလွန်မတ်စ်ရဲ့ အခန်းကဏ္ဍဟာ ဘတ်ဂျတ်လျှော့ဖို့တင်မဟုတ်ဘဲ လူသားမျိုးနွယ်ရဲ့ အနာဂတ်နဲ့လည်း သက်ဆိုင်နေပါတယ်။ ပိုချမ်းသာပြီးရင်း ချမ်းသာလာတဲ့ မတ်စ်အတွက် ငွေကြေးအကျိုးအမြတ် တခုတည်းက အဓိက မဟုတ်တော့ပါဘူး။ မက်စ်ရဲ့ အန္တိမရည်မှန်းချက်က အင်္ဂါဂြိုဟ်ကို ကိုလိုနီပြုဖို့ဖြစ်ပြီး အစိုးရဘတ်ဂျက်မှာ ဝင်လွှမ်းမိုးနိုင်ရင် ဒီမစ်ရှင်လည်း ပိုမြန်ဆန်လာမယ်လို့ မျှော်လင့်ထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ ပုဂ္ဂလိက ရည်မှန်းချက်နဲ့ ပြည်သူ့ရေးရာမူဝါဒ ရောယှက်လာတဲ့အချိန် ကျင့်ဝတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ မေးခွန်းထုတ်စရာတွေ ရှိလာနိုင်ပါတယ်။ အကျိုးစီးပွားပဋိပက္ခတွေ ရှိလာမှာ၊ အထူးသဖြင့် သူ့ကုမ္ပဏီတွေကို ဘယ်လိုစည်းကြပ်မလဲဆိုတာမှာ မေးခွန်းထုတ်စရာရှိလာနိုင်ပါတယ်။

၂၀၂၄ မှာ မတ်စ်ဟာ စီးပွားရေးသမားသက်သက်၊​ တီထွင်သူ သက်သက်မဟုတ်တော့ဘဲ အမေရိကရဲ့ နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေးနဲ့ နည်းပညာ အနာဂတ်ကို ပုံဖော်ရာမှာ အဓိကကျသူ ဖြစ်လာပါတယ်။ အိမ်ဖြူတော်ကို ဩဇာလွှမ်းမိုးမှုကနေ အင်္ဂါဂြိုဟ်အထိ မှန်းထားတဲ့ မတ်စ်ရဲ့ ရည်မှန်းချက်တွေဟာ အဆုံးမရှိပါဘူး။ သူ့ကို အမြော်အမြင်ကြီးမားလွန်းတဲ့ ခေါင်းဆောင်တယောက်အဖြစ် အမှတ်ရကြမလား၊ အငြင်းပွားစရာ မွှေနှောက်သူအဖြစ် အမှတ်ရကြမလား ဆိုတာ ပြောဖို့ စောနေသေးပေမဲ့၊  ဒီကမ္ဘာမှာ ဖျက်မရတဲ့ အမှတ်အသားတွေ ချန်ထားခဲ့ပြီ ဆိုတာကတော့ သေချာနေပါတယ်။

အာမက်အယ်လ်ရှာရာ - ဆီးရီးယားခေါင်းဆောင်သစ်

တော်လှန်ရေးတခုဟာ ခေါင်းဆောင်ကောင်း မရှိဘဲ မအောင်မြင်နိုင်ပါဘူး။ စူပါ ပါဝါတွေရဲ့ ကြားခံ Proxy War တွေကြားမှာ၊ အင်အားစုအမျိုးမျိုးရဲ့ အားပြိုင်မှုကြားကနေ ဆီးရီးယားနိုင်ငံကို သိမ်းပိုက်နိုင်ခဲ့တဲ့  တော်လှန်ရေးတပ်တွေရဲ့ ဦးဆောင်သူ  အသက် ၄၂ နှစ်ပဲရှိသေးတဲ့ အာမက်အယ်လ်ရှာရာဟာ နိုင်ငံ့ခေါင်းဆောင်သစ် ဖြစ်လာခဲ့ပါပြီ။ တော်လှန်ရေးနာမည် အဘူမိုဟာမက် အယ်လ်ဂိုလာနီနဲ့ ထင်ရှားတဲ့ ဒီပုဂ္ဂိုလ်ဟာ ပြည်ပတိမ်းရှောင်နေရတဲ့ ဆီးရီးယား မိဘနှစ်ပါးကနေ ဆော်ဒီအာရေဗျမှာ မွေးခဲ့သူ ဖြစ်ပါတယ်။ သူ့မိသားစုဟာ ၁၉၈၀ ပြည့်လွန်နှစ်နှောင်းပိုင်းမှာ ဆီးရီးယားကို ပြန်ပြောင်းလာခဲ့ကြပြီး ၂၀၀၃ မှာတော့ အိမ်နီးချင်း အီရတ်ကို သွားပြီး အမေရိကန်ကို တိုက်ဖို့ အယ်လ်ကေးဒါးထဲ ဝင်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ အီရတ်က အမေရိကန်ထောင်မှာ နှစ်အတန်ကြာနေခဲ့ရတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ဆီးရီးယားပြည်တွင်းစစ် စချိန်မှာ ဆီးရီးယားကို ပြန်ရောက်လာခဲ့ပြီး နူဆရာတပ်ဦးကို ထောင်ခဲ့ပါတယ်၊ အဲဒီကမှ အဖွဲ့နာမည်ကို နှစ်ဆင့်လောက်ပြောင်းခဲ့ ပါတယ်။

