ကင္ဆာေရာဂါ ျဖစ္ပြားမႈဟာ လက္ရွိ ကမာၻမွာေရာ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာပါ ျဖစ္ပြားသူ အေရအတြက္ တုိးလာေနသလို အရင္က သက္ႀကီးပိုင္းေတြမွာပဲ ျဖစ္ခဲ့ရာက အခုဆိုရင္ ငယ္ရြယ္သူေတြမွာလည္း အျဖစ္မ်ားလာပါၿပီ။ ဒါေၾကာင့္ ကင္ဆာေရာဂါ ဘာေၾကာင့္ျဖစ္သလဲ၊ ကင္ဆာကို ဘယ္လုိကာကြယ္ႏိုင္သလဲ စတာေတြကုိ ကင္ဆာေရာဂါ အထူးကုဆရာဝန္ ေဒါက္တာဟိန္းျမင့္ေအာင္နဲ႔ ဒီဗြီဘီက ဆက္သြယ္ေမးျမန္းထားပါတယ္။ ေမး - လက္ရွိကာလ ျမန္မာျပည္မွာ ကင္ဆာေရာဂါ ျဖစ္ပြားသူေတြ ပိုမ်ားလာတယ္လို႔ သိရပါတယ္။ ဆရာ့အေတြ႔အႀကံဳအရဆုိရင္ ကင္ဆာျဖစ္လာသူေတြ တကယ္ပဲ ပိုမ်ားလာပါသလား။ ေျဖ - “ရန္ကုန္ျပည္သူ႔ေဆး႐ံုႀကီးမွာရွိတဲ့ ကင္ဆာကုသမႈဌာန ႏွစ္ခုျဖစ္တဲ့ ကင္ဆာေရာဂါ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ဌာနနဲ႔ ကင္ဆာေဆးသြင္းကုသမႈ ဌာနႏွစ္ခုက စာရင္းဇယားေတြအရ ၂ဝ၁၅ ခုႏွစ္မွာ ကင္ဆာလူနာေပါင္း ၈၈၆၈ ေယာက္ ရွိခဲ့ၿပီးေတာ့ ၂ဝ၁၆ ခုႏွစ္မွာေတာ့ ကင္ဆာလူနာ ၁ဝ၈၄၃ ေယာက္ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒီစာရင္းဇယားကို ၾကည့္တာနဲ႔တင္ ကင္ဆာျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း မ်ားလာတာကို သိႏိုင္ပါတယ္။” ေမး - ဘယ္လုိ အသက္အပိုင္းအျခားေတြမွာ ကင္ဆာ ပိုျဖစ္လာတာကို ေတြ႔ရလဲခင္ဗ်။ ေျဖ - “ကင္ဆာေရာဂါဟာ အစဥ္အလာအတိုင္း ဆိုရင္ေတာ့ အသက္အရြယ္ ႀကီးတဲ့လူေတြမွာ ပိုအျဖစ္မ်ားပါတယ္။ အသက္ႀကီးလာတာနဲ႔အမၽွ ကင္ဆာႏိုင္ေျခ ပိုမ်ားလာတယ္။ ဒါ ဘာလို႔ျဖစ္ရလဲဆိုေတာ့ Carcinogenic agents လို႔ေခၚတဲ့ ကင္ဆာျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ အရာမ်ားျဖစ္တဲ့ ေဆးရြက္ႀကီး ဆက္စပ္ပစၥည္းေတြ၊ ေရာဂါပိုးမႊားေတြ၊ ဓာတုပစၥည္းေတြ၊ ေမြးရာပါ ခႏၶာကိုယ္ထဲမွာရွိတဲ့ မ်ိဳး႐ိုးဗီဇ ခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္ေတြ၊ ေဟာ္မုန္းအေျပာင္းအလဲ ျပႆနာေတြနဲ႔ ခႏၶာကိုယ္ ခုခံအားစနစ္ ခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္ေတြ စတဲ့ အေၾကာင္းအခ်က္ေတြက ေမြးကင္းစကတည္းကေန ျဖစ္လာတာ အသက္ႀကီးလာတဲ့အခါမွာ စုၿပီး ျဖစ္တဲ့သေဘာပဲ။ ကင္ဆာအျဖစ္မ်ားတဲ့ အသက္အရြယ္က ၅ဝ ေက်ာ္ေလာက္ကေန စတယ္။ ဒါေပမယ့္ အခုေနာက္ပိုင္းမွာ လူေတြရဲ႕ Lifestyle ေခၚတဲ့ ေန႔စဥ္ဘဝေတြမွာ ေနထိုင္မႈ ပံုစံေတြ ေျပာင္းလာတယ္။ ဥပမာ- ေဆးလိပ္၊ အရက္၊ ဘီယာ စတာေတြကို အသက္ငယ္ရြယ္စဥ္ကေန စတင္သံုးစြဲလာတဲ့အတြက္ ကင္ဆာျဖစ္တဲ့ အသက္အရြယ္ေတြ ငယ္လာၾကတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အူမႀကီးကင္ဆာ ရွိ၊ မရွိ ႀကိဳတင္စစ္ေဆးတဲ့ အသက္အရြယ္ကို ယခင္ အသက္ ၅ဝ မွာ စခဲ့ရာမွ ၂ဝ၁၇ ခုႏွစ္ကစၿပီး အသက္ ၄၅ ႏွစ္ အရြယ္ကေန စၿပီး စစ္ေဆးဖို႔ ေျပာင္းလဲခဲ့တယ္။ လူအမ်ားစု ေလၽွာက္ေျပာၾကသလို ျမန္မာႏိုင္ငံက ကမာၻမွာ ကင္ဆာအျဖစ္ဆံုး အမ်ားဆံုးတို႔ ဒုတိယတို႔ ဆိုတာလည္း လံုးဝ မဟုတ္ပါဘူး။ အျဖစ္မ်ားဆံုးႏိုင္ငံ ၁ ကေန ၅ဝ ထဲေတာင္ မဝင္ေသးပါဘူး။ ကင္ဆာျဖစ္ပြားႏႈန္းေတြ တက္လာတာက ျမန္မာတႏိုင္ငံတည္းမွာ မဟုတ္ဘူး။ တကမာၻလံုးမွာျဖစ္လို႔ က်န္တဲ့ႏိုင္ငံေတြမွာလည္း ကင္ဆာျဖစ္ႏႈန္းေတြ တက္လာေနတယ္။ WHO ကေန ေနာက္ဆံုးထုတ္ျပန္လိုက္တဲ့ ကင္ဆာေရာဂါအေၾကာင္း သိေကာင္းစရာေတြအရ ကင္ဆာဟာ ကမာၻတလႊားမွာ လူေသဆံုးမႈနဲ႔ ေရာဂါျဖစ္ေစႏိုင္မႈ အမ်ားဆံုးေတြထဲက တခု ျဖစ္တယ္။ ၂ဝ၁၂ ခုႏွစ္မွာ ကင္ဆာလူနာအသစ္ ခန္႔မွန္း ၁၄ သန္း ျဖစ္ပြားခဲ့တယ္။ ကင္ဆာလူနာ အသစ္ေတြ႔ရွိရမႈဟာ ေနာက္အႏွစ္ ၂ဝ အတြင္း ၇ဝ ရာႏႈန္း ျမင့္တက္လာဖို႔ ရွိတယ္။ တကမာၻလံုးမွာ လူေသဆံုးေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြထဲမွာ ကင္ဆာက ဒုတိယလိုက္တယ္။ ၂ဝ၁၅ ခုႏွစ္မွာ ကင္ဆာေၾကာင့္ လူသား ၈ ဒသမ ၈ သန္း ေသဆံုးခဲ့ရတယ္။ လူေသဆံုးမႈ ၆ ခုမွာ ၁ ခုက ကင္ဆာေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္။ ကင္ဆာေၾကာင့္ ေသဆံုးရမႈေတြရဲ႕ ၇ဝ ရာႏႈန္းဟာ ဝင္ေငြနည္းေသာ၊ ဝင္ေငြ သင့္တင့္ေသာ ႏိုင္ငံမ်ားမွ ျဖစ္တယ္။ (ျမန္မာႏိုင္ငံက ဝင္ေငြနည္းတဲ့ ႏိုင္ငံထဲမွာ ပါတယ္။)” ေမး - ၿပီးေတာ့ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ဘယ္လို ကင္ဆာအမ်ဳိးအစားေတြ အမ်ားအားျဖင့္ ေတြ႔ရပါသလဲ။ ေျဖ - “ဒီေနရာမွာ ကမာၻနဲ႔ ျမန္မာ ကင္ဆာျဖစ္ပြားႏႈန္း၊ ျဖစ္ပြားတဲ့ ေရာဂါအမ်ိဳးအစား မတူဘူး။ ကမာၻမွာ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း အမ်ားဆံုး ကင္ဆာေရာဂါေတြက နံပါတ္ ၁ က ရင္သားကင္ဆာ၊ ၂ က