“ဒုတိယကမၻာစစ္ၿပီးေနာက္ပိုင္း ဆက္သြယ္ေရးနည္းပညာဟာ အားလုံးရဲ႕ေရွ႕တန္း ေရာက္လာလိမ့္မယ္” လို႔ ဘာထရန္ရပ္ဆယ္က အေစာဆုံး ေဟာကိန္းထုတ္ခဲ့ဖူးတယ္။ ဒါကိုဖတ္မိစဥ္က က်ေနာ္တို႔အားလုံး အေမွာင္ေခတ္ထဲမွာ။ မဆလေခတ္ သတင္းစာေတြကလြဲၿပီး သတင္းစာမရွိခဲ့ဘူး။ သတင္းအေမွာင္ေခတ္ထဲမွာ ႀကီးျပင္းခဲ့ရတာ။ အဲ့ေခတ္က တိုင္းမ္စ္တို႔ နယူးစ္ဝိခ္တို႔ဆိုတာ ေဂဇက္တက္ အရာရွိေတြပဲ ဖတ္ရတာ။ နယ္ေတြမွာေတာ့ သတင္းစာပညာဆိုတာ ဘာမွန္းမသိခဲ့ၾကပါဘူး။ ဆက္သြယ္ေရးဟာ ေရွ႕တန္းေရာက္လိမ့္မယ္ ဆုိေတာ့၊ ေၾကးနန္းနဲ႔စာတိုက္၊ တယ္လီဖုန္းေလာက္ပဲ သိတာကိုး။ ၁၉၈၀ လြန္ႏွစ္ေလာက္မွာ တယ္လီဗြီးရွင္းေတြ ေပၚလာေတာ့ ဆက္သြယ္ေရးပစၥည္းလို႔ေတာင္ မထင္မိပါဘူး။ အခ်ိဳ႕ကေတာ့ ဇိမ္ခံပစၥည္းတမ်ိဳးလို႔ေတာင္ ေျပာၾကေသးရဲ႕။ သိပၸံနည္းပညာ တိုးတက္လာတာနဲ႔အမွ် ဆက္သြယ္ေရးနည္းပညာေတြလည္း တေျပးညီ တိုးတက္လာခဲ့တယ္။ အီလက္ထေရာနစ္ နည္းပညာေတြကလည္း အရွိန္အဟုန္နဲ႔ ဖြံ႔ၿဖိဳးလာခဲ့ျပန္တယ္။ အီလက္ထေရာနစ္ နည္းပညာေတြက သတင္းနည္းပညာေနရာ ဝင္ယူလာခဲ့တယ္။ တႏြယ္ငင္ တစင္ပါဆိုသလို သတင္းတင္ဆက္ပုံေတြလည္း ေျပာင္းလဲလာေတာ့တာပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္ ျမန္မာသတင္းစာေလာက ေပၚလာပုံကို ျပန္ေလ့လာၾကည့္မိတယ္။ ျမန္မာသတင္းစာေလာက ေပၚလာတာ ႏွစ္ေပါင္း ၁၅၀ ဝန္းက်င္ပဲ ရွိပါဦးမယ္။ လူထုဦးလွ အဆိုအရဆိုရင္ “က်ေနာ္တို႔တိုင္းျပည္မွာ ျမန္မာသတင္းစာရယ္လို႔ ပီပီသသ ဟန္က်ပန္က် ေပၚလာတာ ျမန္မာသံေတာ္ဆင့္ သတင္းစာထုတ္တဲ့ ၁၈၇၁ ခုႏွစ္ကမွလို႔ က်ေနာ္ယူဆပါတယ္။ ဒီအထက္ ၃၅ ႏွစ္ေလာက္အတြင္းမွာ အဂၤလိပ္ဘာသာနဲ႔ ထုတ္ေဝတဲ့ သတင္းစာတခ်ိဳ႕ ရွိပါတယ္။ ျမန္မာဘာသာနဲ႔ ထုတ္တာလည္း နည္းနည္းပါးပါး ရွိပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သံေတာ္ဆင့္သတင္းစာ၊ ျမန္မာသတင္းစာ၊ ေလာကီသုတပညာ သတင္းစာ၊ ရတနာပုံ ေနျပည္ေတာ္သတင္းစာ စတဲ့ သတင္းစာေတြ ထြက္လာမွပဲ ေျပာေလာက္ဆိုေလာက္ ျမန္မာသတင္းစာေတြ ရွိလာတာလို႔ ဆိုပါတယ္။” လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒါေတာင္မွ “သတင္းေထာက္” ဆိုတာ မရွိေသးဘူးလို႔ ဆိုပါတယ္။ သတင္းစာဆရာႀကီး အမ္ဘိုးခ်ိန္ကေတာ့ “သတင္းေထာက္အလုပ္ဆိုတာ က်ေနာ္ ၁၉၃၀ မွာ သတင္းစာထဲေရာက္မွ ရွိတယ္ေျပာပါေတာ့။ မ႑ပ္တိုင္တက္တာေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ ၁၉၃၀ က်ေတာ့မွပဲ သူရိယမွာ (Reporter) သတင္းေထာက္ထားတာ။” လို႔ ေျပာဖူးတယ္။ အရင္က အစည္းအေဝး သတင္းေလာက္ပဲ လိုက္ၾကတာကိုး။ ၁၉၃၀ ေနာက္ပိုင္းမွ တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ လူေတြက သတင္းကို ဖတ္လာၾကတာကိုး။ ဒီေတာ့မွ နယ္ေတြမွာပါ သတင္းေထာက္ေတြ ထားလာၾကတာ။ အဲ့ဒီအခ်ိန္ထိလည္း သတင္းေထာက္လို႔ ေခၚဆိုတာ မရွိေသးဘူးလို႔ သိရတယ္။ ဒီေတာ့လည္း ဘာသာေဗဒအရ “သတင္းေထာက္” ဆိုတဲ့ ေဝါဟာရအေၾကာင္း စပ္စုမိျပန္ေရာ။ ၁၉၃၀ ေလာက္အထိက ေဝါဟာရ မတည္ၿငိမ္ေသးဘူး။ ၁၉၂၂ ခုႏွစ္ သူရိယသတင္းစာမွာေတာ့ “ရီပြတ္တာ” လို႔ အသံဖလွယ္ထားေၾကာင္း ဆရာႀကီး ေရႊဥေဒါင္းက ေျပာဖူးတယ္။ ၁၉၂၃ ႏိုဝင္ဘာလထုတ္ သူရိယသတင္းစာမွာေတာ့ “ရီပြတ္တာေခၚ သတင္းစာကိုယ္စားလွယ္မ်ား” ဆိုတဲ့ အသုံး ေတြ႔ရျပန္ပါတယ္။ ၁၉၂၅ ခုႏွစ္ထဲ ေရာက္ေတာ့ သူရိယသတင္းစာမွာပဲ “သတင္းစာသတင္းေကာက္ယူသူမ်ား” ဆိုတဲ့ အသုံးကို ေတြ႔ရျပန္ပါတယ္။ ၁၉၃၀ ျမန္မာ့အလင္းသတင္းစာမွာလည္း သတင္းေထာက္ကို “သတင္းေကာက္ယူသူ” လို႔ သုံးခဲ့တာကို ေတြ႔ရတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ၁၉၃၀ အထိ သတင္းေထာက္ဆိုတဲ့ အသုံး မေတြ႔ရေသးဘူးလို႔ သတင္းစာပညာရွင္ေတြက