၁၉၉၁ ခုနှစ် ဩဂုတ် ၁၈ ရက်မှာ ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုရဲ့ သမ္မတ ဂိုဘာရှော့ကို  ဒုသမ္မတခေါင်းဆောင်တဲ့ အဖွဲ့က ဖမ်းဆီးပြီး အာဏာသိမ်းလိုက်ပါတယ်။ အာဏာသိမ်းအဖွဲ့ထဲမှာ ဒုသမ္မတအပြင် ဝန်ကြီးချုပ်၊ ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီး၊  ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးနဲ့ ကေဂျီဘီထောက်လှမ်းရေးအဖွဲ့အကြီးအကဲတို့လည်း ပါဝင်ပါ တယ်။ အာဏာသိမ်းအဖွဲ့က သမ္မတ ဂိုဘာရှော့ကို အာဏာအရပ်ရပ်လွှဲအပ်ကြောင်း လက်မှတ်ရေးထိုး ထုတ်ပြန် ပေးဖို့ တောင်းဆိုပါတယ်။ ဂိုဘာရှော့က လက်မခံဘဲ လုံးဝငြင်းဆန်လိုက်တယ်။

ဩဂုတ်လ ၁၉ရက်နေ့ မနက်ပိုင်းမှာ အာဏာသိမ်းအဖွဲ့က အရေးပေါ်အခြေအနေကို ကြေညာပြီး အာဏာသိမ်းကြောင်းကြေညာလိုက်တယ်။ အရေးပေါ်အခြေ အနေကို ခြောက်လကြာလို့ သတ်မှတ်ပြီး နိုင်ငံတော်အုပ်ချုပ်ရေးကော်မတီကို ဖွဲ့စည်းလိုက်တယ်။ ကွန်မြူနစ်ပါတီတစ်ခုကလွဲပြီး ကျန်ပါတီအားလုံးကို ပိတ်သိမ်းလိုက်တယ်။ ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စု အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံတွေကို ဖွဲ့စည်းပုံလိုက်နာဖို့နဲ့ အရေးပေါ်အခြေအနေအုပ်ချုပ်ရေးကော်မတီရဲ့ အမိန့်အာဏာကို လိုက်နာဖို့ အမိန့်ထုတ်ပြန်လိုက်တယ်။

အတိုက်အခံသတင်းစာအားလုံးကို ပိတ်လိုက်တယ်။ ရေဒီယိုတွေ ရုပ်မြင်သံကြားတွေကို ပိတ်လိုက်တယ်။ ကွန်မြူနစ်ပါတီတစ်ခုကလွဲပြီးကျန်ပါတီအားလုံးကို ပိတ်သိမ်းလိုက်တယ်။

အာဏာသိမ်းကော်မတီဟာ ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုအတွင်းက စစ်တပ်တစ်ခုလုံးကို ချုပ်ကိုင်လိုက်တယ်။ သံချပ်ကာတပ်ဖွဲ့တွေ၊ လေထီးတပ်ဖွဲ့တွေကို မော်စကိုမြို့တော်အနှံ့ တပ်ဖြန့်ချထားတယ်။

ဘောတစ်ပင်လယ်ဒေသက အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံတွေမှာ  အာဏာသိမ်းအဖွဲ့ကို ထောက်ခံသူတွေက တယ်လီဖုန်း၊ ရေဒီယိုနဲ့ ရုပ်မြင်သံကြား လိုင်းတွေအားလုံးကို သိမ်းလိုက်တယ်။ အရေးကြီးတဲ့ ဆိပ်ကမ်းတွေကို ပိတ်ထားတယ်။ လီနင်ဂရက်မြို့ အပြင်ဘက်မှာရှိတဲ့ သံချပ်ကာ တိုက်ခိုက်ရေးတပ်ဖွဲ့ဟာ မြို့ထဲကို ဝင်လာပြီး လှည့်ပတ်နေတယ်။

အာဏာသိမ်းကော်မတီက လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့တွေနဲ့ ထိန်းချုပ်ဖို့လုပ်နေချိန်မှာ မော်စကိုမြို့သူမြို့သား ပြည်သူလူထုက လမ်းတွေပေါ်ရောက်လာပြီး အာဏာသိမ်းမှုကို ဆန့်ကျင်ရှုတ်ချဆန္ဒပြကြပါတယ်။ အတိုက်အခံ ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးဖြစ်တဲ့ ဘောရစ်ယာဆင်က လွှတ်တော်နားရောက်လာတဲ့ တင့်ကားတစ်စီးပေါ်ကို တက်ပြီး အာဏာသိမ်း ကော်မတီဟာ နောက်ပြန်ဆွဲသမားတွေ၊ အခြေခံဥပဒေနဲ့ ဆန့်ကျင်သူတွေလို့ ရှုတ်ချပြောဆိုပါတယ်။

