အခ်ိန္ကား ၁၉၂၀ ခုႏွစ္ ႏိုဝင္ဘာ ၃၀ ရက္ေန႔။ ေက်ာင္းသားမ်ားစုေဝးရာ ခန္းမထဲမွာေတာ့ လက္ခုပ္ၾသဘာသံ တေျဖာင္းေျဖာင္းနဲ႔ ေက်ာင္းအုပ္ႀကီးရဲ႕ ေၾကညာခ်က္ကို ဝမ္းေျမာက္ဝမ္းသာ ႀကိဳလိုက္ၾကတယ္။ ေက်ာင္းအုပ္ႀကီးက မစၥတာဟန္းတား (Mr.Matthew Hunter) ေပါ့။ သူ႔ေၾကညာခ်က္က “ဒီဇင္ဘာ ၁ ရက္ေန႔ကစၿပီး ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ အက္ဥပေဒကို စတင္အသုံးျပဳေတာ့မည္ျဖစ္ေၾကာင္း။ ျမန္မာႏုိင္ငံဘုရင္ခံ ကရက္ေဒါက္နဲ႔ အိႏၵိယဘုရင္ခံခ်ဳပ္တို႔လည္း သေဘာတူ အတည္ျပဳလိုက္ၿပီျဖစ္ေၾကာင္း” တို႔ကို ေၾကညာလိုက္တာပါ။ ဥေရာပသားေတြနဲ႔ ကျပား ေက်ာင္းသားေတြကေတာ့ ဝမ္းေျမာက္ဝမ္းသာပဲ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ အက္ဥပေဒကို လက္ခံၾကပါတယ္။ တၿပိဳင္တည္းလိုလိုမွာပဲ ရန္ကုန္ရွိ ဂ်ဴဗလီေဟာ ခန္းမထဲမွာေတာ့ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ အက္ဥပေဒကို လက္မခံႏိုင္ေၾကာင္း ကန္႔ကြက္ပြဲႀကီးကလည္း ၿခိမ့္ၿခိမ့္သဲသဲပါပဲ။ လက္ပံတန္းအမတ္ ဦးလူႀကီး ဆိုသူကလည္း “ပညာမင္းႀကီး မတ္ဟန္းတားဟာ အမိန္႔စာအမ်ိဳးမ်ိဳးထုတ္ၿပီး ျမန္မာေက်ာင္းသားမ်ားအေပၚ ညႇဥ္းပန္းႏွိပ္စက္ေနၾကာင္း၊ ဘာသာ သာသနာကိစၥကို ေစာ္ကားေမာ္ကား ျပဳလုပ္သူျဖစ္ေၾကာင္း၊ ဒါ့အျပင္ ေက်ာင္းသားမ်ားကို သတင္းစာမ်ား ေက်ာင္းကိုယူလာခြင့္ မျပဳေၾကာင္း၊ ပိတ္ပင္သူျဖစ္ေၾကာင္း၊ ဒါေၾကာင့္ ပညာမင္းႀကီး မတ္ဟန္းတားကို ျမန္မာျပည္ ပညာေရးမင္းႀကီးအျဖစ္ မထားသင့္ေၾကာင္း ရာထူးမွ ဖယ္ရွားေပးေစလိုေၾကာင္း” ကန္႔ကြက္ၾကျပန္ပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ ျမန္မာျပည္မွာ တကၠသိုလ္တခုရဖို႔ဟာ လြယ္လြယ္နဲ႔ ျဖစ္လာခဲ့တာေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ ၁၈၈၀ ကတည္းက ျမန္မာႏုိင္ငံ ပညာေရးဆင္ဒီကိတ္ ဥကၠ႒ ဂ်ာဒင္း (Jar Dine) က ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ သီးျခားတကၠသိုလ္တခု ရွိသင့္ေၾကာင္း စတင္အဆိုျပဳခဲ့တာ။ ၁၈၉၆ မွာတႀကိမ္ ေက်ာက္စာဝန္ေတာ္စိန္ခိုက ထပ္မံအႀကံျပဳျပန္ပါတယ္။ အဲ့လို အႀကိမ္ႀကိမ္ အထပ္ထပ္ ေျပာေတာ့မွ ၁၉၁၁ ထဲမွာ ပညာေရးအဖြဲ႔ငယ္တခုဖြဲ႔ၿပီး ဟိုဗာတန္ဦးစီးၿပီး တကၠသိုလ္အက္ဥပေဒ မူၾကမ္း ေရးဆြဲရတာ။ ၿပီးမွ အစိုးရအဖြဲ႔ထံကို တင္သြင္း အတည္ျပဳခ်က္ ရယူရတာ။ အဲ့ဒီဥပေဒေရးဆြဲေရးမွာ ပညာမင္းႀကီး မတ္ဟန္းတားလည္း ပါဝင္ခဲ့တာကိုး။ ဒါ့အျပင္ ၁၉၂၀ မွာလည္း မတ္ဟန္းတားက တကၠသိုလ္အက္ဥပေဒကို အဆိုတင္ၿပီး ဦးေမေအာင္က ေထာက္ခံတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံေရးသမားေတြက ကန္႔ကြက္ၾကတာပါ။ ဒီမွာ သတိျပဳရမယ့္အခ်က္က ဟန္းတားႏွစ္ေယာက္ ျဖစ္ေနျခင္းပဲ။ ဌာနတခုတည္းမွာ နာမည္တူႏွစ္ေယာက္ ျဖစ္ေနေလေတာ့ သုံးသပ္ခ်က္ မွားယြင္းသြားႏိုင္တယ္။ မွားယြင္းခဲ့ၾကတာေတြလည္း ေတြ႔ရပါတယ္။ ပညာေရးဌာန တခုတည္းမွာ နာမည္တူေနတာကိုး။ စာေရးသူကိုယ္တိုင္လည္း မ်က္စိလည္ခဲ့ဘူးတယ္။ ေအာင္ခင္ေရးတဲ့ The Birth of Rangoon University ဆိုတဲ့ေဆာင္းပါးမွာ “On the August 1918, the Lieut Governor appointed the Burma University committee consisting of Sir D.h.r Towmey President of the Syndicate –chairman Mr.Mark Hunter, Director Of Public Instruction – Vice Chairman, Mr Matthew Hunter, Principle of Rangoon College ဆိုတာေတြ႔ေတာ့မွ ပညာမင္းႀကီး မတ္ဟန္းတားနဲ႔ ေက်ာင္းအုပ္ႀကီး မက္သ႐ူးဟန္းတား ႏွစ္ေယာက္ျဖစ္ေနေၾကာင္း သဲသဲကြဲကြဲ သိသြားရတာပါ။ ဒီႏွစ္ေယာက္အေၾကာင္း ကြဲျပားေအာင္ ေရးျပရတာက ပညာမင္းႀကီးအေပၚ ျမန္မာလူထု မေက်နပ္မႈ ႀကီးမားေနတဲ့ဂယက္က ေက်ာင္းအုပ္ႀကီး မက္သ႐ူးဟန္းတားအေပၚ အေကာက္ယူ လြဲမသြားေစခ်င္တာလည္း ပါတယ္။ ဒီလြဲမွားမႈေၾကာင့္ ေႏွာင္းကာလ ေက်ာင္းသားနဲ႔ ဆရာၾကား ဆက္ဆံေရး အေကာက္အယူပါ လြဲသြားမွာကို စိုးရိမ္လို႔ ေရးလိုက္တာပါ။ တကယ္ေတာ့ ေကာလိပ္ေက်ာင္းအုပ္ႀကီး မက္သ႐ူးဟန္းတားဟာ ေက်ာင္းသားအေပၚမွာ အလြန္ေစတနာထားသလို ခ်စ္ခင္စိတ္ႀကီးသူတေယာက္ပါ။ ကိုလိုနီေခတ္ကာလ ဆရာတပည့္ ဆက္ဆံေရးမွာ ႏွစ္ဦးႏွွစ္ဖက္စလုံးဟာ လူႀကီးလူေကာင္းဆန္တဲ့ ဆက္ဆံေရးကို ေတြ႔ျမင္ရပါတယ္။ ရန္ကုန္ေကာလိပ္ကို တကၠသိုလ္အျဖစ္ မသတ္မွတ္္ခင္ ကာလကတည္းက မက္သ႐ူးဟန္းတားဟာ ေကာလိပ္ေက်ာင္းအုပ္ႀကီးအျဖစ္ ျမန္မာႏိုင္ငံကို ေရာက္ရွိလာခဲ့တာပါ။ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ စတင္တည္ေထာင္သူထဲမွာ သူဟာ ေက်ာင္းဆရာတေယာက္အျဖစ္နဲ႔ ပါဝင္ခဲ့တာပါ။ သူ ေကာလိပ္ေက်ာင္းအုပ္အျဖစ္ ေရာက္လာၿပီး ႏွစ္မ်ားစြာ မၾကာခင္မွာပဲ ေကာလိပ္ေက်ာင္းကို ေဆာက္ၿပီး စနစ္တက်ျဖစ္ေအာင္ ျပဳစုပ်ိဳးေထာင္ခဲ့ရတာပါ။ အဲ့ဒီတုန္းက ရန္ကုန္ေကာလိပ္ဆိုတာ အခု လသာ ၂ အထက္တန္းေက်ာင္းေနရာပါ။ အဲ့ဒီကေန အဆုတ္ေဆး႐ုံေနရာကို ေျပာင္းေရႊ႕ၿပီး ေကာလိပ္ေက်ာင္းေဆာင္ျဖစ္ေအာင္ အစပ်ိဳးခဲ့ရသူပါ။ အခု ေဆး႐ုံႀကီးေရွ႕ ေနရာေပါ့။ တိုးခ်ဲ႔ေဆာင္ေတြပါ ေဆာက္ၿပီး ေကာလိပ္ေက်ာင္းသားေတြကို အေဆာင္မွာ ေနေစခဲ့တယ္။ သူ႔ကာလက စတင္လို႔ ေက်ာင္းသားကိုယ္စားလွယ္ေကာင္စီေတြ ဖြဲ႔ေပးခဲ့ၿပီး ေက်ာင္းသားအေရး ေဆာင္ရြက္ေစသလို စာေပနဲ႔ ဒီဘိတ္အသင္းေတြဖြဲ႔ၿပီး ေက်ာင္းသားတို႔ရဲ႕ အဆင့္ကို ျမႇင့္တင္ေစခဲ့ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ၁၉၁၃ ခုႏွစ္ထဲမွာပဲ ရန္ကုန္ေကာလိပ္မဂၢဇင္း အမွတ္ ၁ ကို ထုတ္ေဝေစခဲ့ၿပီး သူကုိယ္တိုိုင္ အမွာစာေရး ခ်ီးျမႇင့္ခဲ့တယ္။ သူေရးသားၿပီး ေက်ာင္းသားေတြကို ၾသဝါဒေပးခဲ့တာက… “တိုင္းျပည္လူငယ္တို႔၏စိတ္၌ မိမိကိုယ္က်ိဳးထက္ တုိင္းျပည္အက်ိဳး ထမ္းေဆာင္ရမည့္ တာဝန္ႀကီးသည္ဟု စြဲၿမဲထားရေပမည္။ မိမိ ဘယ္ဘဝေရာက္ေရာက္ ေရာက္ရာဘဝ ပတ္ဝန္းက်င္ မိတ္သဟာတို႔ သာယာရႊင္လန္းေအာင္  ဖန္တီးေပးရမည္။ ယင္းသို႔ လက္ေတြ႔လုပ္ျခင္းသည္ စာမ်က္ႏွာအမ်ား ျဖဳန္း၍ ေဆာင္းပါးေရးျခင္းႏွင့္ လူစုလ်က္ ေလကုန္ခံ၍ တရားေဟာျခင္းထက္ အရာေရာက္၏။ တရားအေဟာေကာင္းလွ်င္ နားေထာင္၍ေကာင္းသည္ကား မွန္၏။ သို႔ေသာ္ စြဲၿမဲနာယူ မွတ္သားၾကမည္ မဟုတ္ေခ်။” လို႔ မွာတမ္းျပဳခဲ့တယ္။ ေကာလိပ္ေက်ာင္းထြက္ လူငယ္ေတြကို မိမိကိစၥထက္ တုိင္းျပည္တာဝန္က ႀကီးေၾကာင္း သိရွိလိုက္နာေစလိုဟန္ ရွိပုံပါပဲ။ အမွတ္ ၂ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္စာေစာင္အရ ဆိုရင္ ၁၉၀၀ ျပည့္ႏွစ္မွာ ေကာလိပ္ေက်ာင္းေဆာင္ေတြ ေဆာက္ၿပီးေၾကာင္း။ ၁၉၁၃ မွာ ေလာကဓာတ္ ဓာတ္ခြဲ႐ုံ (ဓာတုေဗဒ လက္ေတြ႔စမ္းသပ္ခန္း) ေက်ာင္းစမွ အလြတ္ျဖစ္တဲ့ စကားရည္လုပြဲနဲ႔ အားကစားကိုပါ လုပ္ေဆာင္ေစေၾကာင္းတို႔ ပါရွိပါတယ္။ လွ်ပ္စစ္မီးကိုလည္း အခုႏွစ္ကစၿပီး ထိန္ထိန္ညီးေအာင္ ထြန္းေပးထားေၾကာင္းတို႔ကိုလည္း ေတြ႔ရတယ္။ စကားရည္လုပြဲနဲ႔ လူမႈေရး အဖြဲ႔အစည္းတို႔ကို အားေပးထားပုံ၊ ဆရာ ေက်ာင္းသား ဆက္ဆံပုံတို႔ကို ၾကည့္ၿပီး ဆရာ ေဒါက္တာသန္းထြန္းက “အမ်ိဳးသားလြတ္ေျမာက္ေရးႏွင့္ ပါလီမန္ဒီမိုကေရစီတို႔ကို ျမန္မာေက်ာင္းသားမ်ား နားလည္လာေအာင္ ေႏွးေႏွးျမန္ျမန္ သင္ၾကားလိုဟန္ရွိသည္ဟု ဆိုခ်င္ပါသည္” လို႔ သုံးသပ္ထားပါတယ္။ စကားရည္လုပြဲကိုေတာ့ အဂၤလိပ္ဆရာမ်ားကလည္း ပါလီမန္ဒီမိုကေရစီရဲ႕ အေျခခံသင္တန္းအျဖစ္ ခံယူခဲ့ၾကတယ္လို႔ သိရတယ္။ ဒါေတြက ေက်ာင္းအုပ္ႀကီး မက္သ႐ူးဟန္းတားရဲ႕ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြပါ။ ေက်ာင္းအုပ္ႀကီး မက္သ႐ူးဟန္းတားအေပၚ သူ႔ေက်ာင္းသားတို႔ အျမင္ “ေက်ာင္းအုပ္ႀကီး မက္သ႐ူးဟန္းတားသည္ ေဘာလုံး အလြန္ဝါသနာပါသည့္အေလ်ာက္ ေကာလိပ္ေက်ာင္း ဝင္ခြင့္ပုံစံ (Admission Form) မွာ ေဘာလုံးကစားတတ္သလား။ ကစားဖူးရင္ ဘယ္အဆင့္ ဘယ္ေက်ာင္းဆိုတာ ေဖာ္ျပေပးရတယ္။ ဆရာႀကီးဟာ ေဘာလုံးပြဲကို ကိုယ္တိုင္ ေလ့က်င့္ပြဲေတြ လုပ္ေပးၿပီး လူကိုလည္း ကိုယ္တိုင္ေရြးခ်ယ္ အားေပးေလ့ရွိတယ္။ ေက်ာင္းတြင္းမွာလည္း