တော်လှန်ရေးတပ်ဖွဲ့တွေကို အစွန်းရောက်၊ အကြမ်းဖက်၊ စစ်သွေးကြွဆိုတဲ့ ပုံရိပ်ကနေ ပြည်သူတွေ လွတ်မြောက်ရေးတိုက်ပွဲ ဝင်နေတဲ့၊ လူနည်းစုကိုလည်း ကာကွယ်ပေးမဲ့၊ စနစ်ကျတဲ့ အုပ်ချုပ်ရေး ထူထောင်နိုင်တဲ့ နိုင်ငံပြုအဖွဲ့အစည်းအဖြစ် ပုံဖော်ရာမှာ သူက အဓိက အကျဆုံးပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်လာ ပါတယ်။

ခုဆိုရင် အမေရိကန်အစိုးရက သူ့ကို ဒေါ်လာ ၁၀ သန်း ဆုကြေးထုတ်ထားတာကို ရုပ်သိမ်းပေးလိုက်ပြီ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါ့အပြင် တော်လှန်ရေးတပ်ဖွဲ့တွေကို ဖျက်သိမ်းပြီး ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးဌာန လက်အောက်မှာ ပူးပေါင်းဖို့ကိုလည်း သဘောတူညီနိုင်ခဲ့ပြီ ဖြစ်ပါတယ်။ တပ်ဖွဲ့အားလုံးပါဝင်ဖို့ မသေချာနိုင်ပေမဲ့ လက်ရှိမှာ တည်ငြိမ်တဲ့ အသွင်ကူးပြောင်းရေးဖြစ်ဖို့ သူ ဦးဆောင်တဲ့ ဆီးရီးယားသစ်ကို နိုင်ငံတကာက တစ်စတစ်စ အသိအမှတ်ပြုလာကြပြီ ဖြစ်ပါတယ်။ ခရစ္စမတ်သစ်ပင် မီးရှို့ဖျက်ဆီးခံရလို့ ခရစ်ယာန်လူနည်းစုတွေ ဆန္ဒပြတာလို ဘာသာရေး၊ လူမျိုးရေးပြဿနာတွေကိုလည်း စတင်ရင်ဆိုင်နေရပြီ ဖြစ်ပါတယ်။  ဒါတွေကို ကိုင်တွယ်နိုင်မလား။ အားလုံး ငြိမ်းချမ်းစွာ နေထိုင်နိုင်တဲ့ ဆီးရီးယားသစ်ကို ထူထောင်နိုင်မလားဆိုတာကတော့ မေးခွန်းထုတ်စရာ ရှိနေပါတယ်။ တော်လှန်ရေးအောင် အပြီးမှာ ပြန်လည်ထူထောင်ရေးဆိုတဲ့ အခက်အခဲဆုံးအပိုင်းကို အယ်လ်ရှာရာ ဦးဆောင်ကိုင်တွ​ယ်နိုင်မလားဆိုတာတော့ ဆက်စောင့်ကြည့်ရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