ဆီးႀကိတ္ကင္ဆာ၊ ၃ က အဆုတ္ကင္ဆာ၊ ၄ က အူမႀကီးကင္ဆာနဲ႔ ၅ က သားအိမ္ေခါင္းနဲ႔ သားအိမ္ကင္ဆာတို႔ ျဖစ္တယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာေတာ့ ရင္သားကင္ဆာနဲ႔ သားအိမ္ေခါင္းကင္ဆာ ႏွစ္ခုလံုးက တလွည့္စီ ထိပ္ဆံုးေရာက္ေနၿပီးေတာ့ ဦးေခါင္း၊ ခံတြင္းနဲ႔ လည္ေခ်ာင္းကင္ဆာ အုပ္စုဟာ ျဖစ္ပြားမႈ အမ်ားဆံုးမွာ ရွိတယ္။ သူ႔ေနာက္မွာ အဆုတ္ကင္ဆာ၊ အစာအိမ္နဲ႔ အူလမ္းေၾကာင္းကင္ဆာေတြ လိုက္ေနတယ္။ ၂ဝ၁၅ ခုႏွစ္ တကမ႓ာလံုးမွာ လူ ၈ ဒသမ ၈ သန္းဟာ ကင္ဆာေၾကာင့္ ေသဆံုးခဲ့တယ္။ လူ ၁ ဒသမ ၆၉ သန္းက အဆုတ္ကင္ဆာ၊ ၇၈၈,ဝဝဝ က အသည္းကင္ဆာ၊ ၇၇၄,ဝဝဝ က အူမႀကီးကင္ဆာ၊ ၇၅၄,ဝဝဝ က အစာအိမ္ကင္ဆာနဲ႔ ၅၇၁,ဝဝဝ က ရင္သားကင္ဆာေတြေၾကာင့္ ေသဆံုးခဲ့ပါတယ္။" ေမး - ဘာေၾကာင့္ ကင္ဆာေရာဂါ ျဖစ္တတ္ပါသလဲ။ ေရာဂါျဖစ္ရတဲ့ အဓိက အေၾကာင္းအရင္းေတြ ေျပာျပပါလား။ ေျဖ - “ကင္ဆာဟာ ပံုမွန္ဆဲလ္ကေန အဆင့္ဆင့္ ကင္ဆာဆဲလ္ကို ေျပာင္းသြားတာ ျဖစ္တယ္။ Precancerous Lesion လို႔ေခၚတဲ့ ကင္ဆာမျဖစ္ေသးခင္ အဆင့္ရွိတဲ့ အလံုး အက်ိတ္က Malignant Tumor လို႔ေခၚတဲ့ ကင္ဆာ ျဖစ္သြားတယ္။ ဒီလိုျဖစ္ရတာဟာ လူရဲ႕ မ်ိဳး႐ိုးဗီဇေၾကာင့္နဲ႔ မ်ိဳး႐ိုးနဲ႔မဆိုင္တဲ့ ေအာက္ပါ အခ်က္ ၃ ခုေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္။ ၁။ ကင္ဆာျဖစ္ေစေသာ ႐ုပ္ဝတၳဳပစၥည္းမ်ား Physical Carcinogens (ခရမ္းလြန္ေရာင္ျခည္၊ ion ျဖစ္ေစေသာ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ စသည္) ၂။ ဓာတုပစၥည္းမ်ား Chemical carcinogens (Asbestos၊ ေဆးလိပ္မီးခိုးမွာပါတဲ့ ဓာတုပစၥည္း၊ အစားအေသာက္မွာပါတဲ့ Aflatoxin မိႈ၊ Arsenic ေသာက္ေရမွာပါတဲ့ ဓာတ္ စသည္) ၃။ ဇီဝပစၥည္းမ်ား Biological carcinogens (ပိုးမႊားမ်ား) အသက္အရြယ္ ႀကီးတာကလည္း ကင္ဆာျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ အေရးႀကီး အခ်က္တခ်က္ ျဖစ္တယ္။ အသက္ႀကီးလာတာနဲ႔အမၽွ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ ျမင့္တက္လာတယ္။ ကင္ဆာေၾကာင့္ ေသဆံုးရမႈ သံုးခုမွာ တခုက ဒီအခ်က္ ၅ ခ်က္ေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္။ ၁။ BMI (ကိုယ္အေလးခ်ိန္နဲ႔ အရပ္အျမင့္အခ်ိဳး) မ်ားျခင္း ၂။ အသီးအႏွံနဲ႔ ဟင္းသီးဟင္းရြက္ စားသံုးမႈ နည္းပါးတာ ၃။ ကိုယ္လက္လႈပ္ရွားတဲ့ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္တာ နည္းပါးတာ ၄။ ေဆးလိပ္နဲ႔ ေဆးရြက္ႀကီး ဆက္စပ္ပစၥည္းေတြ သံုးစြဲတာ ၅။ အရက္ေသာက္တာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးလိပ္နဲ႔ ေဆးရြက္ႀကီး သံုးစြဲတာဟာ ကင္ဆာျဖစ္ေစျခင္းရဲ႕ အဓိက အေၾကာင္းရင္း ျဖစ္ၿပီးေတာ့ ကင္ဆာေၾကာင့္ ေသဆံုးရေတြရဲ႕ ၂၂ ရာႏႈန္းဟာ ဒီေဆးလိပ္၊ ေဆးရြက္ႀကီး Tobacco Use ေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္။ ၿပီးေတာ့ ဝင္ေငြနည္းပါးၿပီး ဆင္းရဲတဲ့ႏိုင္ငံေတြမွာ ျဖစ္ပြားတဲ့ ကင္ဆာေတြရဲ႕ ၂၅ ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ ကင္ဆာျဖစ္ေစတဲ့ ပိုးမႊားဝင္ျခင္း (အသည္းေရာင္ ဘီပိုး စီပိုး၊ သားအိမ္ေခါင္း ကင္ဆာပိုး စသည္) တို႔ေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္။ ဒီလိုႏိုင္ငံေတြမွာ ကင္ဆာေရာဂါကို ေနာက္ဆံုးအဆင့္မွ စတင္သိရွိတာ၊ ေရာဂါရွာေဖြဖို႔ ခက္ခဲတာနဲ႔ ကုသဖို႔ ခက္ခဲတာတို႔ဟာ အျဖစ္မ်ားတယ္။ ၂ဝ၁၅ ေတြ႔ရွိခ်က္အရ ဆင္းရဲတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ အမ်ားျပည္သူ လက္လွမ္းမီတဲ့ ဓာတ္ခြဲခန္း Pathological services ဟာ ၃၅ ရာခိုင္ႏႈန္းပဲ ရွိတယ္။ ခ်မ္းသာတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာေတာ့ ၉ဝ ရာႏႈန္းေက်ာ္ ရွိတယ္။ ဆင္းရဲတဲ့ႏိုင္ငံမွာ ၅ ႏိုင္ငံမွာ ၁ ႏိုင္ငံမွာပဲ ကင္ဆာေရာဂါနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ အခ်က္အလက္ ေပၚလစီ တိတိက်က် ရွိတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ မရွိပါဘူး။ ကင္ဆာေရာဂါဆိုတာ ေရာဂါအုပ္စုေပါင္းမ်ားစြာကို စုစည္းၿပီး ေခၚဆိုတာျဖစ္ၿပီး ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ မည္သည့္အစိတ္အပိုင္းမွာမဆို ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ Malignant tumor ဒါမွမဟုတ္ Neoplasm လို႔ သံုးႏႈန္းေလ့ရွိတယ္။ ကင္ဆာရဲ႕ အဓိက လကၡဏာတခုက ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ ဆဲလ္ေတြဟာ သာမန္ထက္ ပိုမိုလ်င္ျမန္စြာ ျဖစ္ေပၚၿပီး