“အာဏာသိမ်းကော်မတီရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ၊ အမိန့်ထုတ်ပြန်ချက်နဲ့ ညွှန်ကြားချက်တွေဟာ ဥပဒေနဲ့ ဆန့်ကျင်ပါတယ်၊ ဒါကြောင့် ပြည်သူလူထုအနေနဲ့ အာဏာသိမ်းကော်မတီကို ဆန့်ကျင်ကြပါ၊ ပြည်သူ့ဝန်ထမ်းတွေအနေနဲ့လည်း ဥပဒေနဲ့ မညီတဲ့ အာဏာသိမ်းမှုထဲမှာ မပါဝင်ကြပါနဲ့၊ အထွေထွေသပိတ် တိုက်ပွဲကြီးကို အားလုံးပါဝင်ဆင်နွှဲကြပါ”လို့  နှိုးဆော်လိုက်ပါတယ်။

ယာဆင်က စစ်တပ်နဲ့ ကေဂျီဘီထောက်လှမ်းရေးအဖွဲ့အရာရှိများကို အာဏာသိမ်းအဖွဲ့ရဲ့ အမိန့်ကို မနာခံဘဲ သူ့အမိန့်ကိုသာ နာခံပါလို့လည်း ထုတ်ပြန်ပြောဆိုလိုက်ပါတယ်။

မော်စကိုမြို့ရဲ့ လွှတ်တော်အဆောက်အဦးရှေ့မှာ လူပေါင်းထောင်သောင်းချီပြီး စုဝေးပြီး ကာကွယ်ကြပါတယ်။ အတားအဆီးတွေ လုပ်ကြပါတယ်။  ကုန်ကားနောက်တွဲတွေနဲ့ မော်တော်ကားတွေကို လမ်းတွေပေါ်မှာ ပိတ်ဆို့ပြီး ရပ်ထားတယ်။ အာဏာသိမ်းတပ်ဖွဲ့တွေ မဝင်နိုင်အောင် တားဆီးကြတာပါ။ လွှတ်တော်ထဲမှ ဘောရစ် ယာဆင်တို့ အတိုက်အခံနိုင်ငံရေးအဖွဲ့တွေ ရှိနေပါတယ်။

အာဏာသိမ်းကော်မတီကလည်း “ လူစုလူဝေးမလုပ်ဖို့၊ လမ်းပေါ်မှာ ချီတက်ဆန္ဒပြတာမလုပ်ဖို့၊ ရုန်းရင်း ဆန်ခတ်မှုတွေ တားဆီးဖို့” ဆိုတဲ့ အကြောင်းပြချက်နဲ့ အရေးပေါ်စီမံချက် အထူးအမိန့်ကို ထပ်ထုတ်ပြန်ပါတယ်။

ပြည်သူလူထုက အရေးပေါ်အထူးအမိန့်ကို မနာခံပါဘူး။ လမ်းတွေပေါ်တက်ပြီး စုရုံးကြပါတယ်။

နောက်ရက်တွေမှာ  လွှတ်တော်ရှေ့မှာ လူထုစည်းဝေးပွဲကြီးလုပ်ဖို့ ဆော်ဩတဲ့စာရွက်တွေ ဝေပါတယ်။   လွှတ်တော်ကို အာဏာသိမ်းတပ်ဖွဲ့တွေ မသိမ်းပိုက်နိုင်အောင် လူထုကြီးနဲ့ ဝိုင်းဝန်းကာကွယ်ကြပါတယ်။ လီနင်ဂရက်မြို့မှာလည်း လူပေါင်း ၂သိန်းဟာ အာဏာသိမ်းမှုဆန့်ကျင်ပွဲကြီးကို စုကျင်းပနေကြတယ်။ လူထုရဲ့ နိုင်ငံရေးအာခံပွဲကြီးကို ခြိမ့်ခြိမ့်သဲသဲ ကျင်းပကြပါတယ်။

တစ်ချိန်တည်းမှာ ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုရဲ့ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံတွေကလည်း အာဏာ သိမ်းကော်မတီကို ဆန့်ကျင် တဲ့ လှုပ်ရှားမှုတွေကို လုပ်ဆောင်လာပါတယ်။ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်တဲ့မော်ဒေဗီးယားမှာလည်း သောင်းနဲ့ချီတဲ့ လူထုကြီးဟာ ဆိုဗီယက်တပ်ဖွဲ့တွေကို လမ်းတွေထဲ ဝင်လာလို့ မရအောင် တားဆီး ပိတ်ဆို့ ထားကြပါတယ်။ တခြားအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများဖြစ်ကြတဲ့ ယူကရိန်းနဲ့ ကာဇက်စတန်နိုင်ငံက ခေါင်းဆောင်တွေ ကလည်း အာဏာ သိမ်းမှုဟာ တရားဥပဒေနဲ့ ဆန့်ကျင်တယ်ဆိုပြီး ကန့်ကွက်ရှုတ်ချကြပါတယ်။