ဘင်္ဂလား ဂျန်ဇီး ကျောင်းသားများ

ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်မှာတော့ ကျောင်းသားနဲ့ စစ်သား ဆိုတဲ့ သားနှစ်သား ညီညွတ်မှုနဲ့ အာဏာရှင်ဆန်လာတဲ့ ခေါင်းဆောင်ဆိုးကို ဖယ်ရှားလိုက်ကြပါတယ်။  လူဦးရေ သန်း ၁၇၀ ကျော်ရှိတဲ့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံဟာ အငယ်ရွယ်ဆုံးမျိုးဆက်က ဦးဆောင်တဲ့ တော်လှန်ရေးတခုကို မျက်ဝါးထင်ထင် မြင်တွေ့ခဲ့ကြရပါတယ်။ အာဏာရှင်ဆန်လာတဲ့ သက်တမ်းရှည် နိုင်ငံ့ခေါင်းဆောင်ကြီးကို ဂျန်ဇီးတွေက ဖြုတ်ချနိုင်ခဲ့မှုအဖြစ် သမိုင်းဝင်သွားပြီ ဖြစ်ပါတယ်။

ဇူလိုင် ၁ ရက် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် နိုင်ငံရဲ့ ဂုဏ်သတင်းကြီးတဲ့ ဒါကာတက္ကသိုလ်က စခဲ့တဲ့ ငြိမ်းချမ်းတဲ့ ဆန္ဒပြပွဲတွေကတဆင့် တနိုင်ငံလုံးပျံ့နှံ့တဲ့ လှုပ်ရှားမှုကြီး ဖြစ်လာပါတယ်။ အစိုးရက အလွန်အကျွံ အင်အားသုံး နှိမ်နင်းတာ၊ အင်တာနက်တွေ ပိတ်ပစ်တာ၊ အချိန်အကန့်အသတ်မရှိ အပြင်မထွက်ရ ကာဖျူးအမိန့်တွေ ထုတ်တာဟာ ဆန္ဒပြမှုတွေကို မထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့တဲ့အပြင် လူငယ်တွေရဲ့ အမျက်ဒေါသကို ပိုဆွပေးသလိုပါ ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ ဇူလိုင်လလယ်လောက်မှာတော့ အခြေအနေပိုဆိုးလာပြီး လုံထိန်းတွေနဲ့ ဆန္ဒပြသူတွေ ထိပ်တိုက်တိုးတဲ့ ဖြစ်စဉ်တွေမှာ လူ ၄၀၀ ကျော်လောက် သေဆုံးခဲ့ရပါတယ်။

ဩဂုတ် ၆ ရက်မှာတော့၊ ဝန်ကြီးချုပ် ရှိတ်ဟာဆီနာဟာ ရာထူးက နုတ်ထွက်ပြီး တိုင်းပြည်က ထွက်ပြေးခဲ့ရပါတယ်။ ဆန္ဒပြသူတွေကို အင်အားသုံးနှိမ်နင်းဖို့၊ ရက်ရက်စက်စက် နှိပ်ကွပ်ဖို့ အမိန့်ကို လက်မခံနိုင်ဘူးလို့ စစ်ဦးစီးချုပ်နဲ့ ဗိုလ်ချုပ်ကြီးတွေ တုံ့ပြန်ခဲ့အပြီးမှာ ထွက်ပြေးရတဲ့အဖြစ် ရောက်ခဲ့တာပါ။ ကြားဖြတ်အစိုးရကို စစ်တပ်က တာဝန်ယူတာမျိုးမဖြစ်စေဘဲ ပြည်သူအများ လေးစားတဲ့  ငြိမ်းချမ်းရေး နိုဘယ်လ်ဆုရှင် မိုဟာမက် ယူနွတ် ဦးဆောင်တဲ့ အရပ်သား ကြားဖြတ်အစိုးရ ဖြစ်ပေါ်လာဖို့လည်း ကျောင်းသားခေါင်းဆောင်တွေကပဲ ဖိအားပေးနိုင်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ စစ်သားတွေကသာ အာဏာရှင် ခိုင်းတိုင်း မလုပ်တော့ရင်၊ ကိုယ့်ပြည်သူ ကိုယ်ပြန်သတ်ဖို့ အမိန့်ကို ဖီဆန်ခဲ့ကြရင်၊ ငြိမ်းငြိမ်းချမ်းချမ်းနဲ့ အသွင်ကူးပြောင်းရေး အကောင်အထည်ဖော်နိုင်တယ်ဆိုတာ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ဂျန်ဇီးလူငယ်တွေက သက်သေပြခဲ့ကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။ 

