ဒီတပတ္ေဆြးေႏြးမယ့္ အေၾကာင္းအရာကေတာ့ အႏၲရာယ္ၾကားက သတင္းသမားမ်ားျဖစ္ပါတယ္။ အခု ၂၀၁၈ အတြင္းမွာ သတင္းေထာက္ေတြရဲ႕ သတင္းလြတ္လပ္ခြင့္နဲ႔ လံုၿခံဳမႈ ဘယ္လိုရွိလဲဆိုတာ ေဆြးေႏြးမွာျဖစ္ၿပီး ေဆြးေႏြးမယ့္သူေတြကေတာ့ ေမာ္ကြန္းမဂၢဇင္း အယ္ဒီတာ ဦးေဇယ်ာလိႈင္နဲ႔ သတင္းသမားမ်ား ကာကြယ္ေရးက ကုိသာလြန္ေဇာင္းထက္တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ) “ေလာေလာဆယ္ သတင္းသမားေတြရဲ႕ မီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္နဲ႔ အဓိကေျပာခ်င္တာက လံုၿခံဳေရးေပါ့။ ဒီေန႔ဆုိရင္ ကမာၻေက်ာ္ ႐ိုက္တာသတင္းဌာနက တကယ့္ကို Source အျပည့္အစံုနဲ႔ အင္းဒင္မွာ ျဖစ္ခဲ့တဲ့ကိစၥကို တက္လာတယ္။ ဒီလို သတင္းတိတိက်က်ရဖို႔ တကယ္လိုက္တဲ့လူ ႏွစ္ေယာက္စလံုးက အမႈရင္ဆိုင္ေနရတယ္။ ဆရာေဇယ်ာလိႈင္အေနနဲ႔ စၿပီး ေဆြးေႏြးေစခ်င္တာက သတင္းသမားေတြကို ဥပေဒအရ ကာကြယ္ေပးခြင့္ရွိတယ္လို႔ေတာ့ ေရးထားတယ္၊ တကယ့္လက္ေတြ႔ ေျမျပင္အေျခအေနမွာေတာ့ ဘာေတြျဖစ္ေနတယ္ဆိုတာ စၿပီး သံုးသပ္ေပးပါဦး။” ဦးေဇယ်ာလိႈင္ (အယ္ဒီတာ၊ ေမာ္ကြန္းမဂၢဇင္း) “ဒါ အရမ္းအေရးႀကီးတဲ့ အေနအထား ေရာက္တာေပါ့ေလ။ လံုၿခံဳေရးလို႔ေျပာရင္ ဒီေန႔ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာရွိတဲ့ သတင္းသမားေတြ ေတြ႔ႀကံဳေနရတာက ဥပေဒပိုင္းဆိုင္ရာ ၿခိမ္းေျခာက္မႈလည္း ခံေနရတယ္။ လံုၿခံဳမႈ အာမမခံႏိုင္ဘူး။ ေနာက္ Physical Attack လူကိုလာၿပီး တိုက္ခိုက္တာမ်ဳိးေတြလည္း ရွိခဲ့ဖူးတယ္။ အထူးသျဖင့္ ရခိုင္ေဒသမွာ ျဖစ္ခဲ့ဖူးတဲ့ ပဋိပကၡေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီးေတာ့ သတင္းသြားယူတဲ့သူေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ႀကံဳေတြ႔ခဲ့ရတဲ့ ျပႆနာေပါ့။ အဲဒီမွာေတာ့ အစိုးရက စီစဥ္ၿပီးသြားတဲ့ Trip ေတြ မပါဘူး။ က်န္တဲ့ မီဒီယာေကာင္စီက စီစဥ္တဲ့ Trip ေတြ မပါဘဲနဲ႔ ကိုယ့္အစီအစဥ္နဲ႔ ကိုယ္သြားယူတဲ့ သတင္းသမားေတြ အမ်ားစု ႀကံဳေတြ႔ခဲ့ရတာေပါ့။ အခု ဝလံုးနဲ႔ ကိုမိုးေအာင္ ဆိုရင္လည္း ကိုယ့္အစီအစဥ္နဲ႔ ကိုယ္သြားတယ္။ တကယ္ ေအာက္ေျခမွာ ဘာေတြျဖစ္ခဲ့သလဲဆိုတာ မ်က္ျမင္သက္ေသေတြ သူတုိ႔ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ဖုိ႔ ႀကိဳးစားတယ္။ အဲဒီေတာ့ သူတို႔က ဥပေဒေၾကာင္းအရ ဥပေဒနဲ႔ၿငိစြန္းတယ္ဆိုၿပီး အဖမ္းခံရတယ္။ အဲဒီႏွစ္ေယာက္မွာ လူသိပ္မသိတဲ့ကိစၥတခု ရွိေသးတယ္။ ရခိုင္သတင္းသမား ႏွစ္ေယာက္ပဲ။ သူတို႔ကေတာ့ ေစတီျပင္ေက်းရြာကို သြားတယ္။ ေဒသခံေတြကပဲ သူတို႔ကို ဖမ္းဆီးတယ္။ Physical Attack လုပ္ဖုိ႔ ႀကိဳးစားတယ္။ လူေတြ ဝိုင္းထားၿပီးေတာ့ မင္းတို႔ သတင္းစာဆရာေတြက အခ်က္အလက္ေတြကို ေရာင္းစားေနတဲ့ေကာင္ေတြ၊ သစၥာေဖာက္ေတြလို႔ ေျပာၿပီး အသက္အႏၲရာယ္အထိ ႀကံဳခါနီး ျဖစ္လာတယ္။ သူတို႔ကေတာ့ လူသိပ္မသိလိုက္ဘူး။ Case ကလည္း မီဒီယာမွာ သိပ္မသိလိုက္ဘူး။ ကံေကာင္းစြာနဲ႔ပဲ သူတို႔ ရဲစခန္းကို ေရာက္တယ္။ ရဲစခန္းက စစ္ေဆးၿပီး သူတို႔က သတင္းစာဆရာေတြ ျဖစ္လို႔ ဥပေဒၿငိစြန္းမႈ မရွိဘူးဆိုၿပီး ျပန္လႊတ္ေပးလိုက္တယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီေဒသခံေတြကပဲ သူတို႔ရဲ႕ သတင္းလုပ္ငန္းေတြမွာ အသံုးျပဳတဲ့ လက္ပ္ေတာ့ပ္ေတြ၊ ကင္မရာေတြ၊ ဆဲလ္ဖုန္းေတြ၊ ပိုက္ဆံအိတ္နဲ႔ ဆိုင္ကယ္ကအစ အသိမ္းခံလိုက္ရတယ္။ ဒါက ခုနကေျပာတဲ့ လံုၿခံဳေရးတာဝန္က်တဲ့ အစိုးရအရာရွိေတြက သိမ္းတာမဟုတ္ဘဲ ေဒသခံေတြက သိမ္းလိုက္တာဆုိေတာ့ ဒါ Physical Attack ေပါ့ေနာ္။ အခုေတာ့ တခ်ဳိ႕ပစၥည္းေတြ ျပန္ရေပမယ့္ ပစၥည္းအကုန္ ျပန္မရေသးဘူး။ လက္ပ္ေတာ့ပ္တို႔၊ မိုဘိုင္းလ္ဖုန္းေတြ ျပန္မရေသးဘူးဆိုေတာ့ ဒါမ်ဳိးေတြက တကယ္ျဖစ္ေနတယ္။ အဲဒီေနရာေတြမွာ ဥပေဒစိုးမိုးေရးဆိုတာက ေပ်ာက္ဆံုးေနတယ္။ ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္လာရင္ အမွန္တရားက ဘာလဲဆိုတာ ရွာရတာ အရမ္းခက္သြားတယ္။ အမွန္တရားေတြ ေပ်ာက္ဆံုးေနတဲ့ ေနရာမွာ က်ေနာ္တို႔ သတင္းစာဆရာေတြက အမွန္တရား ဘာလဲဆိုတာ ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ဖို႔ ႀကိဳးစားၾကတယ္။ ဒါေပမယ့္ အမွန္တရား ေဖာ္ထုတ္တဲ့ သတင္းစာဆရာေတြ ကိုယ္တိုင္ အမွန္တရား မရရွိဘဲနဲ႔ သူတို႔ကိုယ္တိုင္ စြပ္စဲြခ်က္ေတြ၊ ၿခိမ္းေျခာက္မႈေတြနဲ႔ ႀကံဳလာရတယ္။ လူထုက ဝိုင္းဖမ္းတဲ့ သတင္းစာဆရာ ႏွစ္ေယာက္ဆိုရင္ ေဒသခံေတြက ဝိုင္းဖမ္းတာ။ သူတို႔ အျပန္လမ္းမွာ သူတုိ႔ကို ၿခိမ္းေျခာက္မႈရွိတယ္။ မင္းတို႔ ဒီအေၾကာင္းေတြ ျပန္ေျပာရင္ မင္းတို႔ မိသားစုေတြ၊ အသက္အႏၲရာယ္ေတြ ထိခိုက္မႈရွိမယ့္ ၿခိမ္းေျခာက္မႈရွိေတာ့ ဒီႏွစ္ေယာက္က ဘာမွ သိပ္ၿပီးေတာ့ မလုပ္ရဲဘူးေပါ့။ ဒါေၾကာင့္ မီဒီယာမွာ ဘာမွ တက္မလာဘူး။ ေနာက္တခုက ၿမိဳ႕ေပၚမွာေနတဲ့လူေတြကလည္း သူတို႔မွာ စိုးရိမ္စိတ္ေတြ ရွိေနတယ္။ က်ေနာ္တို႔မွာ ဒီသတင္းေတြကို ရခိုင္သတင္းတခုတည္း မဟုတ္ပါဘူး၊ က်န္တဲ့သတင္းေတြကို ငါတုိ႔က ေဖာ္ျပလိုက္ရင္မ်ား တရားစဲြခံရမလားေပါ့ေနာ္။ တရားစဲြရင္ ကိုယ့္မွာ ရင္ဆိုင္ႏိုင္တဲ့အင္အား ရွိရဲ႕လားဆိုတဲ့ တိုးပြားမႈေတြက က်ေနာ္တို႔ရင္ထဲမွာ တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ပိုႀကီးလာတယ္။ လြတ္လပ္ခြင့္က မထုတ္ေဝခင္ တင္ရတဲ့ ဆင္ဆာမရွိေတာ့ဘူး ဆိုေပမယ့္ က်န္တဲ့ ဥပေဒပိုင္းဆိုင္ရာ ဆင္ဆာေတြ၊ အသက္အႏၲရာယ္ ၿခိမ္းေျခာက္မႈေတြ၊ Physical Attack ေတြ၊ စီးပြားေရးရပ္တည္မႈအရ ကိုယ့္ရဲ႕ရပ္တည္မႈကို ၿခိမ္းေျခာက္မယ့္ ဆင္ဆာေတြကေတာ့ ရွိေနဆဲပဲလို႔ ျမင္ပါတယ္။” ဦးတိုးေဇာ္လတ္ (ဒီဗီြဘီ) “အန္အယ္လ္ဒီအစိုးရလက္ထက္မွာ အမႈ ၃၀ ေက်ာ္တယ္။ ေနာက္ထပ္ ၂၀ ေလာက္လည္း ထပ္စဲြထားတယ္။ ကိုသာလြန္တို႔ဆိုရင္လည္း သတင္းသမားေတြကို ကာကြယ္ဖို႔သက္သက္ သတင္းေထာက္ေတြနဲ႔ ဖဲြ႔ထားတဲ့အဖဲြ႔ေပါ့။ လက္ရွိအေျခအေန သတင္းသမားေတြရဲ႕ Journalist Safety ကို ဘာေတြ လုပ္ေနတာလဲ၊ ဘယ္လို သံုးသပ္လဲ ကိုသာလြန္ေဇာင္းထက္ ျဖည့္စြက္ေဆြးေႏြးေပးပါဦး။” ကုိသာလြန္ေဇာင္းထက္ (ျမန္မာသတင္းသမားမ်ား ကာကြယ္ေရးေကာ္မတီ) “အခု အဓိကေတာ့ ကိုဝလံုးနဲ႔ ကိုမိုးေအာင္တို႔ကိစၥကိုပဲ အဓိကဦးတည္ၿပီး လုပ္တာေပါ့။ ဒီသတင္းသမားႏွစ္ေယာက္က အက်ဥ္းေထာင္ထဲမွာ ေရာက္ေနတယ္။ သူတို႔ကို ခ်ဳပ္ထားတယ္။ စဲြတဲ့ဥပေဒကလည္း အစိုးရရဲ႕ လၽွဳိ႕ဝွက္အက္ဥပေဒ ဆိုတဲ့ အဂၤလိပ္ေခတ္က ဥပေဒနဲ႔ စဲြထားတယ္။ ေလာေလာဆယ္အေနအထား ျပန္ၾကည့္ရင္ ဒီႏွစ္ေယာက္ရဲ႕ ကိစၥကပဲ အေရးႀကီးတဲ့ အေျခအေန