ကလပ္အသင္းေတြ ဖြဲ႔ေပးၿပီး ေန႔စဥ္ ေလ့က်င့္ေပးေလ့ရွိတယ္။ ဒါေၾကာင့္လည္း ဘီေအေအ (ေအာင္ဆန္းကြင္း) မွာ ေဘာလုံးၿပိဳင္ပြဲဝင္တိုင္း ေကာလိပ္ေက်ာင္းက ပထမရခဲ့တာပဲ” လို႔ ၁၉၂၀ ေက်ာင္းသားတဦးက ေရးသား မွတ္တမ္းျပဳခဲ့တယ္။ အျခားေသာ သပိတ္ေမွာက္ေက်ာင္းသားတဦးကေတာ့ “မက္သ႐ူးဟန္းတားသည္ ေက်ာင္းသားတဦး၏ အရည္အခ်င္းကို ေလ့လာရာ၌ ထိုေက်ာင္းသား၏ လူမႈေရးလႈပ္ရွားမႈကို အရည္အခ်င္းတခု အေနျဖင့္ ထည့္သြင္းသုံးသပ္ေလ့ရွိတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ အားကစားေရး၊ ေက်ာင္း၌ အသင္းအဖြဲ႔လုပ္ငန္းမ်ား၊ စကားရည္လုပြဲမ်ား၊ ေက်ာင္းသား ေပ်ာ္ပြဲရႊင္ပြဲမ်ား အစရွိသည္တို႔တြင္ တက္တက္ႂကြႂကြ ေဆာင္ရြက္တတ္ျခင္းကို မွတ္သားၿပီး ေက်ာင္းထြက္၍ အလုပ္တခုခုအတြက္ ေထာက္ခံေသာအခါ ထိုအရည္ခ်င္းမ်ားကို ေဖာ္ျပ ေထာက္ခံေလ့ရွိသည္” လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လည္း ေက်ာင္းသားေတြက သူ႔ကို ခ်စ္ခင္ၾကတယ္လို႔ ေျပာၾကပါတယ္။ ဆရာႀကီးဟန္းတားအေပၚ ေက်ာင္းသားခ်စ္ခင္စိတ္နဲ႔ ဆရာႀကီးရဲ႕ စည္း႐ုံးစကား ေျပာဆိုမႈ အရည္အခ်င္းကို သိတဲ့ ေက်ာင္းသားတေယာက္ကေတာ့ သပိတ္ေမွာက္မယ့္ရက္ မတိုင္မီ ဆရာႀကီးက ေက်ာင္းသားေတြကို ေခၚယူေတြ႔ဆုံမယ္ ၾကားေတာ့ ဆရာႀကီး ေက်ာင္းသားေတြကို မစည္း႐ုံးမီ သပိတ္ေမွာက္ရက္ကုိ ေျပာင္းရေၾကာင္း ေျပာရင္း ဆရာႀကီးအေၾကာင္းကို “ဆရာဟန္းတား၏ ေက်ာင္းသားမ်ားသည္ သူ႔အလိုသို႔ ပါရွိေအာင္ ဆြဲေဆာင္ေျပာဆိုတတ္သည့္ သတၱိကို သိၿပီးျဖစ္ရကား မ်ားစြာပင္ စိတ္ေလသြားေတာ့၏” လို႔ ဆိုခဲ့တယ္။ ၁၉၁၇ ခုႏွစ္ အိႏၵိယဘုင္ခံခ်ဳပ္ ခ်မ္းစဖို႔ ျမန္မာႏိုင္ငံ လာေရာက္စဥ္က ေက်ာင္းသားမ်ားအား ႀကိဳဆိုဖို႔ စီစဥ္တာကို မေက်နပ္လို႔ ေက်ာင္းသားေတြက ဆႏၵျပဖို႔ ႀကံစည္ၾကတယ္။ ဒါကို ဆရာႀကီးသိသြားေတာ့ ေက်ာင္းသားေတြကို ေခၚယူစုေဝးၿပီး “ဒီလိုအစီအစဥ္ကို ဆရာႀကီးကိုယ္တိုင္ စီစဥ္ရသည္ မဟုတ္ရေၾကာင္း၊ အစိုးရမင္းမ်ားရဲ႕ စီစဥ္မႈသာျဖစ္ေၾကာင္း၊ ဆရာလည္း လြန္ဆန္လို႔မရေၾကာင္း၊ ဒါ့ေၾကာင့္ ဆရာ့ကို ခ်စ္ခင္ႏွစ္သက္ၾကပါက သည္းညည္းခံ၍ ႀကိဳဆိုပြဲကို တက္ေရာက္ၾကပါရန္ ေျပာတယ္။ အဲ့ဒီမွာ သပိတ္ေမွာက္ဖို႔ တိုင္ပင္ထားတဲ့ ေက်ာင္းသား ငါးပုံေလးပုံ ပါသြားေၾကာင္း” တို႔ကို ျပန္ေျပာင္းေျပာျပခဲ့တယ္။ အဲ့ဒီေခတ္က ေက်ာင္သားေတြက ဆရာႀကီးကို အဲ့သေလာက္ထိ ခ်စ္ခင္ၾကတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဆရာႀကီးဟာ လူပ်ိဳႀကီးျဖစ္တာေၾကာင့္လားမသိ တပည့္ေတြအေပၚမွာ အေတာ္ခ်စ္ခင္ၿပီး သံေယာဇဥ္ႀကီးတယ္လို႔ ဆိုတယ္။ ၁၉၂၀ ပထမအႀကိမ္ ေက်ာင္းသားသပိတ္ျဖစ္ေတာ့ ဆရာႀကီးဟာ အေတာ္စိတ္မေကာင္းျဖစ္ၿပီး ေက်ာင္းသားမ်ားရွိရာ သပိတ္စခန္းကို သြားေရာက္ေခၚဖို႔ ႀကိဳးစားခဲ့ပါတယ္။ ဆရာႀကီးဟာ သပိတ္စခန္းမွာ “တပည့္တို႔ ပညာေရးေတြ ပ်က္ကုန္လိမ့္မယ္။ ေက်ာင္းကိုျပန္လာၿပီး ပညာသင္ရင္း မင္းတို႔နစ္နာခ်က္ကို ေတာင္းပါလို႔ ေျပာေတာ့ ကိုျမင့္ဆိုတဲ့ ေက်ာင္းသားက ဆရာႀကီးကို အတိုက္အခံလုပ္ၿပီး မေျပာလိုပါ။ က်ေနာ္တို႔ဟာ အစိုးရကို တိုက္ေနျခင္းသာျဖစ္တယ္။ ဆရာမ်ားနဲ႔ ေကာလိပ္ကို သပိတ္ေမွာက္ေနျခင္းမဟုတ္။ ဆရာႀကီး ေက်းဇူးျပဳၿပီး ျပန္ပါေတာ့လို႔ေျပာရင္း ကိုျမင့္က ငိုခ်လိုက္ေတာ့ ဆရာႀကီးလည္း ဝမ္းနည္းစြာနဲ႔ပဲ ျပန္သြားပါေတာ့တယ္” လို႔ ၁၉၂၀ သပိတ္ေမွာက္ေက်ာင္းသားတဦးျဖစ္တဲ့ အညၾတဆိုသူက မွတ္တမ္းတင္ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ တင္ေမာင္ဆိုတဲ့ ေက်ာင္းသား အေျပာကေတာ့ အဲ့လိုေျပာၿပီး ေက်ာင္းသားေတြက ဆရာႀကီးကို လက္အုပ္ခ်ီ ကန္ေတာ့လိုက္ေတာ့ ဆရာႀကီး အေတာ္စိတ္ထိခိုက္ၿပီး ဝမ္းနည္းစြာ ျပန္သြားတယ္လို႔ ဆိုထားပါတယ္။ ၁၉၂၃ ထဲေရာက္ေတာ့ ဆရာႀကီးဟာ အသက္ ၆၀ ျပည့္ လုပ္သက္ပင္စင္ ယူရေတာ့မွာပါ။ ျမန္မာျပည္မွာ ေကာလိပ္ေက်ာင္းအုပ္ႀကီး ဘဝကေန ယူနီဗာစီတီ ေက်ာင္းအုပ္ႀကီးထိ ႏွစ္ေပါင္းႏွစ္ဆယ္ေက်ာ္ လုပ္ခဲ့ပါတယ္။ ဘိလပ္ကို ျပန္ရေတာ့မယ္ဆိုေတာ့ ေက်ာင္းသူေက်ာင္းသားေတြက ဆရာႀကီးအတြက္ ဖဲယားဝဲလ္ ဒင္နာညေနစာ ထမင္းစားပြဲနဲ႔ ဂရင္းဟုိတယ္မွာ ႏႈတ္ဆက္ပြဲ က်င္းပေပးခဲ့တယ္။ ဒါကို မွတ္တမ္းတင္သူက “ရက္ေတာ့ ေကာင္းစြာမမွတ္မိေတာ့ပါ။ မိုးမ်ားအလြန္ရြာေနပါ၍ ၾသဂတ္စ္လဟု ထင္ပါသည္။ ဆရာႀကီးမွာ (လူပ်ိဳႀကီးမုိ႔လားမေျပာတတ္) ေက်ာင္းသူေက်ာင္းသာမ်ားအေပၚ အထူးသံေယာဇဥ္ျဖစ္သည့္ အားေလ်ာ္စြာ ႏႈတ္ဆက္ပြဲသဘာပတိ ကိုေအးေက်ာ္ (ဥပေဒလား သစ္ေတာလားမမွတ္မိ) ႏႈတ္ခြန္းဆက္စကားေျပာၿပီး ဆရာႀကီးက တုံ႔ျပန္ေသာအခါ အသံမွာ ဝမ္းနည္းလွျခင္းေၾကာင့္ တခါတခါမွာ အက္သံပါလာတဲ့အခါ က်ေနာ္တို႔ ေက်ာင္းသားေက်ာင္းသူတိုင္း မေနႏိုင္ၾကေတာ့ဘဲ (ေရခ်ိန္လြန္သူမ်ားမွအပ) တေယာက္မက်န္ ငိုၾကေတာ့သည္။ (အထူးသျဖင့္ အဂၤလိပ္မ်ား) တြင္ ျမန္မာမ်ားအေပၚ ေစတနာႏွင့္ ေမတၱာ တကယ္ထားသူ ျမန္မာအက်ိဳးလိုလားသူမ်ားတြင္ ထိပ္ဆုံးကတေယာက္ ျဖစ္သည္။” လို႔ ေဖာ္ျပခဲ့တယ္။ ဆရာႀကီး ဝမ္းနည္းမယ္ဆိုလည္း ဝမ္းနည္းရွာေပလိမ့္မည္။ အႏွစ္ ႏွစ္ဆယ္ေက်ာ္ သူခိုခဲ့တဲ့အရိပ္၊ သူေပ်ာ္ေမြ႔ခဲ့ရေသာရပ္ဝန္း၊ သူသံေယာဇဥ္ထားရွိရာ ခ်စ္တပည့္မ်ားနဲ႔ သူျပဳစုပ်ိဳးေထာင္ခဲ့ရတဲ့ ေက်ာင္းေတာ္ႀကီးကို အၿပီးအပိုင္ ႏႈတ္ဆက္စြန္႔ခြာ သြားရေတာ့မွာပဲ မဟုတ္လား။ ေနာင္ ဘယ္ေတာ့မွ ျပန္မဆုံႏုိင္ေတာ့တဲ့ တပည့္၊ ေနာင္ ဘယ္ေတာ့မွ ေျခဦးျပန္မလွည့္ႏိုင္တဲ့ဝန္းက်င္ကို ေက်ာခုိင္းလို႔ ဆရာႀကီး ထြက္ခြာသြားခဲ့ပါၿပီ။ ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ ႏိုင္ငံျခားသား၊ လူျဖဴလူမည္းမေရြး၊ ဘာသာမေရြး ေက်ာင္းဆရာတေယာက္ဟာ သူ႔တပည့္ေတြအေပၚမွာ ဆရာစိတ္နဲ႔ ေစာင့္ေရွာက္ပုံ၊ တခ်ိန္က ဆရာတပည့္ဆက္ဆံေရး၊ အျပန္အလွန္ ေလးစားခ်စ္ခင္မႈေတြကို နားလည္စာနာၿပီး ျမန္မာ့ပညာေရးကို ျပန္လည္တည့္မတ္ႏိုင္ပါေစေၾကာင္း ဦးတည္ခ်က္ထားလို႔ ဆရာႀကီး မက္သ႐ူးဟန္းတားအေၾကာင္းကို ဂုဏ္ျပဳမွတ္တမ္းတင္လိုက္ရပါေၾကာင္း။ ဆရာေ႒း