ဆိုခဲ့ၾကပါတယ္။ ၁၉၃၁/၃၂ အထိလည္း “သတင္းေကာက္” ဆိုတဲ့ ေဝါဟာရကို သုံးလာခဲ့တာပါ။ ၉-၂-၃၂ ေန႔ထုတ္ ျမန္မာ့အလင္း သတင္းစာရဲ႕ သတင္းေအာက္မွာေတာ့ “ျမန္မာ့အလင္း အထူးသတင္းေကာက္” လို႔ ေရးထားပါေသးတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၁၂.၆.၃၂ ေန႔ ျမန္မာ့အလင္းမွာ “ျမန္မာ့အလင္း အထူးသတင္းေထာက္” ဆိုတဲ့အသုံး ေတြ႔ရၿပီျဖစ္ေၾကာင္း လူထုဦးလွက မွတ္တမ္းျပဳ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ အမ္ဘိုးခ်ိန္ကေတာ့ “ဒီသတင္းေထာက္ဆိုတဲ့ စကားလည္း အရင္က သတင္းေထာက္လို႔ မေခၚဘူး။ အရင္ကေခၚတာက သတင္းစာကိုယ္စားလွယ္တဲ့။ သတင္းေထာက္လို႔ေခၚတာက ဦးဘလိႈင္ လြယ္အိတ္ႀကီးဦးဘလိႈင္က စတာပဲ။” လို႔ တခုတ္တရ ေျပာခဲ့၊ မွတ္တမ္းျပဳခဲ့ပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႔ “၁၉၃၃ ထဲမွာေတာ့ ျမန္မာသတင္းစာေလာတခုလုံးမွာ သတင္းေထာက္လို႔ ေရးၾကပါၿပီ” လို႔ လူထုဦးလွက ေရးခဲ့ပါတယ္။ ကဲ က်ေနာ္တို႔မွာ သတင္းစာေပၚဦးစ ေမာ္လၿမိဳင္ ခေရာ္နီကယ္ကစလို႔ ၁၉၃၃ ခုႏွစ္ ႏွစ္ေပါင္း ၄၀ ၾကာသည္အထိ ေဝါဟာရတလုံး ခိုင္ၿမဲေအာင္ လုပ္ခဲ့ၾကရတယ္။ အခုေတာ့ သတင္းေထာက္ဆိုတဲ့ ေဝါဟာရတလုံးဟာ မီဒီယာစင္ျမင့္ေပၚ ခန္႔ညားထည္ဝါစြာ ရွိေနပါၿပီ။ အခုေနာက္ပိုင္း မီဒီယာေတြလည္း မ်ိဳးစုံေပၚထြက္လာခဲ့တယ္။ သတင္းစာအျပင္ တယ္လီဗြီးရွင္းေတြ ဘေလာ့ဂါေတြ၊ ဝက္ဘ္ဆုိက္ေတြ၊ တီဗြီခ်န္နယ္ေတြ၊ ေဖ့စ္ဘြတ္ခ္ေတြ အစုံစုံ ထြက္ေပၚခဲ့တယ္။ ဒါေတြကိုၿခံဳၿပီး အြန္လိုင္းမီဒီယာလို႔ ေခၚလာတယ္။ အြန္လိုင္းမီဒီယာဟာ တျဖည္းျဖည္း ပုံႏွိပ္မီဒီယာကို ေက်ာ္တက္ဖြံ႔ၿဖိဳးလာခဲ့ပါၿပီ။ သတင္းေထာက္ေတြလည္း အေခၚအေဝၚေတြ မ်ားလာၿပီ။ တီဗြီခ်န္နယ္ေတြနဲ႔အတူ V J ဆိုတဲ့ ဗီြဒီယိုသတင္းေထာက္ေတြ၊ CJ လို႔ေခၚတဲ့ သတင္းေထာက္ေတြ၊ အရင္ကေတာ့ ေကာ္လံစား သတင္းေထာက္တို႔၊ အေပ်ာ္တမ္း သတင္းေထာက္တို႔ ဆိုတာေတြ ရွိခဲ့ဖူးတယ္။ အလြတ္တန္း သတင္းေထာက္ဆိုတာလည္း ရွိတယ္။ စကားစပ္လို႔ အေပ်ာ္တမ္း သတင္းေထာက္ ဆုိတာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ေျပာရဦးမယ္။ တခ်ိန္က အေပ်ာ္တမ္းဆိုတဲ့ ေဝါဟာရ အေတာ္ေခတ္စားခဲ့ဖူးတယ္။ အေပ်ာ္တမ္း တူရိယာအဖြဲ႔တို႔၊ အေပ်ာ္တမ္း တီးဝိုင္းတို႔ဆိုတာ ေခတ္စားခဲ့ဖူးတယ္။ ၿမိဳ႕မဟာ အေပ်ာ္တမ္းတူရိယာအဖြဲ႔ကေန ေပၚလာတာပဲ။ တခ်ိဳ႕ သိမီသူေတြ ေျပာတာကေတာ့ အေပ်ာ္တမ္းဆိုတာ ေဗာ္လန္တီယာကို ေခၚတာပါလို႔ ဆိုတယ္။ ဒါကို တက႑ တမိႈ႔ထားလိုက္ေတာ့။ အခု CJ လို႔ေခၚတဲ့ အရပ္သတင္းေထာက္ေတြအေၾကာင္း ဆက္ၾကရေအာင္။ (ဒီဗြီဘီက ကိုေဇာ္မိုးေဝကေတာ့ ျပည္သူျပည္သား သတင္းသမားလို႔ သုံးပါတယ္။ ဆီေလ်ာ္တဲ့အသုံးပါပဲ။) အဲ့ဒီ CJ မွာလည္း ႏွစ္မ်ိဳးျဖစ္လာတယ္။ အခ်ိဳ႕က သတင္းဌာနေတြရဲ႕ လခစား၊ ေကာ္လံစား ရွိသလို ေနာက္တမ်ိဳးကေတာ့ ေဖ့စ္ဘြတ္ခ္ေပၚကေန ကိုယ့္စရိတ္နဲ႔ကိုယ္ မိမိမ်က္စိေအာက္မွာ ျမင္ေတြ႔ရာ ျဖစ္ရပ္ေတြကို သက္ေသအျဖစ္ ဖုန္းနဲ႔ ဗြီဒီယို႐ုိက္တင္တတ္ၾကတဲ့ အေပ်ာ္တမ္း အရပ္သတင္းေထာက္ေတြလည္း ရွိလာခဲ့ပါတယ္။ သတင္းေတြကို ၾကည့္ရင္လည္း တကယ့္ကို အခ်ိန္နဲ႔တေျပးညီ ေဖာ္ျပႏိုင္တာက ေဖ့စ္ဘြတ္ခ္ျဖစ္တဲ့ အြန္လိုင္းေတြ ျဖစ္ေနတာကို ေတြ႔လာရတယ္။ တီဗြီခ်န္နယ္လိုင္းေတြဟာ အကန္႔အသတ္ ရွိေနေလေတာ့ ေဖ့စ္ဘြတ္ခ္ေလာက္ အလ်င္အျမန္ မတင္ႏိုင္ဘူး။ ေဖ့စ္ဘြတ္ခ္ေတြမွာလည္း အရပ္သားေတြရဲ႕ အေပ်ာ္တမ္း သတင္းတင္တာေတြဟာ ဝက္ဘ္ဆုိက္ေတြထက္ အခ်ိန္ပိုေစာေနတတ္ျပန္တယ္။ သတင္းမွန္ကန္မႈအတြက္ေတာ့ အရပ္သား အေပ်ာ္တမ္း သတင္းသမားေတြမွာ တာဝန္ခံမႈ အားနည္းတတ္တာလည္း ေတြ႔ရျပန္တယ္။ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရး ေၾကညာခ်က္ အပိုဒ္ (၁၉) မွာေတာ့ လူတိုင္း လြတ္လပ္စြာ ထင္ျမင္ယူဆခြင့္ရွိတယ္။ ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆိုခြင့္နဲ႔ သတင္းယူပိုင္ခြင့္ရွိတယ္လို႔ ဆိုထားတယ္။ လူတိုင္း သတင္းရယူပိုင္ခြင့္ရွိသူတိုင္း သတင္းေထာက္လို႔ ေျပာဆိုႏိုင္သလား။ သတ္မွတ္ခ်က္နဲ႔ ဖြင့္ဆိုခ်က္ေတြက ပိုမို႐ႈပ္ေထြးလာတယ္။ သတင္းေထာက္နဲ႔ သတင္းေပး (Informer) သူနဲ႔လည္း မတူျပန္ဘူး။ သတင္းေပးကေတာ့ အခေၾကးေငြ ယူသည္ျဖစ္ေစ မယူသည္ျဖစ္ေစ အစိုးရအဖြဲ႔အစည္းနဲ႔ ျပင္ပအဖြဲ႔အစည္း တခုခုအတြက္ျဖစ္ျဖစ္ တဦးခ်င္းအတြက္ျဖစ္ျဖစ္ သတင္းေပးသူကို ေခၚၾကတာ။ သူေပးတဲ့ အခ်က္လက္ေတြက သတင္းအျဖစ္ ေဖာ္ျပျခင္း မရွိတတ္ဘူး။ တခါ သတင္းေပးနဲ႔ သတင္းရင္းျမစ္ကလည္း မတူၾကဘူး။ သတင္းရင္းျမစ္ၾကေတာ့ သတင္းေဖာ္ျပမႈရွိတယ္။ သတင္းေပးလိုမဟုတ္ဘူး။ အစကို ျပန္ေကာက္ၾကည့္ရင္ လူတိုင္း သတင္းေထာက္ျဖစ္ေတာ့မလား ဆိုတဲ့ အေမးဟာ သတင္းေထာက္ရဲ႕ ဖြင့္ဆိုခ်က္နဲ႔ ဆိုင္ပါမယ္။ အာတီကယ္ (၁၉) အရ လူတိုင္း သတင္းယူခြင့္ရွိေပမယ့္ ေဖ့စ္ဘြတ္ခ္ေပၚမွာ ထုတ္ေဖာ္တင္ျပခြင့္ရွိေပမယ့္ သတင္းေထာက္လို႔ေတာ့ ေျပာဖို႔ခက္ပါလိမ့္မယ္။ တကယ္ေတာ့ သတင္းေထာက္ဆိုတာ အသက္ေမြးဝမ္းေၾကာင္းနဲ႔သာ ခြဲျခားသတ္မွတ္ ဖြင့္ဆိုသင့္တယ္လို႔ ပညာရွင္အခ်ိဳ႕က ယူဆတာလည္း ရွိပါတယ္။ သက္ေမြးဝမ္းေၾကာင္း (Professional) အရ သတင္းေထာက္ကေတာ့ ကၽြမ္းက်င္မႈ၊ အတတ္ပညာနဲ႔ တာဝန္ခံယူမႈ၊ တာဝန္ခံမႈ ရွိရတယ္။ ဒီလိုခြဲျခားၾကည့္မယ္ဆိုရင္ေတာ့ လူတိုင္း သတင္းသမားျဖစ္ခြင့္ ရွိေပမယ့္ ေဖ့စ္ဘြတ္ခ္မွာ မိမိႀကံဳေတြ႔ရတာေတြ တင္ျပတိုင္း သတင္းေထာက္လို႔ ေခၚဆိုမရႏိုင္ေၾကာင္း တင္ျပလိုက္ရပါတယ္။ အခ်က္လက္အခ်ိဳ႕ကို လူထုဦးလွရဲ႕ က်ေနာ္သတင္းေထာက္မွ ယူပါတယ္။ ထြန္းေဇာ္ေဌး