ျဖစ္ေနတာေပါ့။ သူတို႔ႏွစ္ေယာက္ ေရးခဲ့တဲ့ သတင္းကလည္း ဒီမနက္မွာပဲ ႐ိုက္တာက ထုတ္လိုက္တာ ရွိတယ္။ သတင္းကို ျပန္ၾကည့္ရင္လည္း စစ္တပ္နဲ႔ ရဲ ဆိုတဲ့ တိုင္းျပည္မွာ ဥပေဒ၊ ျပည္သူျပည္သားကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ရမယ့္ အဖဲြ႔အစည္းေတြက လက္နက္လည္းမပါတဲ့လူေတြ၊ အဲဒီလိုမ်ဳိး ၾကည့္တဲ့အခါမွာ မြတ္ဆလင္တို႔၊ ႏိုင္ငံမဲ့တို႔၊ ခိုးဝင္သူေတြ.. အဲဒါေတြ ခဏထားလိုက္ဦး။ ဒါ လူသားေတြလို႔ က်ေနာ္တို႔ ၾကည့္ၿပီးေတာ့ ဒီလူသား ၁၀ ေယာက္ကို လက္နက္လည္း မပါဘဲ၊ လက္ကို ေနာက္ျပန္ႀကိဳးတုပ္၊ ဓားနဲ႔ခုတ္ ေသနတ္နဲ႔ ပစ္သတ္တယ္ဆိုတာမ်ဳိး ထြက္လာတဲ့ သတင္းအရ အစိုးရကိုယ္တိုင္လည္း တပ္က ထုတ္ျပန္တဲ့သတင္းမွာလည္း ဒါေတြ ပါထားၿပီးသားပါ။ စစ္တပ္နဲ႔ ရဲ ဆိုတာ ႏိုင္ငံမွာ တရားဝင္ ဖဲြ႔စည္းထားတဲ့ အဖဲြ႔အစည္း။ ဥပေဒကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ရမယ္ဆိုတဲ့ အဖဲြ႔အစည္း။ ျပည္သူေတြကို လံုၿခံဳေအာင္၊ ႏိုင္ငံကို ကာကြယ္မယ္ဆိုတဲ့ အဖဲြ႔အစည္းက ဒီလို တရားလက္လြတ္ သတ္ျဖတ္တယ္ဆိုတာ ဒီႏိုင္ငံမွာရွိတဲ့လူေတြက ဘယ္လိုလုပ္ၿပီး ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ လံုၿခံဳမႈ ရွိမလဲ။ ကိုယ့္ရဲ႕လံုၿခံဳေရးအတြက္ ဘယ္လို အလုပ္လုပ္မလဲ။ သတင္းသမားေတြမွ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒီျဖစ္စဥ္တခုလံုးက သတင္းသမားေတြတင္ ၿခိမ္းေျခာက္တာ မဟုတ္ဘူး၊ တႏိုင္ငံလံုးကို ၿခိမ္းေျခာက္တာ။ ဒီႏိုင္ငံမွာရွိတဲ့ ျပည္သူလူထုအားလံုးကို ၿခိမ္းေျခာက္တဲ့ ကိစၥပဲ။ ဒီလို ဥပေဒမဲ့လုပ္ရပ္ကို သတင္းသမားေတြက ေဖာ္ထုတ္တယ္ဆိုတာက ဒီလို ဥပေဒမဲ့လုပ္ရပ္ေတြ ေနာက္ေနာင္ မျဖစ္ေအာင္လို႔။ အာဏာလည္းရွိတယ္၊ လက္နက္လည္း ရွိတယ္၊ လုပ္ခ်င္ရာလုပ္ေနတဲ့ အဖဲြ႔အစည္းေတြကို စည္းကမ္းနဲ႔ ေဘာင္နဲ႔ ႏိုင္ငံအတြက္၊ ျပည္သူလူထုအတြက္ တကယ္အလုပ္လုပ္မယ့္ အဖဲြ႔အစည္းေတြျဖစ္ေအာင္ ဒီသတင္းသမားေတြက အလုပ္လုပ္ခဲ့တာ။ သတင္းသမားဆိုတာကို အခုအခ်ိန္မွာ ျပည္သူလူထုက အျမင္မွားတာေတြ ရွိတယ္။” အျပည့္အစုံကို ႐ုပ္သံဖုိင္တြင္ ၾကည့္႐ႈႏုိင္ပါသည္။