၂၀၁၀ ျပည့္ႏွစ္ခန္႔က WY ပန္းေရာင္ေဆးျပားတျပား၏ တန္ဖိုးသည္ ေက်ာက္မဲၿမိဳ႕ေပၚတြင္ အနည္းဆံုး က်ပ္ ၃၀၀၀ ရွိခဲ့ေသာ္လည္း ယေန႔တြင္ ၃ ျပား က်ပ္ ၂၀၀၀ ႏွင့္ လိုသလို အခ်ိန္မေရြး ဝယ္ယူႏိုင္ေနၿပီျဖစ္သည္။ အဆိုပါႏႈန္းထားမွာ လက္လီေစ်းကြက္တြင္ ေရာင္းခ်လ်က္ရွိသည့္ ႏႈန္းထားျဖစ္ၿပီး လက္ကားေစ်းကြက္တြင္မူ မ်ားမ်ားယူေလ ေစ်းနည္းေလျဖစ္ေၾကာင္း မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲသူမ်ားက ဆိုၾကသည္။ WY ထက္ အာနိသင္ပိုမိုျပင္းသည့္ ၈၈/၁ ေဆးျပားမွာ တျပားလွ်င္ က်ပ္ ၁၅၀၀ ရွိေန၏။ ပံုမွန္ေဖာက္သည္ဆိုလွ်င္ တျပား က်ပ္ ၃၅၀ အထိ ဝယ္ယူရရွိနိုင္ၿပီး လက္ကားေစ်းကြက္တြင္ တျပားကို ၁၅၀ က်ပ္ႏႈန္းထိ ေပါႂကြယ္ဝစြာ ဝယ္ယူရရွိနုိင္ေၾကာင္း မူးယစ္ေဆးေရာင္းဝယ္သူမ်ားႏွင့္ သံုးစြဲေနသူမ်ားထံမွ သိရသည္။ ေက်ာက္မဲၿမိဳ႕သည္ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ မူးယစ္အိုးႀကီးဟု နာမည္တပ္ရမည့္ ရွမ္းျပည္နယ္အတြင္း တည္ရွိေသာ ခ႐ိုင္ၿမိဳ႕နယ္တၿမိဳ႕နယ္သာ ျဖစ္သည္။ ရန္ကုန္လိုၿမိဳ႕ႀကီးျပႀကီးတြင္ ၂၀၁၀ ျပည့္ႏွစ္ခန္႔က WY တျပားကို က်ပ္၅၀၀၀ အထိ ေစ်းႀကီးေပးဝယ္ခဲ့ရေသာ္လည္း ယေန႔အခ်ိန္တြင္ က်ပ္ ၁၀၀၀၊ ၈၈/၁ တျပားကို က်ပ္ ၃၀၀၀ စသျဖင့္ ဝယ္ယူရရွိေနၿပီျဖစ္သည္။ ကခ်င္ျပည္နယ္ ျမစ္ႀကီးနားတြင္လည္း အလားတူပင္ျဖစ္သည္။ ေဆးျပား အရည္အေသြးေပၚ မူတည္ၿပီး တျပား က်ပ္ ၅၀၀ မွ စတင္၍ တေသာင္းဖိုး ၃ ျပားအထိ ေစ်းေပါက္သည္။ ျပည္နယ္အတြင္း အျခားၿမိဳ႕နယ္မ်ားတြင္မူ ၃၅၀ က်ပ္ထိ ဝယ္ယူရရွိႏုိင္လ်က္ရွိသည္။ ရွမ္းျပည္နယ္အေရွ႕ပိုင္း မူးယစ္ေဆးေပါႂကြယ္ဝရာ တာခ်ီလိတ္တြင္လည္း လက္ဘက္ရည္တခြက္ ၁၀ ဘတ္ရွိမွသာ ေသာက္သံုးႏုိင္ေသာ္လည္း စိတ္ႂကြေဆးျပားတျပားကိုမူ ၅ ဘတ္ႏွင့္ သံုးစြဲႏုိင္သည္။ ၂၀၁၈ ခုႏွစ္ ႏုိဝင္ဘာ ၂၅ ရက္က ေက်ာက္မဲၿမိဳ႕နယ္ ေတာင္ေနာက္ေက်းရြာေန စိတ္ႂကြေဆး (လက္ႀကီး) ေရာင္းဝယ္သူ ဦးလႈိင္ေမာင္း ဆိုသူႏွင့္ ၎၏ဇနီးကို သက္ဆိုင္ရာက ဝင္ေရာက္ဖမ္းဆီးခဲ့ရာ ၎ထံမွ 88/1 စာတန္းပါ ေဆးျပား ၆ ေသာင္းေက်ာ္ႏွင့္ WY ေဆးျပား  တေသာင္းေက်ာ္ ဖမ္းဆီးရမိခဲ့ၿပီး ၎သည္ အဆုိပါေဆးျပားမ်ားကို တန္႔ယန္းၿမိဳ႕နယ္အတြင္းမွ တျပားကို ၁၇ က်ပ္ခန္႔ႏႈန္းျဖင့္ ဝယ္ယူခ့ဲျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း ထြက္ဆိုခ့ဲဖူးသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ စိတ္ႂကြေဆးျပားမ်ား စတင္ဝင္ေရာက္လာစဥ္က တျပားကို က်ပ္ ၇၀၀၀ ထိ ေစ်းႏႈန္းႀကီးျမင့္ခဲ့ဖူးေၾကာင္း ျမန္မာႏုိင္ငံ မူးယစ္္ဆန္႔က်င္ေရးအသင္း MANA ၏ တာဝန္ရွိသူတဦးျဖစ္သူ ဦးေမာင္ေမာင္လြင္က ေျပာျပသည္။ "တံဆိပ္ေပါင္းစံုႏွင့္လာၾကသည္" ရာမ/ရာဘ/ရွဘူး/စပိ/ျမင္းေဆး စသျဖင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးေခၚၾကသည့္ စိတ္ႂကြေဆးျပားမ်ားကို ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ၁၉၉၆ မွစတင္၍ ဖမ္းဆီးရမိခဲ့ျခင္းျဖစ္ၿပီး ယင္းမွသာ ႏုိင္ငံတြင္း စိတ္ႂကြေဆးျပား သံုးစြဲလ်က္ရွိေၾကာင္း သိရွိခဲ့ရသည္ဟု ျမန္မာႏုိင္ငံရဲတပ္ဖြဲ႔မွဆိုသည္။ ၁၉၉၆ ခုႏွစ္မတုိင္ခင္ကမူ စိတ္ႂကြေဆးျပားအေနျဖင့္ မရွိဘဲ အိမ္သံုးေဆးဝါး အေနျဖင့္သာ တည္ရွိခဲ့ျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း ျမန္မာႏုိင္ငံ မူးယစ္ေဆးဝါးဆန္႔က်င္ေရးအသင္း MANA က ေျပာျပသည္။ မူလက ဝ ေဒသမွ ဆုေငြထုတ္ခံထားရသူ မူးယစ္ရာဇာ ေဝေရွာက္ခမ္တို႔ ထုတ္လုပ္သည္ဟုဆိုေသာ WY တံဆိပ္ ေဆးျပားမ်ားသာ ရွိခဲ့ေသာ္လည္း ေနာက္ပိုင္းတြင္ ရွမ္းျပည္နယ္ ေနရာအစံုမွ ထြက္ေပၚလာခဲ့ေသာ တံဆိပ္ေပါင္းစံုတပ္ စိတ္ႂကြေဆးျပားမ်ားကို ျမန္မာႏုိင္ငံ အႏွံ႔အျပားတြင္ ဖမ္းဆီးရမိခဲ့သည္ဟု သိရသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံရဲတပ္ဖြဲ႔မွ ရရွိသည့္ အခ်က္အလက္မ်ားအရ ယေန႔အခ်ိန္အထိ စိတ္ႂကြေဆးျပား အမ်ိဳးအစားေပါင္း ၄၀ ထက္မနည္း ဖမ္းဆီးရမိဖူးေၾကာင္း သိရသည္။ ရဲတပ္ဖြဲ႔၏မွတ္တမ္းတြင္ စာရင္းျပဳစုထားေၾကာင္း မေတြ႔ရသည့္ ေဆးျပားအမ်ိဳးအစား အနည္းငယ္ကိုလည္း ေစ်းကြက္အတြင္း ေတြ႔ရသည္။ သို႔ေသာ္ ေစ်းကြက္အတြင္း အသံုးအမ်ားဆံုးႏွင့္ ရဲတပ္ဖြဲ႔မွ ဖမ္းဆီးရရွိမႈ အမ်ားဆံုး ေဆးျပားအမ်ိဳးအစားမွာ WY တံဆိပ္ႏွင့္ 88/1 တံဆိပ္တို႔ျဖစ္ေၾကာင္း ရဲတပ္ဖြဲ႔က ထုတ္ျပန္သည့္ မူးယစ္ဖမ္းဆီးရရွိမႈ သတင္းမ်ားအရ သိရသည္။ သံုးစြဲသူအမ်ားစုကမူ WY ကို ေစ်းႏႈန္းသင့္တင့္သည့္အတြက္ ပုိမိုအသံုးျပဳၾကလ်က္ရွိသည္။ 88/1 မွာ WY ထက္ ေစ်းအနည္းငယ္ပိုႀကီးျမင့္ၿပီး အခ်ိဳ႕ေဒသမ်ားတြင္ ေငြက်ပ္ေထာင္ဂဏန္းမွ်ပင္ ေစ်းႏႈန္းကြာသည္။ ယင္းအျပင္ အာနိသင္ပိုျပင္း၍ ေခ်ာကလက္အနံ႔လည္း ပိုထြက္ရာ လူၾကားတြင္ သိသာေစသည့္အတြက္ WY ထက္ အသံုးျပဳမႈ နည္းၾကသည္။ မူးယစ္ေဆးျဖတ္ျခင္းလုပ္ငန္းမ်ားတြင္ ပါဝင္ကူညီ ေဆာင္ရြက္လ်က္ရွိသည့္ MANA ေက်ာက္မဲခ႐ုိင္ဥကၠ႒ ဦးတင္ေမာင္သိန္းက "သံုးေနတ့ဲကေလးေတြ ေျပာတာကေတာ့ 88/1 က အေကာင္းဆံုးပဲ။ WY ထက္ ေစ်းပိုတယ္။ ေဆးသားၾကည့္ရင္လည္း ပိုက်စ္လ်စ္တယ္။ 88/1 က သံုးစြဲသူကို ပိုဆြဲေဆာင္တာအမွန္။ ဒါေပမယ့္ WY ကို ပိုသံုးၾကတယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ WY က ေစ်းေပါတာတခ်က္၊ 88/1 ထက္ ဝယ္လို႔လြယ္တာကတခ်က္၊ ေနာက္ၿပီး WY ဟာ ေက်ာင္းသားလူငယ္ေတြၾကားမွာ ေက်ာင္းဝန္းအတြင္းနဲ႔ လူေတြအနီးနားမွာသံုးရင္ အနံ႔သိပ္မထြက္ဘူးလို႔ ေျပာၾကတယ္။ ဥပမာ အခ်ဳပ္ခန္းအတြင္းမွာ ခိုးသံုးရင္ 88/1 ဆိုရင္ ေတာ္တန္႐ုံ အနံ႔မေပ်ာက္ဘူး။ အခ်ဳပ္သားေတြ စာသင္သားေတြ WY အသံုးမ်ားတယ္။ 88/1 ကေတာ့ ေဆးထဲမွာ အရည္အေသြးေကာင္းၿပီး သံုးလိုက္ရင္ ခံစားမႈက ပိုေကာင္းတယ္။ WY ကေတာ့ ခံစားမႈၾကမ္းတယ္လို႔ ေျပာတယ္" ဟု ေျပာျပသည္။ "စိတ္ႂကြေဆးျပား ဘယ္ကရ" စိတ္ႂကြေဆးျပားမ်ား ထုတ္လုပ္ရာ မူလကုန္ၾကမ္းဟု ဆိုရမည့့္ အက္ဖီဒရင္းကို အက္ဖက္ဒရာ (Ephedra) ဟုေခၚေသာ အပင္တမ်ဳိးမွ ရရွိျခင္းျဖစ္သည္။ အဆုိပါအပင္သည္ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္လည္း ေပါက္ေရာက္မႈမရွိ။ တ႐ုတ္ျပည္တြင္ ဟန္မင္းဆက္ကာလက ႐ုိးရာတိုင္းရင္းေဆးဝါးအျဖစ္ အသံုးျပဳခဲ့ေသာ အက္ဖက္ဒရာအပင္ကို  ဂ်ပန္လူမ်ိဳး ဓာတုေဗဒပညာရွင္ နာဂအိ ဆုိေသာပုဂၢိဳလ္က သုေတသနျပဳရာမွ အက္ဖီဒရင္းကို စတင္ေတြ႔ရွိခဲ့ေၾကာင္း မွတ္တမ္းမ်ားအရ သိရသည္။ ၎ပညာရွင္ကပင္ စိတ္ႂကြေဆးျပားကို ၁၉၁၉ တြင္ အက္ဖီဒရင္းမွ ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ အက္ဖီဒရင္းကို အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ အက္ဆစ္ျပင္း/ေပ်ာ့မ်ားျဖင့္ ဓာတ္ျပဳေပါင္းစပ္ ခ်က္လုပ္ၿပီးေနာက္တြင္ ယခုသံုးစြဲေနၾကသည့္ အက္ဖက္တမင္းျဒပ္ေပါင္းပါ စိတ္ႂကြေဆးျပားမ်ား ရရွိလာခဲ့ျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း သိရသည္။ သို႔ေသာ္ ၎စိတ္ႂကြေဆးျပားမ်ားအတြင္း ပါဝင္ေသာ ပါဝင္ပစၥည္းႏွင့္ အခ်ိဳးအဆကို ဓာတ္ခြဲစမ္းသပ္ႏုိင္ရန္ ဓာတ္ခြဲခန္းမ်ိဳး ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ မရွိေၾကာင္း မူးယစ္ရဲတပ္ဖြဲ႔၌ ႏွစ္ ၂၀ ေက်ာ္ တာဝန္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည့္ အၿငိမ္းစားရဲမႉးႀကီးတဦးက ေျပာျပသည္။ "ကေ်နာ္ တာဝန္ယူခဲ့တဲ့ႏွစ္အထိေတာ့ ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ lab မရွိဘူး။ ဖမ္းမိတဲ့ စိတ္ႂကြေဆးေတြထဲမွာ ဘာေတြပါတယ္၊ ဘယ္ေလာက္ရာခိုင္ႏႈန္း ပါတယ္ဆိုတာ ခြဲျခမ္းဖို႔အတြက္။ ႏုိင္ငံျခားကိုပို႔ၿပီး ဓာတ္ခြဲရတယ္။ lab အတြက္ ႏုိင္ငံျခားက ေထာက္ပံ့ေပးတာေတြေတာ့ ရွိတယ္။ ဒါေပမယ့္ နည္းပညာ/ကုန္ၾကမ္း ရွားပါးလြန္းတာေတြေၾကာင့္ အဆင္မေျပဘူး" ဟု ၎ရဲမႉးႀကီးက ဆိုသည္။ စိတ္ႂကြေဆးျပားမ်ား ျမန္မာႏုိင္ငံအတြင္း ပ်ံ႔ႏွံ႔လ်က္ရွိေသာ္လည္း ၎၏ ကုန္ၾကမ္းဓာတုပစၥည္း အားလံုးမွာ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ထြက္ရွိျခငး္မရွိေပ။ ေဆးျပားထုတ္လုပ္သူမ်ားက ၎ဓာတုပစၥည္းမ်ားကို အိမ္နီးခ်င္းႏုိင္ငံမ်ားမွ တင္သြင္းၾကျခင္းျဖစ္သည္။ ၂၀၁၇ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာ ၂၈ ရက္ေန႔ ရက္စြဲျဖင့္ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္ႏုိင္ငံ Daily Sun သတင္းဌာနက ေဖာ္ျပခဲ့ေသာ သတင္းတြင္ စစ္တေကာင္း၌ စိတ္ႂကြေဆးျပားစက္႐ုံတ႐ံု ဖမ္းမိခဲ့ၿပီး ယင္းတြင္ စိတ္ႂကြေဆးျပား ထုတ္ရန္အတြက္ ေျမျဖဴမႈန္႔၊ ကိုယ္လိမ္းေပါင္ဒါ၊ သေႏၶတားေဆး၊  ပါရာဆီတေမာအမႈန္႔၊ ဂလူးကို႔စ္၊ ပ်ားဖေယာင္း၊ stearic acid စသည္တုိ႔ကို အသံုးျပဳထားေၾကာင္း ထည့္သြင္းေဖာ္ျပခဲ့ဖူးသည္။ မူးယစ္ရဲတပ္ဖြဲ႔မွ ေျပာင္းေရႊ႕သြားသည့္ ရဲမႉးႀကီးတဦးက "တကယ္ေတာ့ ေဆးျပားေတြ အားလံုးက အတူတူပါပဲ။ အက္ဖက္တမင္း ပါဝင္မႈအေပၚ မူတည္ၿပီး ကြဲျပားသြားတာ။ အက္ဖက္တမင္းကေတာ့ (ျမန္မာျပည္မွာ) မလုပ္တတ္ဘူး။ သူက ဓာတုေဗဒ ျဒပ္ေပါင္းတခုပဲ" ဟုဆိုသည္။ စိတ္ႂကြေဆးျပား ခ်က္လုပ္သည့္ ေဖာ္ျမဴလာဟူ၍ သီးသန္႔တည္ရွိသည္မဟုတ္ဘဲ ေဖာ္ထုတ္မႈ ဖန္တီးမႈမ်ားအေပၚ မူတည္၍ ေဆးျပားေဖာ္စပ္သည့္ ဓာတုေဗဒ ပညာရွင္မ်ားက ထုတ္လုပ္ၾကသည္ဟု ရဲမႉးႀကီးတဦးက ဆိုသည္။ "ဘာေတြ ဘယ္လို အခ်ိဳးအဆစီ ေပါင္းလဲဆိုတာေတာ့ က်ေနာ္တို႔ဆီမွာ (ျမန္မာျပည္) လည္း နည္းပညာမရွိဘူး။ တေနရာကေနတမ်ဳိး ေဖာ္စပ္ၾကသလိုပဲ။ အဲ့ဒါေၾကာင့္လည္း ေဆးျပားက တံဆိပ္တမ်ဳိးနဲ႔တမ်ဳိး အာနိသင္ေတြ ကြာသြားၾကတယ္" ဟု ၎က ထပ္ေလာင္းေျပာျပသည္။ ေဆးျပားထုတ္လုပ္မႈတြင္ အသံုးျပဳသည့္ ပရီကာဆာ ဓာတ္ျပဳပစၥည္းမ်ား ေျပာင္းလဲအသံုးျပဳမႈေၾကာင့္ ေဆးျပားအရည္အေသြးမ်ား အမ်ိဳးမ်ိဳး ေျပာင္းလဲသြားၾကသလို ဓာတုေဗဒပညာရွင္မ်ား၏ တီထြင္ဖန္တီးမႈမ်ား အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိလာသည့္အတြက္ ဖမ္းဆီးရမိသည့္ ေဆးျပားမ်ားအေပၚ ဓာတ္ခြဲစမ္းသပ္မႈအရ မူးယစ္ေဆးဝါးႏွင့္ စိတ္ႂကြေဆး ခ်က္လုပ္ရာတြင္ အသံုးျပဳသည္ဟု သတ္မွတ္ထားေသာ ပစၥည္းစာရင္း (ေတြ႔လွ်င္ ဖမ္းဆီးရန္ သတ္မွတ္ထားေသာစာရင္း) မွာ တေန႔တျခား အမ်ိဳးမ်ားျပားလာေၾကာင္းလည္း ရဲတပ္ဖြဲ႔မွ စံုစမ္းသိရွိရသည္။ "ၿပီးခဲ့တဲ့လပိုင္းကတင္ က်ေနာ္တုိ႔ဆီပု႔ိတဲ့ တားျမစ္စာရင္းမွာ ပစၥည္း ၉၆ မ်ိဳးရွိတာ ေနာက္တလလည္းေရာက္ေရာ ၉၉ မ်ိဳးျဖစ္သြားတယ္" ဟု မူးယစ္ေဆးဝါး တားဆီးႏွိမ္နင္းေရး လုပ္ေနသည့္ ရွမ္းေျမာက္မွ အာဏာပိုင္အဖြဲ႔အစည္းဝင္ တာဝန္ရွိသူတဦးက ေျပာျပသည္။ "အရည္အေသြးမျပည့္မီေတာ့သည့္ ေဆးျပားမ်ား အသံုးျပဳေနၾက" ယခုေနာက္ပိုင္းကာလတြင္ စိတ္ႂကြေဆးျပား ထုတ္လုပ္သူမ်ားက ေဆးျပားပါ အက္ဖက္တမင္း ပမာဏကို ေလ်ာ့ခ်လိုက္ၿပီး ေစ်းကြက္ႏွင့္ ကိုက္ညီမႈရွိေရး၊ အျမတ္မ်ားမ်ားရရွိေရး၊ ေစ်းေပါေပါႏွင့္ မ်ားမ်ားေရာင္းႏုိင္ေရးအတြက္ အျခား အစားထိုးကုန္ၾကမ္းမ်ား အသံုးျပဳလာၾကသည္ဟု ကၽြမ္းက်င္သူမ်ားက သံုးသပ္ၾကသည္။ Transitional Institute (TNI) မွ ထုတ္ျပန္ထားေသာ "တ႐ုတ္ေတာင္ပိုင္း၊ ထိုင္း၊ ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ မက္သာဖက္တမင္းသုံုးစြဲမႈ ေဘးအႏၱရာယ္ေလ်ာ့က်ျခင္း၊ ေဆာင္ရြက္မႈမ်ားကိုု အကဲျဖတ္ျခင္း" စစ္တမ္းတြင္မူ လက္ရွိ စိတ္ႂကြေဆးျပားတြင္ အက္ဖက္တမင္း ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းအတြင္း ပါဝင္ၿပီး ကဖင္းႏွင့္ က်န္ဓာတ္ျပဳပစၥည္းမ်ား ေပါင္းစပ္ထားသည္ဟု ေဖာ္ျပထားသည္။ "ေဆးျပားေတြ ေစ်းက်လာတာ ေကာင္းေပမယ့္ တခါသံုးရင္ ေလးငါးလံုး သံုးေနရတာေတာ့ မေကာင္းဘူး။ အရင္တုန္းက WY က တလုံးရဲ႕ေလးပံုတပုံေလာက္ တစိတ္ေပါ့၊ အဲ့တစိတ္သံုးလိုက္ရင္ ဆံပင္ေတာင္ေထာင္တယ္။ မီးလည္းအ႐ႈိ႕ခံတယ္။ အခုေတာ့ အမ်ားႀကီး႐ႈိ႕ေနရတယ္။ ၿပီးေတာ့ ေဆးေခ်းလည္း တအားထြက္တယ္" ဟု ေက်ာက္မဲၿမိဳ႕ေန ကိုေက်ာ္ထြန္းက ဆိုသည္။ ကိုေက်ာ္ထြန္းနညး္တူ ေဆးျပားသံုးစြဲမႈသက္တမ္း ၈ ႏွစ္ခန္႔ ရွိခဲ့ဖူးသူတဦးက "က်ေနာ္လည္း အရင္တုန္းက ေန႔ေရာ ညေရာ ခ်တယ္။ ဒါေပမယ့္ အခုေနာက္ပိုင္း ေဆးျပားေတြ သံုးတဲ့အခါ အလံုး ၂၀ ေလာက္ထိ သံုးဖူးတဲ့အခ်ိန္ေတာင္ ရွိခဲ့တယ္" ဟု ေျပာသည္။ သို႔ေသာ္ စိတ္ႂကြေဆးျပား သံုးစြဲသူမ်ားမွာ အရည္အေသြးမေကာင္းသည့္ ေဆးျပားမ်ား ျဖစ္ေနေစကာမူ ေငြေၾကးႏွင့္ ကိုက္ညီသည့္အတြက္ ဆက္လက္အသံုးျပဳလ်က္ရွိသည္။ ေငြေၾကးတတ္ႏုိင္သူအခ်ိဳ႕ကမူ စိတ္ႂကြေဆးျပားကဲ့သို႔ပင္ အက္ဖက္တမင္းႏွင့္ ထုတ္လုပ္ရသည့္ မက္သာအက္ဖက္တမင္း ပံုေဆာင္ခဲ ICE ဘက္သို႔ ကူးေျပာင္းသြားၾကၿပီး အခ်ိဳ႕မွာလည္း ဘိန္းျဖဴသံုးစြဲမႈဘက္သို႔ ကူးေျပာင္းသြားၾကေတာ့သည္။ ၂၀၁၈ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာ ၁၂ ရက္က က်င္းပခဲ့ေသာ အမ်ိဳးသားလႊတ္ေတာ္ အစည္းအေဝးတြင္လည္း ကိုယ္စားလွယ္ ဦးထြန္းထြန္းဦးက ေဆးျပားတြင္ ပါဝင္ေသာ ပစၥည္းအခ်ိဳးအဆကို ေျပာင္းလဲကာ ေစ်းေပါေအာင္ ထုတ္လုပ္ေရာင္းခ်လာၾကေၾကာင္း ေထာက္ျပေဆြးေႏြးခဲ့ေသးသည္။ "အရည္အေသြးနဲ႔အတူ လိုက္က်လာတဲ့ ေဆးျပားေစ်းႏႈန္းမ်ား" မူးယစ္ရဲတပ္ဖြဲ႔မွ ပင္စင္ယူခဲ့ေသာ အၿငိမ္းစားရဲမႉးႀကီးသန္းစိုးက "ေဆးျပားေတြ ေပါလာတာနဲ႔ ေစ်းက်လာတဲ့ အေၾကာင္းအရင္းကို ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ ထုတ္လုပ္သူေတြမ်ားလာတာ။ ေစ်းကြက္အရ ပိုက္ဆံရတာကိုး။ ေဆးျပားရဲ႕ အာနိသင္ အရည္အေသြးေတြ က်လာတာ၊ ေစ်းကိုေလ်ာ့ၿပီး ေရာင္းလာတာ။ ၿပီးေတာ့ အက္ဖီဒရင္း ကုန္ၾကမ္းရွားလာတာေၾကာင့္လို႔ ဆိုရမွာပဲ။ အက္ဖီဒရင္းက တန္ဖိုးရွိတဲ့ ကုန္ၾကမ္းေလ။ တျပား ၃၀၀ ဆိုတာေတြက ကြာလတိီမေကာင္းဘူးေလ" ဟု မွတ္ခ်က္ျပဳသည္။ တ႐ုတ္ျပည္တြင္ အေလ့က်ေပါက္သည့္ အက္ဖက္ဒရာအပင္မ်ား ရွားပါးလာသည့္အတြက္ စိတ္ႂကြေဆးျပား ခ်က္လုပ္ရန္ လုိအပ္ေသာ အက္ဖီဒရင္းကို အိမ္သံုးေဆးဝါးမ်ား (ဆူဒိုအက္ဖီဒရင္းမ်ား) မွ ျပန္လည္ထုတ္ယူၾကေၾကာင္း ၎ကဆိုသည္။ "၂၀၀၉ ခုႏွစ္ေလာက္တုန္းက ေလာက္ကိုင္မွာ တ႐ုတ္စာတန္းပါတဲ့ ႏွာေခါင္းေဆးပုလင္းေတြ အမ်ားႀကီး ဖမ္းမိဖူးတယ္။ ဘာလုပ္တာလဲဆိုေတာ့ သူတို႔က အက္ဖီဒရင္း ကုန္ၾကမ္း ရွားပါးလာေတာ့ အဲ့ဒီ အက္ဖီဒရင္းပါတဲ့ အိမ္သံုးေဆးေတြ အထဲကေန အက္ဖီဒရင္းကို ျပန္ထုတ္ယူတယ္။ ၿပီးေတာ့ အဲဒါနဲ႔ စိတ္ႂကြေဆးျပား ျပန္ခ်က္တယ္။ အဓိကကေတာ့ အက္ဖီဒရင္း ကုန္ၾကမ္း ရွားလာတာ။ ရတာနဲ႔ ျဖစ္သလိုထုတ္တဲ့အခါ ေဆးျပားေတြက ကြာလတီလည္း က်လာတယ္" ဟု ၎က ထပ္ေလာင္းဆိုသည္။ ယခုျဖစ္စဥ္မ်ားမွာ စံုစမ္းသိရသေလာက္အတြင္းက တခ်ိဳ႕တက္သာျဖစ္ၿပီး ယင္းပမာဏထက္ ပိုမိုမ်ားျပားစြာ ေရာင္းဝယ္ေဖာက္ကား ေနၾကသူတို႔အဖို႔ ေစ်းႏႈန္းမည္မွ်ခ်ိဳသာလိမ့္မည္ကို သိရွိရန္ အနည္းအက်ဥ္း တင္ျပျခင္းသာျဖစ္သည္။ MANA ေက်ာက္မဲခ႐ုိင္ဥကၠ႒ ဦးတင္ေမာင္သိန္းက "ေဆးျပားေတြဟာ စစ္ပြဲေတြျဖစ္လာတာနဲ႔အမွ် ပိုၿပီးျပန္႔လာတယ္။ ပိုေပါလာတယ္။ ထုတ္လုပ္တဲ့သူ မ်ားလာတာေၾကာင့္လည္း ပါတယ္။ ေစ်းကြက္က ပိုက်ယ္ျပန္႔လာတယ္။ ၿပီးေတာ့ သံုးစြဲသူ မ်ားလာတာေၾကာင့္လည္း ပါတယ္။ အလြယ္တကူကို ဝယ္လို႔ရလာတယ္။ ဒီဘက္အပိုင္းမွာေတာ့ ကြမ္းယာဆိုင္မွာ ကြမ္းဝယ္သလို ဝယ္လို႔ရလာတယ္" ဟု ရွမ္းျပည္နယ္ေျမာက္ပိုင္းရွိ အေျခအေနမ်ားကို ရွင္းျပသည္။ ေက်ာက္မဲခ႐ုိင္အတြင္းရွိ မူးယစ္ေဆးဝါးမႈျဖင့္ နာမည္ႀကီးေသာ ေက်းရြာကို ဝင္ေရာက္ဖမ္းဆီးျခင္း ျဖစ္စဥ္မ်ားတြင္ ၎သည္ အသိသက္ေသအျဖစ္ လိုက္ပါေဆာင္ရြက္ခဲ့ဖူးသူလည္း ျဖစ္သည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံ မူးယစ္ရဲတပ္ဖြဲ႔တြင္ ရဲမႉးႀကီးအဆင့္ထိ တာဝန္ထမ္းေဆာင္ခဲ့ဖူးသူ ရဲမႉးႀကီးေဇာ္လင္းထြန္းက "ေဆးျပားတျပားကို ၁၀၀ က်ပ္ေလာက္အထိ ေရာင္းႏုိင္တယ္ ဆုိတာကေတာ့ မျဖစ္ႏုိင္ဘူး။ ကေ်နာ့္အထင္ေျပာရရင္ ေဆးျပားကြာလတီ ျပည့္တာေတြဝယ္၊ အမႈန္႔ျပန္ႀကိတ္၊ ၿပီးေတာ့ အေရာေႏွာေတြလုပ္ၿပီး ျပန္႐ုိက္ထားတာ ျဖစ္ႏုိင္တယ္။ ကြာလတီ ကြာသြားလိမ့္မယ္။ ကေ်နာ္ထင္တာကို ေျပာတာေနာ္" ဟု မွတ္ခ်က္ျပဳသည္။ ယင္းအျပင္ ေဆးျပားထုတ္လုပ္ဖို႔ ကုန္ၾကမ္းရရွိၿပီးပါက ထုပ္ပုိးသယ္သြားဖို႔ရာ လြယ္ကူၿပီး ေဆးျပား႐ုိက္စက္တလုံးႏွင့္ ကားအတြင္းမွာပင္ ေဆးျပား႐ုိက္ထုတ္ေနႏုိင္ေလာက္ေအာင္ လြယ္ကူေနျခင္းသည္လည္း ေဆးျပားမ်ား ေပါမ်ားစြာ ထြက္ရွိေနျခင္း၏ အဓိက အခ်က္တခ်က္ ျဖစ္လ်က္ ရွိေနျပန္သည္။ "ႏုိင္ငံတကာက ေဝဖန္သံညံလာသည့္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ စိတ္ႂကြေဆးျပားသံသရာ" မေလးရွားရဲတပ္ဖြဲ႔က ၂၀၁၈ ခုႏွစ္ ဇြန္လတြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ စိတ္ႂကြေဆးျပားကိစၥႏွင့္ ပတ္သက္၍ သတင္းထုတ္ျပန္ခ်က္တခုကို ထုတ္ျပန္ခဲ့သည္။ ယင္းထုတ္ျပန္ခ်က္တြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံ ရွမ္းျပည္နယ္အတြင္း စိတ္ႂကြေဆးျပားစက္႐ံု ၃၇ ႐ံုခန္႔ တည္ရွိေနၿပီး ယင္းစက္႐ုံမ်ား၏ ပိုင္ရွင္ျဖစ္ေသာ ျပည္သူ႔စစ္၊ တိုင္းရင္းသားလက္နက္ကိုင္ အဖြဲ႔မ်ားကို အတိအက် ထည့္သြင္းေရးသားကာ ၿမိဳ႕နယ္/ေျမပံုႏွင့္တကြ ေဖာ္ျပထားသည္။ ယင္းအေပၚ ျမန္မာႏုိင္ငံ မူးယစ္ရဲတပ္ဖြဲ႔မွ အၿငိမ္းစားယူခဲ့သည့္ ရဲမႉးႀကီးသန္းစိုးက "လက္နက္ကိုင္အဖြဲ႔ေတြက မူးယစ္ေဆးဝါးကိစၥေတြမွာ ပါဝင္ပတ္သက္ေနတယ္ ဆုိတာကေတာ့ ရာႏႈန္းျပည့္မွန္တယ္" ဟု မွတ္ခ်က္ျပဳသည္။ မေလးရွားရဲတပ္ဖြဲ႔က ထုတ္ျပန္ခဲ့သည့္အထဲတြင္ အဆုိပါစက္႐ုံ ၃၇ ႐ုံကို UWSA အဖြဲ႔က စက္႐ုံ ၁၀ ႐ုံ၊ ပန္းေဆးျပည္သူ႔စစ္အဖြဲ႔က နမ္းခမ္းတြင္ စက္႐ုံ ၂ ႐ုံ၊ MNDAA က ကိုးကန္႔တြင္ စက္႐ုံ ၁ ႐ုံ၊ ဦးေဟာ္ေရွာက္ခ်န္က စက္႐ုံ ၁ ႐ုံ၊ KDA ျပည္သူ႔စစ္က ကြတ္ခိုင္တြင္ စက္႐ုံ ၁၀ ႐ုံ၊ ကြမ္းလံုတြင္ စက္႐ုံ ၂ ႐ုံ၊ မန္ပန္နဲ႔ SSA အဖြဲ႔က တန္႔ယန္းတြင္ ၃ ႐ုံ၊ လားဟူျပည္သူ႔စစ္တို႔က ပိုင္ဆိုင္ၾကသည္ဟု ထည့္သြင္းေဖာ္ျပထားသည္။ ၂၀၁၈ ခုႏွစ္ ေမလ ၂၈ ရက္က ျမန္မာႏုိင္ငံမွ တင္ပို႔လိုက္သည့္ လက္ဘက္ေျခာက္ ကြန္တိန္နာအတြင္းမွ မေလးရွားရင္းဂစ္ေငြ ၇၂ သန္းတန္ဖိုးရွိ မူးယစ္ေဆးဝါးမ်ား မေလးရွားဆိပ္ကမ္းတြင္ ဖမ္းဆီးရမိလိုက္ၿပီးေနာက္တြင္ မေလးရွားရဲတပ္ဖြဲ႔က အဆုိပါ အစီရင္ခံစာကို ထုတ္ျပန္လုိက္ျခင္းလည္း ျဖစ္သည္။ ၂၀၁၉ ခုႏွစ္ ဇန္နဝါရီ ၈ ရက္က ထုတ္ျပန္ခဲ့ေသာ ႏိုင္ငံတကာ ပဋိပကၡေစာင့္ၾကည့္အဖြဲ႔၏ "ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ ရွမ္းျပည္နယ္မွ ပဋိပကၡႏွင့္ မူးယစ္ေဆးဝါး" အစီရင္ခံစာတြင္မူ အန္ဖက္တမင္းေဆးျပား၊ ဟီး႐ုိးအင္းမ်ားႏွင့္အတူ အိုက္စ္ ေရာင္းဝယ္ေဖာက္ကားမႈသည္ အလြန္ႀကီးမားကာ အျမတ္အစြန္း ရရိွေသာေၾကာင့္ ရွမ္းျပည္နယ္တြင္ အျခား ပံုမွန္စီးပြားေရးမ်ားမွာ အေရးမပါေတာ႔ဘဲ ၎ကသာ ရွမ္းျပည္နယ္အတြက္ ႏုိင္ငံေရးေဘာဂေဗဒ၏ အသက္ျဖစ္ေနေတာ့သည္ဟု မီးေမာင္းထိုးျပထားသည္။ ယင္းမူးယစ္စီးပြားေရးမွ တပ္မေတာ္ႏွင့္ လက္နက္ကိုင္အဖြဲ႔မ်ားမွာ အက်ိဳးအျမတ္မ်ားစြာ ရရွိေနသည္ဟုလည္း အစီရင္ခံစာက ဆိုထားသည္။ ယင္းေၾကာင့္ တပ္မေတာ္အေနျဖင့္လည္း မူးယစ္ေဆးဝါး ေရာင္းဝယ္မႈတြင္ ပါဝင္ပတ္သက္ေနသည့္ ျပည္သူ႔စစ္မ်ားႏွင့္ စစ္တပ္ကဲ့သို႔ေသာ လက္နက္ကိုင္အုပ္စု ေသးေလးမ်ားကို ပိုမိုကန္႔သတ္သင္႔ကာ ၎တို႔ တျဖည္းျဖည္း အဖြဲ႔ ျဖဳတ္သိမ္းေရးကို ရည္မွန္းလုပ္ေဆာင္သင့္ေၾကာင္း တိုက္တြန္းထားသည္။ ျမန္မာ့အိမ္နီးခ်င္းမ်ားကလည္း ရွမ္းျပည္နယ္အတြင္းသို႔ မူးယစ္ေဆးဝါး ထုတ္လုပ္ရာတြင္ အသံုးျပဳသည့္ ဓာတုပစၥည္းမ်ား ဝင္ေရာက္လာျခင္းကို ဖမ္းဆီးသင့္ေၾကာင္း၊ အထူးသျဖင့္ တ႐ုတ္ႏုိင္ငံသည္ ၎၏ အေနာက္ေတာင္နယ္စပ္ကို တရားမဝင္ျဖတ္ေက်ာ္ ေရာင္းဝယ္ေနျခင္းအား ရပ္တန္႔သြားေအာင္ လုပ္ေဆာင္ရန္ တာဝန္ရိွၿပီး ၎၏ နယ္စပ္အနီးရိွ နယ္ေျမမ်ားကို ထိန္းခ်ဳပ္ထားေသာ ဝႏွင့္ မိုင္းလား လက္နက္ကိုင္အဖြဲ႔မ်ားကို မူးယစ္ေဆးဝါး ေရာင္းဝယ္မႈတြင္ ပါဝင္ပတ္သက္ေနျခင္းမ်ားအား ရပ္ဆိုင္းရန္ ၎၏ၾသဇာကို အသံုးျပဳသင့္ေၾကာင္း စသျဖင့္ တိုက္တြန္းေဖာ္ျပထား၏။ အထက္ပါ အစီရင္ခံစာမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ အဖြဲ႔အခ်ိဳ႕က ျငင္းဆိုၾကၿပီး အျခားအဖြဲ႔ကို လက္ညႇဳိးထုိးၾကျပန္သည္။ အဖြဲ႔အခ်ိဳ႕ကေတာ့ မူးယစ္ေဆးဝါးမီး႐ႈိ႕ပြဲ ျပဳလုပ္ျပသၾကသည္။ ၿပီးခဲ့သည့္ ၂၀၁၇ ခုႏွစ္အတြင္း မူးယစ္မႈႏွင့္ပတ္သက္၍ ႏုိင္ငံတကာက ဆုေငြထုတ္ထားေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ားရွိရာ UWSA အဖြဲ႔က ဖမ္းဆီးရမိထားေသာ မူးယစ္ေဆးဝါးမ်ား မီး႐ႈိ႕ပြဲဟူ၍ တခါက်င္းပခဲ့ၿပီး ယင္းႏွစ္မွာပင္ TNLA အဖြဲ႔ကလည္း မူးယစ္ေဆးဝါး မီး႐ႈိ႕ပြဲတခုကို ျပဳလုပ္ခဲ့ေသးသည္။ သို႔ေသာ္ ျမန္မာနုိင္ငံရဲတပ္ဖြဲ႔၊ ျပည္ထဲေရးဝန္ႀကီးဌာနက ထုတ္ျပန္လိုက္ေသာ စိတ္ႂကြေဆးျပားခ်က္စခန္း၊ ဓာတ္ခြဲခန္း ဖမ္းဆီးရရွိမႈ ျဖစ္စဥ္မ်ား အားလံုးမွာမူ ရွမ္းျပည္နယ္အတြင္း အစိုးရအာဏာ လက္လွမ္းမမီရာ ေဒသမ်ားမွာပင္ ျဖစ္လ်က္ရွိသည္။ "ဖမ္းမိတာထက္ ထုတ္လုပ္တာ ပိုမ်ားေနမည္" စိတ္ႂကြေဆးျပားမ်ား လူထုအတြင္း ေပါလွ်ံစြာ ပ်ံ႔ႏွံ႔ေနသကဲ့သုိ႔ စိတ္ႂကြေဆးျပား ဖမ္းဆီးရမိမႈ ႏႈန္းထားမ်ားမွာလည္း ယခုႏွစ္ပိုင္းအတြင္း ညႊန္းကိန္း ျမင့္မားလာလ်က္ရွိသည္။ ရဲတပ္ဖြဲ႔ထံမွ စံုစမ္းသိရွိရေသာ စာရင္းမ်ားအရ ၂၀၁၀ ခုႏွစ္တြင္ ၂ သန္းေက်ာ္ ဖမ္းဆီးရမိခဲ့သည္။ ယင္းအတြက္ အဆိုပါကာလက ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ စိတ္ႂကြေဆးျပား ထုတ္လုပ္မႈ ေလ်ာ့က်သည္ဟု တာဝန္ရွိသူမ်ားက ခန္႔မွန္းထားခဲ့ၾကသည္။ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္တြင္မူ စိတ္ႂကြေဆးျပား ဖမ္းဆီးရရွိမႈ ၁၀ သန္းေက်ာ္ထိ ျပန္လည္ျမင့္တက္ခဲ့ျပန္သည္။ သို႔ေသာ္ ၿပီးခဲ့သည့္ ၂၀၁၈ ခုႏွစ္ ပထမ ၈ လေက်ာ္အတြင္းမွာပင္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ စိတ္ႂကြေဆးျပား ဖမ္းဆီးရရွိမႈ ပမာဏမွာ ၈၂ သန္းေက်ာ္အထိ တဟုန္ထိုး တိုးျမႇင့္ခဲ့ေလသည္။ ၂၀၁၇ ခုႏွစ္က အေရွ႕ေတာင္အာရွတခြင္တြင္ စိတ္ႂကြေဆးျပား သန္း ၄၅၀ ခန္႔ ဖမ္းဆီးရမိခဲ့ၿပီး ယင္းထဲမွ အမ်ားအျပားသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံမွ တင္ပို႔ျခင္း ျဖစ္သည္ဟု UNODC ၏ အေရွ႕ေတာင္အာရွႏွင့္ ပစိဖိတ္ေဒသဆုိင္ရာ ကုိယ္စားလွယ္ ဂ်ရယ္မီ ေဒါက္ဂလပ္စ္က ေျပာဆိုထား၏။ ဖမ္းဆီးရမိလုိက္ေသာ ေဆးျပားမ်ား ရွိသကဲ့သို႔ လြတ္သြားသည့္ ေဆးျပားမ်ားလည္း ရွိႏုိင္သည့္အတြက္ တကယ္တမ္း ေအာက္ေျခေျမျပင္တြင္ မည္မွ်ထုတ္လုပ္ေနသည္ကိုမူ မည္သူမွ ခန္႔မွန္း၍မရ။ သို႔ေသာ္ ဖမ္းဆီးရမိလုိက္သည့္ ပမာဏမ်ားထက္ မ်ားျပားမည္ကား က်ိန္းေသသည္ဟု မူးယစ္ေဆးဝါး တိုက္ဖ်က္ေရးလုပ္ငန္း လုပ္ကိုင္ေနသူမ်ားက ဆိုၾကသည္။ "အစိုးရ၏ မူးယစ္တုိက္ဖ်က္ေရး ထင္သေလာက္ ခရီးမေပါက္" ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ မူးယစ္ေဆးဝါး တိုက္ဖ်က္ေရးအတြက္ ၁၅ ႏွစ္စီမံကိန္း၊ ထပ္တိုး ၅ ႏွစ္ႏွင့္ စုစုေပါင္း ႏွစ္ ၂၀ စီမံကိန္း ခ်မွတ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၿပီး ယခု ၂၀၁၉ ခုႏွစ္တြင္ အဆိုပါ ႏွစ္ ၂၀ စီမံကိန္းမွာ သက္တမ္းျပည့္မီေတာ့မည္ျဖစ္သည္။ အၿငိမ္းစားရဲမႉးႀကီးသန္းစိုးက "၁၅ ႏွစ္စီမံကိန္းက ဘိန္းျဖဴကို ဦးစားေပးလုိက္တာ။ ဘိန္းစိုက္ပ်ိဳးထုတ္လုပ္မႈေတြကေတာ့ ေလ်ာ့က်သြားတယ္။ ဒါေပမယ့္ စိတ္ႂကြေဆးျပားေတြ ထြက္လာတဲ့ အတြက္ေၾကာင့္ စီမံကိန္းကို ၅ ႏွစ္ထပ္တိုးလိုက္ရတယ္။ ဒါေပမယ့္ မေအာင္ျမင္ဘူး" ဟု