ဘယ်လာရုစ်နိုင်ငံရဲ့ မြို့တော် မင့်စ် (Minsk)  မှာ လူထုစုဝေးပွဲကြီးလုပ်ပြီး နိုင်ငံသူနိုင်ငံသားအားလုံးပါဝင်တဲ့ အကြမ်းမဖက်အာခံရေးလှုပ်ရှားမှုကြီး ( CDM: Civil Disobedience Movement) လုပ်ဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်ပါတယ်။ လီသူယေးနီးယားနိုင်ငံရဲ့ သမ္မတက လွှတ်တော်ကို ဝန်းရံထားဖို့ နိုင်ငံသူနိုင်ငံသားတွေကို ဆော်ဩလိုက်ပါတယ်။ လတ်ဗီးယားနိုင်ငံနဲ့ အက်စတိုးနီးယားနိုင်ငံတွေက လွှတ်တော်အထူးအစည်းအဝေးခေါ်ပြီး ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စု အတွင်းကနေ ခွဲထွက်ပြီး လွတ်လပ်တဲ့နိုင်ငံများအဖြစ် ရပ်တည်ကြောင်း ကြေညာလိုက်ပါတယ်။

မော်စကိုမြို့မှာ အပိတ်ခံလိုက်ရတဲ့ သတင်းစာတွေ ရေဒီယိုနဲ့ ရုပ်မြင်သံကြားတွေဟာ လျှို့ဝှက်ပြီး အလုပ်လုပ်ကြပါတယ်။ နိုင်ငံသူနိုင်ငံသားတွေကို နိုင်ငံရေးအာခံမှုတွေလုပ်ဖို့ တိုက်တွန်းရေးသားကြပါတယ်။ အာဏာသိမ်းတာခံရတဲ့ အစိုးရအဖွဲ့ရဲ့ ပြောဆိုထုတ်ပြန်ချက်တွေကို ရေဒီယိုနဲ့ရုပ်မြင်သံကြားတွေက တိုက်ရိုက် ထုတ်လွှင့်ပေးပါတယ်။ ရုပ်မြင်သံကြားလိုင်းတွေ ထုတ်လွှင့်လို့ မရအောင် ဖြတ်တောက်ထားပေမဲ့ သတင်း အစီအစဉ် တွေကို ဗီဒီယိုတိပ်တွေနဲ့ ကူးပြီး တခြားမြို့တွေကို ပို့ပေးပါတယ်။

နိုင်ငံပိုင်သတင်းမီဒီယာတွေကလည်း အာဏာသိမ်းကော်မတီနဲ့ မပူးပေါင်းဘဲ အာခံခဲ့ပါတယ်။ ယာဆင်ရဲ့ မိန့်ခွန်းတွေကို လည်း ထုတ်လွှင့်ပေးခဲ့ပါတယ်။ လူထုကြီးက လွှတ်တော်အဆောက်အဦးရှေ့မှာ ကြံ့ကြံ့ခံ ဝိုင်းရံပေးပါတယ်။

အာဏာသိမ်းမှုကို ဆန့်ကျင်တဲ့အဖွဲ့တွေဟာ အာဏာသိမ်းကော်မတီရဲ့ တပ်ဖွဲ့တွေကို ပြည်သူလူထုဘက် ကူးပြောင်းလာဖို့အတွက်လည်း အစီအစဉ်တကျ ကြိုးစားခဲ့ကြတယ်။ စစ်သားတွေဆီကို အစားအသောက်တွေနဲ့အတူ လက်ကမ်းစာစောင်တွေ ပို့ပေးခဲ့ပါတယ်။ မြို့တွင်းလမ်းပေါ်မှာ လှည့်ပတ်နေတဲ့ တင့်ကားတပ်ဖွဲ့ကိုလည်း ပြည်သူလူထုဘက်က ရပ်တည်ဖို့ မေတ္တာရပ်ခံခဲ့တယ်။

မကြာခင်မှာပဲ တပ်ဖွဲ့တချို့ဟာ အာဏာသိမ်းကော်မတီကို စွန့်ခွါပြီး ပြည်သူဘက်ကို ကူးပြောင်းလာ ပါတယ်။ လွှတ်တော်ရှေ့မှာ ရပ်နေတဲ့ တင့်ကားတွေဟာလည်း သူတို့ရဲ့ အမြောက်တွေကို လွှတ်တော် အဆောက်အဦးနဲ့ဆန့်ကျင်ဘက်ဆီ လှည့်ပြောင်းလိုက်ပါတယ်။ လီနင်ဂရက်ရေတပ်စခန်းနဲ့ လေထီးလေ့ကျင့်ရေးကျောင်းက တပ်တွင်းပုန်ကန်မှုတွေကို စလုပ်ပါတယ်။