ဖဲထောင်ထန်း ရှင်နာဝပ် - ထိုင်းဝန်ကြီးချုပ်

အသက် ၃၈ နှစ်သာ ရှိသေးတဲ့ ထိုင်းဝန်ကြီးချုပ်သစ် ဖဲထောင်ထန်း ရှင်နာဝပ်ဟာ  ထိုင်းသမိုင်းမှာ အသက်အငယ်ဆုံး ခေါင်းဆောင်ဖြစ်သလို လက်ရှိ အာရှတိုက်မှာ အသက်အငယ်ဆုံး အစိုးရအဖွဲ့ ခေါင်းဆောင်၊ ကမ္ဘာ့အသက်အငယ်ဆုံး အမျိုးသမီးခေါင်းဆောင် ဖြစ်ပါတယ်။

အုန်အင်း ဆိုတဲ့ နာမည်ပြောင်နဲ့ ထင်ရှားတဲ့ ဖဲထောင်ထန်းဟာ  ဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်း သက်ဆင်ရဲ့ အငယ်ဆုံးသမီး ဖြစ်ပါတယ်။ သူ့အဖေဟာ ၂၀၀၆ မှာ အာဏာသိမ်းခံခဲ့ရသလို သူ့အဒေါ် ဝန်ကြီးချုပ် ရင်လတ်ခ်ဟာလည်း ၂၀၁၄ မှာ အာဏာသိမ်းခံခဲ့ရပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဟာသဆန်စွာနဲ့ပဲ အခု တကျော့ပြန် အာဏာရဖို့ တော်ဝင်ဝါဒီ ကွန်ဆာဗေးတစ်တွေနဲ့ ပူးပေါင်းခဲ့ရတာပါ။ ဖဲထောင်ထန်းဟာ  ထိုင်းရဲ့ ဂုဏ်သရေရှိ ချူလာလောင်ကောင်းတက္ကသိုလ်မှာ နိုင်ငံရေးသိပ္ပံ ဘာသာရပ် သင်ကြားခဲ့ပြီး ယူကေက ဆာရေးတက္ကသိုလ်ကနေ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ဟိုတယ်စီမံခန့်ခွဲမှု မဟာဘွဲ့ ရခဲ့ပါတယ်။  ဖဲထောင်ထန်းဟာ ကမ္ဘာမှာ လက်တလော အမျိုးသမီးခေါင်းဆောင် နည်းပါးနေတဲ့အချိန်၊ ရွေးကောက်ခံ လူငယ်လူရွယ်ခေါင်းဆောင်တွေရ ရှားပါးနေချိန် ဒီနှစ်ထဲမှာ  အများစိတ်ဝင်စားခံခဲ့ရတဲ့ ခေါင်းဆောင်သစ်ဖြစ်ပါတယ်။  ဒါပေမဲ့လည်း  လက်ရှိမှာတော့ ဖခင်ဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်းသက်ဆင်ရဲ့ ကြိုးကိုင်မှုက သိသိသာသာ ပေါ်လွင်နေခဲ့ပြီး ကိုယ်ပိုင်အစွမ်းအစပိုင်းမှာ မေးခွန်းထုတ်ခံနေရပါတယ်။

ကလော်ဒီယာရှိန်းဘောင်း - မက္ကဆီကိုသမ္မတ

အောက်တိုဘာလမှာ ကလော်ဒီယာရှိန်းဘောင်းဟာ မက္ကဆီကိုရဲ့ ပထမဆုံးအမျိုးသမီးသမ္မတ အဖြစ်သာမက မြောက်အမေရိကတိုက်ကုန်းမကြီးမှာ ပထမဆုံးအမျိုးသမီးခေါင်းဆောင်အဖြစ်ပါ သမိုင်းဝင်ခဲ့ပါတယ်။ အမေရိကန်နဲ့ ကနေဒါလိုနိုင်ငံမျိုးမှာတောင် အမျိုးသမီးခေါင်းဆောင် မရှိသေးခင်မှာ မက္ကဆီကိုနိုင်ငံက သမိုင်းသစ် ရေးနိုင်ခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ တသက်လုံး လက်ဝဲဝါဒီ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ရှိန်းဘောင်းဟာ နိုင်ငံရဲ့ အနှစ် ၂၀၀ ကျော်သမိုင်းမှာ ပထမဆုံး ဂျူးလူမျိုးခေါင်းဆောင် ဖြစ်ပါတယ်။ ရူပဗေဒပညာရှင်၊ သိပ္ပံပညာရှင်လည်း ဖြစ်တဲ့ ရှိန်းဘောင်းဟာ ကျောင်းသားလှုပ်ရှားမှုတွေကနေ မက္ကဆီကို မြို့တော်ဝန်ဘဝအထိ နိုင်ငံရေးနယ်ပယ်မှာလည်း နာမည်ကောင်းရခဲ့သူ ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။

