လြန္ခဲ့တဲ့ ၃ ႏွစ္က ျမန္မာျပည္မွာ အေျပာင္းအလဲ လမ္းစေပၚတဲ့အခ်ိန္မွာ ထူးခၽြန္ထင္ရွားတဲ့ ပညာရွင္ေတြ ျဖစ္တဲ့ ဖရန္စစ္ ဖူကူယားမား (Francis Fukuyama) နဲ႔ လာရီ ဒုိင္းမြန္း (Larry Diamond) တို႔လည္း ျမန္မာျပည္လာခဲ့တယ္။ ၂၀၁၂ ေႏွာင္းပိုင္းမွာ ျမန္မာျပည္ကို ေရာက္ခဲ့တဲ့ ႏုိင္ငံေရးသိပၸံပညာရွင္ ဖူကူယားမားက “ျမန္မာစစ္တပ္က အာဏာရွင္စနစ္ကို တစ္ကေန ျပန္စႏိုင္တဲ့ အခင္းအက်င္းေတြ အမ်ားႀကီး ရွိပါတယ္”လို႔ အစခ်ီၿပီး သံုးသပ္ခ်က္ ၁ ပုဒ္ကို ေရးခဲ့တယ္။ ျမန္မာျပည္မွာ  ကာလရွည္ၾကာ စစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးရဲ႕ အေမြအျဖစ္ တုိင္းျပည္ရဲ႕ အေျခခံအေဆာက္အအံုသာမက၊ လူသားအရင္းအျမစ္ လိုအပ္ခ်က္က အလြန္ႀကီးမားတာ၊ စစ္တပ္နဲ႔ ခရိုနီ အုပ္စုေတြက တုိင္းျပည္စီးပြားေရး အတက္လမ္းမွာ ပိတ္ဆုိ႔ေနတာကို ေထာက္ျပၿပီး ဒီမုိကေရစီခရီး အလြယ္တကူနဲ႔ ေနာက္ျပန္လွည့္သြားႏိုင္တယ္လုိ႔ သတိေပးခဲ့တယ္။ အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာ ႏုိင္ငံေရးဖိႏွိပ္မႈေတြေအာက္က ထုသားေပသားက်ေနတဲ့ ျမန္မာျပည္က အရပ္ဘက္က အဖြဲ႔အစည္းေတြ၊ ကမၻာ့အဆုိးဆံုး (အဖိႏွိပ္ဆံုး) အာဏာရွင္ေတြ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့တဲ့ႏိုင္ငံမွာ ျပည္သူေတြ ႏိုင္ငံေရး ႏိုးၾကားေနတာေတြကို အံ့ၾသခဲ့တယ္။ ျမန္မာျပည္က ဒီမုိကေရစီ တက္ႂကြလႈပ္ရွားသူေတြ သေဘာတူဖုိ႔ ခဲယဥ္းတဲ့ အကဲျဖတ္ခ်က္တခုကေတာ့ “ျမန္မာျပည္အတြက္ ဒီမုိကေရစီအေရးလႈပ္ရွားသူေတြ အခုထပ္ပိုၿပီး မလိုအပ္ေတာ့ဘူးဆိုတာပါ။”  အင္ဒိုနီးရွားမွာ လိုမ်ဳိး အေမရိကန္မွာ ပညာတတ္ၿပီး တုိင္းျပည္ျပန္လာၾကတဲ့ စီးပြားေရးပညာရွင္ေတြ (ဘာကေလမာဖီးယားေတြ) လိုအပ္ေနတယ္လို႔ ဆုိခဲ့တယ္။ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္မွာပဲ ဒီမုိကေရစီဂ်ာနယ္မွာ ေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ လာရီဒုိင္းမြန္းရဲ ႔ ျမန္မာျပည္အေၾကာင္း စာတမ္းငယ္က ပိုၿပီး အေသးစိတ္ပါတယ္။ ျပည္နယ္နဲ႔ ျပည္မ အာဏာခြဲေ၀ေရးကို အဆုိျပဳတယ္။ ေဒၚစု ေျပာတဲ့ ဒုတိယပင္လံုကို ေထာက္ခံခဲ့တယ္။ အိႏၵိယႏိုင္ငံလိုမ်ဳိး