စစ်တပ်နည်းတူ ရဲတပ်ဖွဲ့တချို့ကလည်း အာဏာသိမ်းကော်မတီကို ဆန့်ကျင်ကျောခိုင်းပါတယ်။ အမိန့်ကိုမနာခံတဲ့ မော်စကိုရဲ တပ်ဖွဲ့ကို အာဏာသိမ်းကော်မတီဝင်ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးက ဖျက်သိမ်းလိုက်ပါတယ်။

အာဏာသိမ်းကော်မတီဟာ ဩဂုတ် ၂၁ ရက်နေ့ ညခင်းပိုင်းမှာ လွှတ်တော်ကို တိုက်ခိုက်ဖို့အတွက် အထူး တပ်ဖွဲ့တစ်ခုကို စေလွှတ်လိုက်ပါတယ်။ လေထီးတပ်ဖွဲ့တွေနဲ့ ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးရဲ့ တပ်ဖွဲ့တွေက လွှတ်တော်ကို ဝိုင်းပြီး ကေဂျီဘီထောက်လှမ်းရေးအထူးတပ်ဖွဲ့က ဝင်တိုက်မှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ လေထီးတပ်ဖွဲ့အကြီးအကဲနဲ့ လေတပ်ဦးစီးချုပ်က အဲဒီတိုက်ခိုက်မှုကို လက်မခံပါဘူး။ တိုက်ခိုက်မှုမစတင်မီမှာ ကေဂျီဘီအထူးတပ်ဖွဲ့ရဲ့ ဦးစီးချုပ်ကလည်း အဲဒီတိုက်ခိုက်မှုမှာ ပါဝင်မှာ မဟုတ်တဲ့အကြောင်း ထုတ်ပြန်ကြေညာလိုက်ပါတယ်။ “ ပြည်သူလူထုနဲ့ ဆန့်ကျင်တဲ့ အလုပ်ကို မလုပ်ဘူး” လို့ သူက ပြောလိုက်ပါတယ်။

ဩဂုတ် ၂၂ရက် နံနက်မှာ တပ်ဖွဲ့တွေအားလုံးကို မော်စကိုမြို့က ထွက်ခွါပေးဖို့ ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုရဲ့ ကာကွယ်ရေးဘုတ်အဖွဲ့က သဘောတူဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်။ အာဏာသိမ်းတဲ့ အရေးပေါ်ကော်မတီအဖွဲ့ဝင်တွေ အားလုံးကိုလည်း ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းလိုက်တယ်။ အဖွဲ့ဝင်တစ်ယောက်ဖြစ်တဲ့ ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးကတော့ သူ့မိန်းမနဲ့အတူ နှစ်ယောက်တွဲ သတ်သေသွားကြပါတယ်။ အာဏာအသိမ်းခံ သမ္မတ ဂိုဘာရှော့က အစိုးရအဖွဲ့ကို ပြန်ဦးဆောင်တယ်။ အာဏာသိမ်းမှုဟာ ငါးရက်တာကာလအတွင်းမှာ ရှုံးနိမ့်သွားခဲ့ပါတယ်။

ဆိုဗီယက်ရုရှားအာဏာသိမ်းမှုကြီး အချိန်တိုအတွင်း ရှုံးနိမ့် သွားရတဲ့ ပဓာနအကြောင်းရင်းတွေက

( ၁) အာဏာသိမ်းအဖွဲ့ရဲ့ တရားမဝင်မှု (၂) ပြည်သူလူထုရဲ့ အကြမ်းမဖက်အာခံမှု (၃) စစ်တပ်နဲ့ ရဲအဖွဲ့ အပါအဝင် နိုင်ငံ့ဝန်ထမ်းများရဲ့ ပြည်သူလူထုဘက်ရပ်တည်မှုလို့ ‌ ဆရာကြီးဂျင်းရှပ် ( Gene Sharp)က အာဏာသိမ်းမှုကို တန်ပြန်ခြင်း (  The Anti-Coup ) ဆိုတဲ့ သူ့စာအုပ်မှာ ရေးသား‌ထားပါတယ်။ ဆရာကြီးဂျင်းရှပ်ဟာ အကြမ်းမဖက်နိုင်ငံရေး အံတုမှုအကြောင်း စနစ်တကျ သုတေသနလုပ်ပြီး စာအုပ်စာတန်းတွေ အများအပြားရေးသားခဲ့တဲ့သူ  ဖြစ်ပါတယ်။