မက္ကဆီကို စီးပွားရေး ရုန်းကန်နေရချိန်၊ ရာဇဝတ်ဂိုဏ်းတွေ အားကောင်းနေချိန်မှာ၊ လူကြိုက်များတဲ့ သမ္မတ လိုပက်ဇ်အိုဘရာဒေါရဲ့ နေရာဆက်ခံသူအဖြစ် ရှိန်းဘောင်းကို ရွေးချယ်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဆင်းရဲသားတွေအတွက် တိုက်ပွဲဝင်သွားမယ်လို့ ကတိပေးထားတဲ့ ခေါင်းဆောင်သစ်ဟာ ထရမ့်ပ်ရဲ့ အမေရိကနဲ့ နယ်စပ်ရွှေ့ပြောင်းပြဿနာ၊ စည်းကြပ်ခွန်ပြဿနာတွေကို ရင်ဆိုင်ဖြေရှင်းရမှာလည်း ဖြစ်ပါတယ်ခင်ဗျာ။ 

ဘင်ဂျမင် နေတန်ယာဟု -  အစ္စရေးဝန်ကြီးချုပ်

အစ္စရေးဝန်ကြီးချုပ် ဘင်ဂျမင်နေတန်ယာဟုဟာ ၂၀၂၄ တနှစ်တာအတွက် ဩဇာအရှိဆုံးနဲ့ အငြင်းပွားဖွယ်အကောင်းဆုံး ခေါင်းဆောင်လို့ ဆိုရမှာဖြစ်ပါတယ်။  ပြည်တွင်းမှာရော ပြည်ပမှာ ကန့်ကွက်မှုတွေ၊ အမှုအခင်းတွေနဲ့ ရင်ဆိုင်နေရပေမဲ့ ဒီနှစ်ထဲမှာ စစ်ရေးအရ အောင်မြင်မှုကြီးကြီးမားမား ယူနိုင်ခဲ့သူဖြစ်ပါတယ်။ 

၂၀၂၃ အောက်တိုဘာ ၇ မှာ အစ္စရေးကို တိုက်ခိုက်ခဲ့ပြီး လူ ၁,၂၀၀ သေဆုံးစေခဲ့တဲ့ ဟားမတ်စ်အဖွဲ့ရဲ့ အကြမ်းဖက်မှုအပေါ် လက်တုံ့ပြန်တဲ့အနေနဲ့ ဂါဇာကမ်းမြောင်ကို ထိုးစစ်ဆင်ခဲ့တာမှာ  အရပ်သားနဲ့ လက်နက်ကိုင် မခွဲခြား၊ အမျိုးသမီးနဲ့ ကလေးငယ်တွေ အပါအဝင် ပါလက်စတိုင်း လေးသောင်းခွဲလောက် သေဆုံးစေခဲ့ပြီ ဖြစ်ပါတယ်။ စက်တင်ဘာလမှာတော့ မြောက်ပိုင်းမှာ လက်ဘနွန်နိုင်ငံတွင်းထိ စစ်ပွဲကို ချဲ့ထွင်ခဲ့ပြီး အီရန်လက်ဝေခံ ဟစ်ဇ်ဘိုလာအဖွဲ့ရဲ့ ခေါင်းဆောင်အားလုံးနီးပါးကို ရှင်းလင်းပစ်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီတိုက်ခိုက်မှုအတွင်း ပေဂျာလို့ခေါ်တဲ့ ဆက်သွယ်ရေးစက်ကလေးတွေ ထောင်ချီ အဝေးထိန်းဖောက်ခွဲပြခဲ့တဲ့ အစ္စရေးရဲ့ ကြောက်စရာနည်းပညာနဲ့ စစ်ရေးစွမ်းရည်ကိုလည်း ကမ္ဘာက တုန်လှုပ်ခဲ့ရပါတယ်။ နိုဝင်ဘာလတွင်းမှာတော့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ရာဇဝတ်မှုတရားရုံး (အိုင်စီစီ)က နေတန်ယာဟုကို သူ့ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးဟောင်း၊ ဟားမတ်စ် စစ်ရေးခေါင်းဆောင်တို့နဲ့အတူ လူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ကျူးလွန်တဲ့ ရာဇဝတ်မှုတွေနဲ့ စွပ်စွဲပြီး ဖမ်းဝရမ်းထုတ်ထားပါတယ်။ ပြည်တွင်းမှာလည်း အဂတိလိုက်စားမှု စွဲချက်တွေအတွက် အမှုရင်ဆိုင်နေရသူ ဖြစ်ပါတယ်။ ဟားမတ်စ်တွေ ဖမ်းထားတဲ့ ဓားစာခံတွေထဲက ကျန်ရှိနေသေးသူတွေ၊ အသက်ရှင်နေသေးသူတွေကို ပြန်လွတ်ရေး ဖိဖိစီးစီး မလုပ်တဲ့အတွက်လည်း ပြည်တွင်းမှာ ဆန္ဒပြပွဲကြီးတွေနဲ့ ရင်ဆိုင်နေရပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ လက်ရှိအချိန်အထိ အာဏာလက်မလွှတ်ဘဲ ထိန်းထားနိုင်သလို ဆီးရီးယားနိုင်ငံရေး အလှည့်အပြောင်း အပါအဝင် အရှေ့အလယ်ပိုင်း ပထဝီနိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲတွေကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သူလည်း ဖြစ်ပါတယ်။