မွတ္ခ်က္ျပဳသည္။ ထပ္မံရရွိေသာ အခ်က္အလက္မ်ားအရ ၁၉၉၁ ခုႏွစ္မွ ၂၀၁၈ ခုႏွစ္အတြင္း ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ဘိန္းခ်က္စခန္း ၁၉၄ ခု၊ စိတ္ႂကြေဆးျပား႐ုိက္စက္ ၆၂ ခု ဖမ္းဆီးရမိခဲ့ဖူးေၾကာင္း သိရသည္။ သို႔ေသာ္ စိတ္ႂကြေဆးျပား ထုတ္လုပ္မႈႏွင့္ ပတ္သက္၍ အဓိက ပင္မရင္းျမစ္၊ ထုတ္လုပ္သည့္ ဓာတုေဗဒပညာရွင္ တစုံတေယာက္မွ ဖမ္းဆီးရမိခဲ့ျခင္း မရွိေၾကာင္း မူးယစ္ရဲတပ္ဖြဲ႔မွ အၿငိမ္းစားယူကုန္ၾကေသာ ရဲအရာရွိႀကီးမ်ားက ဆိုၾကသည္။ အၿငိမ္းစားရဲမႉးႀကီးသန္းစိုးက "ျမန္မာမွာေတာ့ ဖမ္းမမိဖူးဘူး။ ဒါေပမယ့္ ၂၀၁၁ ခုႏွစ္တုန္းက ဖိလစ္ပိုင္မွာ ဖမ္းမိတဲ့ ျဖစ္စဥ္တခုမွာေတာ့ စိတ္ႂကြေဆးေဖာ္တဲ့ ဓာတုေဗဒပညာရွင္က တ႐ုတ္လူမ်ိဳးျဖစ္ေနတယ္" ဟုေျပာသည္။ ရဲတပ္ဖြဲ႔အေနျဖင့္ တားဆီးႏွိမ္နင္းေရး လမ္းေၾကာင္းမ်ား ေဆာင္ရြက္ရာတြင္ ႀကံဳေတြ႔ရေသာ အခက္အခဲမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍လည္း ၎က ယခုကဲ့သို႔ ရွင္းျပျပန္သည္။ "ဖမ္းဆီးရရွိမႈ တခုအေပၚ အဆင့္ဆင့္ ေနာက္ဆံုးအထိ လိုက္သြားရင္ ေနာက္ဆံုး တရားဥပေဒစိုးမိုးမႈမရွိတဲ့ နယ္ေျမေတြမွာ သြားၿပီး ဂိတ္ဆံုးတယ္။ ျပည္သူ႔စစ္နယ္ေျမ လက္နက္ကိုင္နယ္ေျမေတြ။ ထိလုိ႔ကိုင္လို႔ မရေတာ့ဘူး။ အမ်ားစုကေတာ့ အဲ့ဒီလို ဂိတ္ဆံုးသြားတာ မ်ားတယ္။ ၿပီးေတာ့ အရင္တုန္းက ေအာ္ပေရးရွင္းလုပ္ရင္ ကိုယ့္စားရိတ္နဲ႔ကိုယ္သြားရတယ္။ အဲဒါကလည္း အခက္အခဲတခုပဲ။ အခုေနာက္ပိုင္းေတာ့ အဲ့ဒီလိုမဟုတ္ေတာ့ဘူး" ဟု ၎ကဆိုသည္။ မူးယစ္တိုက္ဖ်က္ေရးႏွင့္ ပတ္သက္၍ ျပင္းထန္စြာ ေဝဖန္ခံရမႈ ကိစၥတခုလည္းရွိသည္။ ပင္စည္ကုိမခုတ္ဘဲ ကိုင္ဖ်ားကိုင္းနားမ်ားကိုသာ ခုတ္လ်က္ရွိသည္ဟူေသာ ကိစၥျဖစ္သည္။ အရပ္ဘက္၊ လႊတ္ေတာ္ ေနရာေပါင္းစံုတြင္ ေဝဖန္ခံရသည္မွာလည္း အဆုိပါကိစၥပင္ျဖစ္သည္။ ဖမ္းဆီးခံရသူမ်ား အထဲတြင္လည္း အမ်ားစုမွာ မူးယစ္ေဆး သံုးစြဲသူႏွင့္ ေဆးျပား ၁ ျပား၊ ၂ ျပား စသျဖင့္ ပမာဏအနည္းငယ္မွ် လက္ဝယ္ေတြ႔ရွိမႈျဖင့္ ဖမ္းဆီးခံရသူ အမ်ားဆံုးျဖစ္ေနသည္။ Drug Policy Advocacy Group မွ ေျပာေရးဆိုခြင့္ရွိသူ မပန္းအိက "ၿပီးခဲ့တဲ့ႏွစ္ေတြအတြင္းမွာ ျမန္မာႏုိင္ငံဟာ စိတ္ႂကြေဆးထုတ္လုပ္မႈ ပမာဏ ျမင့္မားလာတာကို ေတြ႔ရတယ္။ ႏုိင္ငံေတာ္နဲ႔ မူးယစ္ေဆးဝါး တားဆီးႏွိမ္နင္းေရး ရဲတပ္ဖြဲ႔ေတြက ဒီျပႆနာကို ႏွိမ္နင္းဖို႔ ႀကိဳးစားေနတာကိုလည္း ေတြ႔ရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ လက္ရွိေဆာင္ရြက္ေနတဲ့ မူးယစ္ေဆးဝါးတိုက္ဖ်က္ေရး လုပ္ငန္းေတြမွာ လက္ႀကီးသမားေတြကို အျပည့္အဝ ႏွိမ္နင္းႏုိင္ျခင္းမရွိဘဲ လက္ေသးသမားေတြျဖစ္တဲ့ မူးယစ္ေဆး သံုးစြဲသူေတြကိုသာ ဖမ္းဆီးၿပီး ေထာင္ဒဏ္ႏွစ္ရွည္ ခ်ေနတာ ေတြ႔ရတယ္။ အခု အဖမ္းခံရသူေတြထဲမွာ ေဆးျပားတျပား၊ ႏွစ္ျပားနဲ႔ အနည္းဆံုး ေထာင္ဒဏ္ ၅ ႏွစ္က်တဲ့ လူငယ္လူရြယ္ေတြ အမ်ားႀကီးရွိတယ္။ တခ်ဳိ႕ဆို လက္ထဲမွာ ေဆးမမိဘဲနဲ႔ေတာင္ အဖမ္းခံရ၊ ေထာင္ခ်ခံရတာေတြရွိတယ္" ဟုဆိုသည္။ "အေရးႀကီးကာလ ေရာက္လာၿပီဟုဆို" ျမန္မာႏုိင္ငံ မူးယစ္ေဆးဝါး တားဆီးႏွိမ္နင္းေရးအဖြဲ႔ (ဗဟို) ကမူ ၂၀၁၈ မူးယစ္မူဝါဒ အသစ္ေတြ မူးယစ္ေဆးဝါးႏွင့္ပတ္သက္၍ ျပည္သူလူထုကို အသိပညာေပးျခင္းက႑ ထည့္သြင္းေရးဆြဲထားၿပီး လက္ရွိတြင္ ႏုိင္ငံအႏွံ႔ ေဟာေျပာေဆြးေႏြး အသိပညာေပးျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္လ်က္ရွိသည္။ တားဆီးႏွိမ္နင္းေရးေခါင္းစဥ္ျဖင့္ ဖမ္းဆီးရမိေသာ မူးယစ္ေဆးဝါးမ်ားကိုလည္း ေန႔စဥ္ သတင္းထုတ္ျပန္လ်က္ရွိသည္။ အလားတူ ႏုိင္ငံေတာ္သမၼတ႐ုံးမွလည္း မူးယစ္ကိစၥႏွင့္ပတ္သက္၍ တုိင္ၾကား သတင္းေပးႏုိင္သည့္ဌာန ဖြင့္လွစ္ေဆာင္ရြက္လ်က္ရွိသည္။ သို႔ေသာ္ ယင္းသို႔ ေဆာင္ရြက္႐ုံမွ်ႏွင့္ မလုံေလာက္ေၾကာင္း အရပ္ဘက္အဖြဲ႔အစည္းက ေထာက္ျပေဝဖန္ၾကသည္။ Drug Policy Advocacy