တုိင္းရင္းသားလူမ်ဳိးေပါင္းစံုနဲ႔ ဖြဲ႔စည္းထားတဲ့ (State-Nation) ကို တည္ေဆာက္ဖို႔ အဆုိျပဳတယ္။ ဒီလို တည္ေဆာက္ဖို႔ အိႏၵိယႏိုင္ငံမွာလိုပဲ ရွင္သန္အားေကာင္းတဲ့ ဒီမုိကေရစီစနစ္တရပ္လည္း လိုအပ္တယ္။ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈ တင္းက်ပ္တဲ့ လက္ရွိ ဖြဲ႔စည္းပံုကို ျပင္ဆင္ဖို္႔၊ ျပည္နယ္ေတြနဲ႔ ေဒသႀကီးေတြ အတြက္ လံုေလာက္တဲ့ အာဏာနဲ႔ တာ၀န္ခံမႈေတြနဲ႔ ခြဲေ၀ေပးဖို႔ အၾကံေပးခဲ့တယ္။ “ဒီမိုကေရစနစ္ တည္ၿငိမ္ေရးအတြက္ဆုိရင္ အျပည့္အ၀ဒီမုိကေရစီနည္းက် ေဒသဆုိင္ရာ အစိုးရတရပ္ ေပၚေပါက္ဖုိ႔နဲ႔ သူတို႔ေဒသရဲ႕ ဖြံ႔ၿဖိဳးေရး၊ သဘာ၀သံယံဇာတ၊ ယဥ္ေက်းမႈေတြကို အဓိပၸာယ္ ျပည့္္၀တဲ့ လုပ္ပုိင္ခြင့္ေတြ ရွိဖုိ႔ဆုိတာေတြနဲ႔ ခြဲျခားလို႔ မရႏိုင္ပါဘူး။ ဒီလို ပံုစံမ်ဳိး ေျပာင္းလဲႏိုင္ ဖို႔ဆိုရင္ တဖက္မွာလည္း တုိင္းရင္းသားအုပ္စုေတြဘက္က ျပည္ေထာင္စုနဲ႔ ဘယ္ေသာအခါမွ ခြဲထြက္မသြားဘူးဆုိတဲ့ သံဓိဌာန္လည္း လိုအပ္ပါတယ္။”လို႔ ဒုိင္းမြန္းက ဆုိတယ္။ ေတာင္အာဖရိကမွာလို sunset clause လို႔ ေခၚတဲ့ ကာလတခုအထိပဲ အသက္၀င္မယ့္ ဥပေဒျပဌာန္းခ်က္ကို ေျပာတယ္။ တနညး္အားျဖင့္ ၾကားကာလ ဖြဲ႔စည္းပံုတခု လိုအပ္တယ္လို႔  ဆုိခဲ့တာပါ။ ဖူကူယားမားလိုပဲ အင္ဒိုနီးရွားပံုစံ အေျပာင္းအလဲကို ဒုိင္းမြန္းကလည္း တျခားရႈ႕ေထာင့္က ေျပာတယ္။ အင္ဒိုနီးရွားမွာ လုပ္ခဲ့သလိုမ်ဳိး စစ္တပ္က ေရြးခ်ယ္တဲ့ အမတ္ေတြကို သက္တမ္းတခုၿပီးရင္ တျဖည္းျဖည္းခ်င္း ျပန္ရုပ္သိမ္းသြားတာမ်ဳိး၊ အစိုးရ၀န္ႀကီး ၃ ဦးကို စစ္တပ္က ခန္႔ထားခြင့္ကိုလည္း သက္တမ္း တခုေက်ာ္ရင္ ရုပ္သိမ္းသြားဖို႔နဲ႔ ဖြဲ႔စည္းပံုထဲက တျခား ျပသနာတက္ေနတဲ့အပိုင္းေတြကို ၂၀၁၅ မတုိင္ခင္မွာ ျပင္ဆင္ဖို႔ ညွိႏိႈင္းတာမ်ဳိးပါ၊ ဒါေတြကို လိုက္ေလ်ာေပးမယ္ဆုိရင္ စစ္တပ္နဲ႔ အေပါင္းအပါ (ခရိုနီ)ေတြကို လြတ္ၿငိမ္းခ်မ္းသာ ခြင့္ေပးမယ္၊ သူတို႔ပိုင္ဆုိင္မႈေတြ (မတရားတဲ့နည္းနဲ႔ ပုိင္ဆုိင္ထားတာ ျဖစ္ပါေစ) လံုျခံဳမႈ ေပးမယ္၊ စစ္တပ္ရဲ႕ ကိုယ္ပိုင္ ျပဌာန္းခြင့္ကိုလည္း မထိခိုက္ေစရဘူးဆုိတဲ့ အာမခံခ်က္ေတြကို ရယူႏုိင္ပါတယ္။လို႔ အၾကံေပးခဲ့တယ္။ ဒါေတြအတြက္  ႏုိင္ငံေရးပဋိညာဥ္ political pact လိုတယ္လို႔ ေျပာတယ္။ တကယ္ေတာ့ political pact ဆုိတာကို ဒုိင္းမြန္း မေျပာခင္ က်န္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာကတည္းက ဒီမုိကေရစီ အင္အားစုေတြက ေျပာခဲ့ပါတယ္။ ႏုိင္ငံေရး သေဘာတူညီခ်က္ရဖို႔ ေတြ႔ဆံုေဆြးေႏြးေရး ဒိုင္ယာေလာ့(Dialogue)ကို ေတာင္းဆုိခဲ့ေပမယ့္ ျငင္းခဲ့တာက စစ္အစိုးရ ေခါင္းေဆာင္ေတြပါပဲ။ ေတာင္အာဖရိက အေျပာင္းအလဲမွာ အခက္အခဲေတြ ရွိခဲ့သလိုပဲ ျမန္မာျပည္ အေျပာင္းအလဲကလည္း မလြယ္ဘူးဆုိတာ ဒိုင္းမြန္းကလည္း သတိေပးခဲ့တယ္။ ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ အေကာင္းျမင္စိတ္နဲ႔ ညိႇႏိႈင္းဖုိ႔ ၃ ႏွစ္ အခ်ိန္က်န္ေသးတယ္လို႔ ေျပာခဲ့တယ္။ ေဒၚစုနဲ႔ ဦးသိန္းစိန္တို႔ ဆက္ဆံေရး ေကာင္းတာလည္း ကံေကာင္းတယ္၊ အေျပာင္းအလဲ လမ္းစပြင့္ေနေသးလို႔ ေျပာခဲ့တယ္။ အခုေတာ့ အခ်ိန္ေစ့သြားပါၿပီ၊ ေဒၚစုနဲ႔ ဦးသိန္းစိန္ တို႔ဆက္ဆံေရးကလည္း ကတၱီပါ လမ္းခြဲ ျဖစ္သြားပါၿပီ၊ ဒုိင္းမြန္း အၾကံျပဳခဲ့တဲ့ အခ်က္ေတြအားလံုး တခုမွ မျဖစ္ေျမာက္ခဲ့တာလည္း ျမန္မာျပည္ရဲ့ ကံၾကမၼာပါပဲ။ က်ိတ္၀ုိင္းေတြေရာ၊ လႊတ္ေတာ္တြင္းေဆြးေႏြးပြဲေတြေရာ တုိင္းျပည္ေရွ႕ခရီးအတြက္ ပႏၷက္မခ်ႏိုင္ခဲ့ပါဘူး။ ဒီလိုနဲ႔ အယံုအၾကည္ ကင္းမဲ့သြားၾကၿပီး အေပါင္းရလဒ္ထြက္တဲ့ ကစားပြဲ (positive-sume game) ျဖစ္ဖုိ႔ထက္ အေျဖ သုညထြက္တဲ့ ကစားပြဲ (zero-sum game) ကို ျပန္ၿပီး အာရံုျပဳလာၾကတယ္။ စစ္အစိုးရေအာက္မွာ ညီညြတ္ခဲ့ၾကတဲ့ ဒီမုိကေရစီအင္အားစုေတြ အခ်င္းခ်င္းမွာလည္း အက္ေၾကာင္းေပၚေနပါတယ္။ ဟုတ္ေလႏိုးႏိုး ၿငိမ္းခ်မ္းေရး ေဆြးေႏြးပြဲေတြဟာလည္း ဘယ္သူမွ စိတ္မ၀င္စားတဲ့ အေျခအေနကို ဆုိက္ေနပါၿပီ။ ဒီလို အေျခအေနေတြေအာက္မွာ ျပည္သူေတြမွာ အရင္နဲ႔ မတူတဲ့ စိတ္ကူး ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ ဆုိတာဟာလည္း အေငြ႔ပ်ံ ေပ်ာက္ဆံုးသြားတာ အထူးအဆန္း မဟုတ္ပါဘူး။ ျမန္မာျပည္သူေတြဟာ  လြန္ခဲ့တဲ့ ၃ ႏွစ္နဲ႔ မတူဘဲ စိတ္ပ်က္လက္ပ်က္ ကာလရွည္ကို ျဖတ္သန္းေနရသလို၊ အနာဂတ္အတြက္လည္း အေကာင္းျမင္စိတ္ ကုန္ခမ္းေနပါတယ္။ ေနသြင္