ဗိုလာဒီမာ ဇလန်းစကီး - ယူကရိန်းသမ္မတ

နှစ်လိုဖွယ်ကောင်းတဲ့ ဟာသသရုပ်ဆောင်ဟာ သမ္မတဖြစ်ပြီး ၅ နှစ်တာအတွင်းမှာ ၁၅ နှစ် စာလောက် အိုစာသွားပါတယ်၊ ယူကရိန်းဂျူး မိသားစုကနေ  မွေးဖွားတဲ့ ဇလန်းစကီးဟာ ရုရှားစကားပြော အသိုင်းအဝိုင်းမှာ ကြီးပြင်းခဲ့သူ ဖြစ်ပါတယ်။ သရုပ်ဆောင်လောကကို မဝင်ခင် ကိယက်ဗ် အမျိုးသားစီးပွားရေး တက္ကသိုလ်ကနေ ဥပဒေဘွဲ့ရခဲ့ပါတယ်။ အခုအခါ ဇလန်းစကီးရဲ့ ယူကရိန်းသမ္မတ သက်တမ်း ၅ နှစ်ကျော်သွားခဲ့ပြီဖြစ်သလို ရုရှား ကျူးကျော်စစ်ဟာလည်း ၃ နှစ် ပြည့်တော့မှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ စစ်ဖြစ်နေတဲ့ တိုင်းပြည်မှာ ရွေးကောက်ပွဲတွေ ရွှေ့ဆိုင်းထားရတဲ့အတွက် သက်တမ်းကျော်ပေမဲ့ တာဝန်ဆက်ယူထားရတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အခုချိန်မှာ ရုရှားက စစ်ရေးအသာစီးပြန်ရနေသလို မြောက်ကိုရီးယားတပ်တွေကပါ ရုရှားဘက်က ဝင်တိုက်ပေးနေပါတယ်။ အမေရိကန်မှာ ထရမ့်ပ် တက်လာရင်လည်း စစ်ရေးအကူအညီဆက်ရဖို့ မသေချာတော့ပါဘူး၊ ဒါပေမဲ့ ရုရှားရဲ့ ဓာတုလက်နက်တပ်ဖွဲ့အကြီးအကဲ ဗိုလ်ချုပ်ကြီးကို လုပ်ကြံနိုင်တာ၊ တန်ပြန်ထိုးစစ်ဆင်နိုင်တာ၊ ရုရှားရေတပ်သင်္ဘောတွေကို ဖျက်ဆီးနိုင်တာလို အောင်ပွဲတွေတော့ ရခဲ့ပါသေးတယ်။ ဘယ်လိုပဲဖြစ်ဖြစ် ထရမ့်ပ် တက်လာရင်  မကြာမီမှာ ဇလမ်းစကီး ရုရှားနဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးဆွေးနွေးရဖို့ ရှိနေပါတယ်။ ကျူးကျော်စစ်ကို  ၃ နှစ်နီးပါး အစွမ်းကုန်ခုခံနိုင်တာ၊ အခုချိန်အထိ အလှံမလဲ ဆက်တွန်းလှန်နိုင်တာနဲ့တင် ဇလန်းစကီးဟာ  ခေတ်ပြိုင်သမိုင်းမှာ မော်စကိုကို အန်တုသူအဖြစ် ကမ္ပည်းထိုးထားနိုင်သလို ကမ္ဘာ့သတင်းစာမျက်နှာတွေမှာ ဆက်နေရာ ယူထားနိုင်ဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။ 

စိုင်းခေတ်နွေ