Group မွ မပန္းအိက "ပထမအခ်က္အေနနဲ႔ ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ စိတ္ႂကြေဆးသံုးစြဲမႈ အရင္ကထက္ ပုိမိုျမင့္မားလာေပမယ့္ ဒီေဆးေတြနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြကို လူငယ္ေတြ သိရွိမႈက အေတာ္နည္းေနပါေသးတယ္။ ဥပမာ ဒီေဆးေတြထဲမွာ ဘယ္လိုဓာတုပစၥည္းေတြပါလဲ၊ ဘယ္ေလာက္ပါလဲ၊ သူတို႔ရဲ႕ ေနာက္ဆက္တြဲ အာနိသင္ေတြက ဘာေတြရွိလဲဆိုတာ သိသင့္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိတ္ႂကြေဆးနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ဗဟုသုတကို ျမႇင့္တင္ေပးတဲ့ ပညာေပးအစီအစဥ္ေတြ ရွိသင့္တယ္။ ၿပီးေတာ့ သံုးစြဲတဲ့သူေတြကို လိုအပ္တဲ့ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈေတြ ေပးႏုိင္တဲ့ ဝန္ေဆာင္မႈေတြ ရွိသင့္တယ္။ စိတ္ႂကြေဆး သံုးစြဲသူေတြကို ကုသရာမွာ ဘိန္းျဖဴသံုးစြဲသူေတြ ကုသတာနဲ႔ မတူပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ သူတို႔လိုအပ္တဲ့ ေဆးဝါးေတြ ရရွိဖို႔၊ စိတ္က်န္းမာေရး အေထာက္အကူေတြရရွိဖို႔ ႏုိင္ငံေတာ္အေနနဲ႔ က်န္းမာေရးဌာနေတြနဲ႔ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္သင့္တယ္" ဟု မွတ္ခ်က္ျပဳသည္။ ယင္းအျပင္ တားဆီးကာကြယ္ေရးအပိုင္း ထိေရာက္ခ်င္ပါက ေအာက္ေျခကိုင္းဖ်ားကိုင္းနား လက္ေသးသမားမ်ားကို အာ႐ုံစိုက္ဖမ္းဆီးေနျခင္းမွ ဦးတည္ခ်က္ေျပာင္းၿပီး လက္ႀကီးသမားမ်ားကို အာ႐ုံစိုက္ဖမ္းဆီးလွ်င္ အျခားမူးယစ္ေဆးျပႆနာမ်ားကိုပါ ထိထိေရာက္ေရာက္ ကုိင္တြယ္ေျဖရွင္းႏုိင္မည္ျဖစ္ေၾကာင္း ၎က ထပ္ေလာင္းဆိုသည္။ ရဲမႉးႀကီး (ၿငိမ္း) သန္းစိုးကမူ "လူေတြက တားဆီးႏွိမ္နင္းေရးကိုပဲ ဦးတည္ေနတယ္။ မူးယစ္ေဆးဝါး ပေပ်ာက္ဖုိ႔ဆို အဓိက ၂ ခ်က္က ထုတ္လုပ္မႈေလ်ာ့ခ်ေရး၊ သံုးစြဲမႈေလ်ာ့ခ်ေရး။ မူးယစ္ေဆးဝါးကို မႏွိမ္နင္းႏုိင္လို႔ မေအာင္ျမင္လို႔ ဆိုတာေတြကို ေျပာေနမယ့္အစား ျပည္သူလူထုကလည္း ကိုယ္တတ္ႏုိင္တဲ့ဘက္ကေန သံုးစြဲမႈေလ်ာ့ခ်ေရး အပိုင္းကို လုပ္သင့္တယ္။ ေဝဖန္ၾကသလို ပိုင္ရွင္မဲ့ေတြ ဖမ္းဆီးရမိတယ္ဆိုတာလည္း ဟုတ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ပိုင္ရွင္ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္တာေတြလည္း ရွိခဲ့တာပဲ" ဟု ေျပာသည္။ မူးယစ္ေဆးဝါး ျပန္လည္ထူေထာင္ေရးအသင္း-ျမန္မာမွ ဦးစံရွိန္က လက္ရွိအခ်ိန္သည္ မူးယစ္ေဆးဝါးျပႆနာအတြက္ အားလံုးပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ရမည့္ အခ်ိန္တန္ေနၿပီဟု မွတ္ခ်က္ျပဳသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံ မူးယစ္ေဆးဝါးဆန္႔က်င္ေရးအသင္း (MANA) ရွမ္းျပည္နယ္ေျမာက္ပိုင္း ေက်ာက္မဲခ႐ုိင္ဥကၠ႒ ဦးတင္ေမာင္သိန္းက "တားဆီးႏွိမ္နင္းတဲ့ေနရာမွာ တရားဥပေဒစိုးမိုးမႈ မရွိတ့ဲေနရာကေန ထုတ္လုပ္တာကို မတားဆီးႏုိင္ရင္ေတာင္ တရားဥပေဒစိုးမိုးမႈ ရွိေနပါတယ္ဆိုတ့ဲ ေနရာမွာ တားဆီးရမယ္။ ျမန္မာႏုိင္ငံရဲတပ္ဖြဲ႔၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၲရား၊ တရားစီရင္ေရးနဲ႔ အဓိက ျပည္သူေတြတရပ္လံုးက အျပည့္အဝပူးေပါင္းရင္ တိုက္ဖ်က္ႏုိင္မယ္။ ကာကြယ္ႏိုင္မယ္။ မူးယစ္ေဆးဝါး တားဆီးတိုက္ဖ်က္ေရးမွာ ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြက သူ႔တာဝန္ ငါ့တာဝန္ မဟုတ္ဘူးလို႔ ခြဲျခားေနသမွ်၊ ျပည္သူေတြကလည္း ဒါဟာ ရဲတာဝန္လို႔ သတ္မွတ္ခံယူေနသမွ် ေဆးျပားလိုဟာမ်ိဳး ေစ်းကြက္ရွိေနဦးမယ္။ ေရာင္းေကာင္းေနဦးမယ္။ လက္ရွိအစိုးရကလည္း ထိထိေရာက္ေရာက္ ဗ်ဴဟာနဲ႔ မၿဖိဳခြင္းႏုိင္ဘူး။ ႏိုင္ငံေတာ္က အတိအက် ကုိင္တြယ္သင့္ၿပီ။ တတိယ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းကို ေဖာ္ေဆာင္သင့္ၿပီ။ ေရရွည္မလြယ္ဘူး" ဟု မွတ္ခ်က္ျပဳသည္။ ရဲလြင္၊ ျပည့္ဘုန္းေအာင္