ႀကီးထြားတာျဖစ္တယ္။ ဒီကင္ဆာဆဲလ္ေတြက ကပ္လ်က္ရွိေနတဲ့ ခႏၶာကိုယ္ အစိတ္အပိုင္းေတြကို ထိုးေဖာက္ ဝင္ေရာက္ၿပီး တျခား အေဝးမွာရွိတဲ့ ခႏၶာကိုယ္ အစိတ္အပိုင္းေတြကို ေရာက္ရွိသြားတယ္။ ဥပမာ- ရင္သားကင္ဆာက ဦးေႏွာက္ထဲကို ေရာက္သြားတာ။ ဒီမွာေတာ့ ျပန္႔တယ္လို႔ အသိမ်ားတယ္။ Metastases လို႔ေခၚတယ္။ ကင္ဆာေၾကာင့္ ေသဆံုးရမႈရဲ႕ အဓိက အေၾကာင္းက ျပန္႔သြားလို႔ ျဖစ္တယ္။” ေမး - အခုေခတ္မွာ လူငယ္ေတြမွာ ကင္ဆာ ပိုျဖစ္လာတာ ဘာေၾကာင့္လဲခင္ဗ်။ ေျဖ - “ယေန႔ေခတ္ လူငယ္ေတြ ဘာေတြ အလုပ္မ်ားၾကလဲ၊ အရင္ထက္စာရင္ ေယာက်္ား၊ မိန္းမ ေဆးလိပ္၊ အရက္ေသာက္တာ ပိုမ်ားလာၾကတယ္။ အနည္းဆံုး ဘီယာ၊ ဝိုင္ေသာက္ၾကတယ္။ ေဆးလိပ္ေသာက္တာ တအားမ်ားလာၾကတယ္။ အစားအေသာက္ စားတဲ့အခါမွာလည္း အသားစားတာ မ်ားတယ္။ အကင္ေတြ ဆီေၾကာ္ေတြ စားတာမ်ားတယ္။ ေနာက္ Fast food ေခၚတဲ့ အလြယ္ အျမန္ရတဲ့ အစားအေသာက္ေတြ။ အခ်ိဳဓာတ္ အရမ္းမ်ားတဲ့ ကိုလာလို၊ ပက္စီလို drinks ေတြ ေသာက္တာမ်ားတယ္။ ဟင္းသီးဟင္းရြက္၊ အသီးအႏွံ အစားနည္းၾကတယ္။ ဝတဲ့လူေတြ မ်ားလာတယ္။ ကိုယ္လက္လႈပ္ရွား အားကစားလုပ္တာ နည္းၾကတယ္။ ဒီအခ်က္ေတြကို အေပၚမွာတင္ျပခဲ့တဲ့ အျခားကင္ဆာ ျဖစ္ေစတဲ့ အခ်က္ေတြ ေပါင္းတဲ့အခါမွာ အသက္ငယ္ငယ္ေလးေတြနဲ႔ ကင္ဆာေတြ ျဖစ္လာၾကတယ္။” ေမး - ကင္ဆာေရာဂါအတြက္ လက္ရွိ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ဘယ္လို ကုထံုးေတြ ရွိပါသလဲ။ ေျဖ - “လက္ရွိ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ကင္ဆာေရာဂါကုထံုး အကုန္လံုးနီးပါး ရွိေနပါၿပီ။ အဓိက ကုထံုးေတြျဖစ္တဲ့ ခြဲစိတ္ကုသမႈ၊ ဓာတ္ေရာင္ျခည္နဲ႔ ကုသမႈ၊ ကင္ဆာေဆးသြင္းကုသမႈ၊ ကင္ဆာေဆးသြင္းကုသမႈထဲမွာမွ Targeted Therapy ေခၚတဲ့ ကင္ဆာျဖစ္ေစတဲ့ မ်ိဳး႐ိုးဗီဇဆိုင္ရာ targets ေတြကို အဓိက ပစ္မွတ္ထား တိုက္ခိုက္တဲ့ ကုသမႈ၊ ေနာက္ ေဟာ္မုန္းေဆးမ်ားနဲ႔ ကုသမႈ စတာေတြ အကုန္ရွိေနၿပီ ျဖစ္တယ္။ ေလာက္ငမႈ ရွိလား ေမးရင္ေတာ့ မရွိပါဘူး။ ကင္ဆာ လူနာအမ်ားစုဟာ ကုသမႈ အမ်ားစုအတြက္ မိမိပိုက္ဆံနဲ႔ မိမိသာ အကုန္က်ခံၿပီး ကုသရမွာ ျဖစ္ၿပီးေတာ့ ကုသမႈကို အခ်ိန္မီေပးႏိုင္တာ မရွိေသးပါဘူး။ ဒါေတြဟာ ကင္ဆာေရာဂါ ကုသမႈပိုင္းမွာ ႏိုင္ငံေတာ္က ျဖည့္ဆည္းေပးႏိုင္တဲ့ အေနအထားနဲ႔ လိုအပ္ေနတဲ့ ကင္ဆာလူနာ အေနအထားက အရမ္းကို ကြာျခားေနတဲ့အတြက္ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ကင္ဆာကုသမႈေတြကလည္း ေငြကုန္ေၾကးက်မႈ အရမ္းမ်ားပါတယ္။" ေမး - ကင္ဆာေရာဂါကို ႀကဳိတင္ကာကြယ္ႏို္င္ပါသလား။ ေျဖ - “၃ဝ ကေန ၅ဝ ရာႏႈန္းေသာ ကင္ဆာေတြက ႀကိဳတင္ကာကြယ္လို႔ ရတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ျဖစ္ပြားေစႏိုင္တဲ့ အေၾကာင္းေတြကို ေရွာင္ရမယ္။ ႀကိဳတင္ကာကြယ္လို႔ ရတာေတြကို ကာကြယ္ရမယ္။ ဒါ့အျပင္ ကင္ဆာကို ေစာစီးစြာ ႀကိဳတင္သိရွိေအာင္ စစ္ေဆးရမယ္။ ေစာစီးစြာ သိရွိလာတဲ့ ကင္ဆာေတြကို ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ ကုသရမယ္။ ကင္ဆာေရာဂါ အမ်ားစုဟာ အဆင့္ေစာၿပီးသိရင္ ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ ကုသလို႔ရတယ္။ ျဖစ္ပြားေစႏိုင္တဲ့ အေၾကာင္းေတြ ေရွာင္ၾကဥ္မယ္။ ဘီပိုး၊ သားအိမ္ေခါင္း ကင္ဆာပိုး ကာကြယ္ေဆးထိုးမယ္။ ခရမ္းလြန္ေရာင္ျခည္ေတြကို ကာကြယ္မယ္။ ထီးေဆာင္းမယ္။ Sunscreen လိမ္းမယ္။ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ေတြကို ေရွာင္မယ္။ မလိုဘဲ ဓာတ္မွန္ ခဏ ခဏ မ႐ိုက္ဘူး။ ဘီပိုးနဲ႔ သားအိမ္ေခါင္းကင္ဆာ ကာကြယ္ေဆးထိုးတာက တႏွစ္ကို ကင္ဆာျဖစ္ပြားမႈ ၁ သန္းေလာက္ကို မျဖစ္ေအာင္ ကာကြယ္ႏိုင္တယ္။ ေစာစီးစြာ သိရွိေအာင္ ေစာစီးစြာ ေရာဂါေတြ႔ေအာင္ ရွာေဖြမယ္။ ကင္ဆာေရာဂါ ေစာေစာေတြ႔ေအာင္လို႔။ Screening ဆိုတာက ကင္ဆာေရာဂါလကၡဏာ မေပၚခင္မွာ ကင္ဆာကို သိေအာင္ ေတြ႔ေအာင္ ရွာတာ ျဖစ္တယ္။ ဥပမာ- အူမႀကီးကင္ဆာေၾကာင့္ ဗိုက္ေအာင့္ ဗိုက္နာ၊ ေသြးဝမ္းသြား၊ အလံုးအက်ိတ္ စမ္းမိ စတာေတြ မေပၚခင္၊ မျဖစ္ခင္ကတည္းက အသက္ ၅ဝ ေက်ာ္လာရင္ အူလမ္းေၾကာင္းကို မွန္ေျပာင္းၾကည့္ၿပီး စစ္ေဆးမယ္ဆိုရင္ ကင္ဆာကို အေစာႀကီးက တခါတည္း ေပ်ာက္ေအာင္ ကုသလိုက္ႏိုင္တယ္။ သားအိမ္ေခါင္းကို acetic acid ျဖန္းၿပီး ၾကည့္႐ႈစစ္ေဆးျခင္းဟာ သားအိမ္ေခါင္းကင္ဆာ အဆင့္ေစာစဥ္မွာ ေတြ႔ရွိႏိုင္တယ္။ ပိုေကာင္းတာကေတာ့ PAP Smear ေခၚတဲ့ သားအိမ္ေခါင္းအခြၽဲကို ယူၿပီး စစ္ေဆးႏိုင္တယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြ ရင္သားကို mammogram ႐ိုက္ၿပီးေတာ့ ရင္သားကင္ဆာ ရွိ၊ မရွိ ႀကိဳတင္သိရွိ စစ္ေဆးႏိုင္တယ္။ ကုသမႈအေနနဲ႔ မွန္ကန္တဲ့ ကင္ဆာေရာဂါ ရွာေဖြျခင္းက ကင္ဆာကို လံုေလာက္ေကာင္းမြန္တဲ့ ကုသမႈေပးႏိုင္ဖို႔ မရွိမျဖစ္ လိုအပ္တယ္။ ကင္ဆာေရာဂါ အမ်ိဳးအစားအားလံုးဟာ ကုသမႈနည္းလမ္း ကြဲျပားၾကတယ္။ ခြဲစိတ္တာ၊ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ျပတာ၊ ကင္ဆာေဆး သြင္းတာေတြနဲ႔ အဓိက ကုသတယ္။ ကင္ဆာကုသရာမွာ ဦးတည္ခ်က္ ပန္းတိုင္တခု ရွိရတယ္။ ေပ်ာက္ေအာင္ ကုမွာလား၊ သက္သာေအာင္ ကုမွာလား ဆိုၿပီး ႏွစ္မ်ိဳးရွိတယ္။ ေစာစီးစြာ ေတြ႔ရွိႏိုင္တဲ့ အခ်ိဳ႕ကင္ဆာေတြက (ရင္သားကင္ဆာ၊ သားအိမ္ေခါင္းကင္ဆာ၊ ခံတြင္းကင္ဆာ၊ အူမႀကီးကင္ဆာ စသည္) က အေကာင္းဆံုး ကုမယ္ဆိုရင္ အရွင္းေပ်ာက္ႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕ ကင္ဆာအမ်ိဳးအစားေတြက ျပန္႔သြားရင္ေတာင္ အေကာင္းဆံုး ကုသရင္ ေပ်ာက္ႏိုင္တယ္။ ဥပမာအေနနဲ႔ ေဝွးေစ့ကင္ဆာ၊ ေသြးကင္ဆာ၊ လင္ဖိုးမား စတာတို႔ ျဖစ္တယ္။ ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ ကုသလို႔မရတဲ့ အေျခအေနမွာေတာ့ သက္သာေအာင္ ကုသႏိုင္တယ္။ ကင္ဆာေၾကာင့္ ခံစားရတဲ့ ေဝဒနာမ်ားကို သက္သာေပ်ာက္ကင္းေအာင္။ လူနာနဲ႔ မိသားစုေတြရဲ႕ ဘဝအရည္အေသြး တိုးတက္လာေအာင္။ လူနာ သက္ေသာင့္သက္သာနဲ႔ အသက္ရွင္ေနႏိုင္ေအာင္ ရည္ရြယ္တယ္။ ေလ့လာစူးစမ္းမႈမ်ားစြာမွာ အရက္ေသာက္တာဟာ ခံတြင္းကင္ဆာ၊ လည္ေခ်ာင္းကင္ဆာ၊ အစာေရၿမိဳကင္ဆာ၊ အသည္းကင္ဆာ၊ ရင္သားကင္ဆာနဲ႔ အူမႀကီးကင္ဆာတို႔ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း ျမင့္တက္ေစပါတယ္။ ကင္ဆာလူနာေတြမွာလည္း အရက္ေသာက္တာေၾကာင့္ ကင္ဆာအသစ္ေတြ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း မ်ားေစတယ္။ အရက္ေသာက္တာဟာ ေသြးထဲမွာ လွည့္ပတ္ေနတဲ့ estrogens ေဟာ္မုန္းဓာတ္ကို ပိုမ်ားေစတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ER-positive ရင္သားကင္ဆာလူနာေတြမွာ အရက္ေသာက္တာဟာ ရင္သားကင္ဆာ ျပန္ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းကို ျမင့္တက္ေစပါတယ္။ သီအိုရီ အရပါ။ အရက္ေသာက္တာဟာ ႏွလံုးေရာဂါကို ကာကြယ္ေစႏိုင္တယ္ စတဲ့ သတင္းေတြေၾကာင့္ အရက္ေသာက္တဲ့ လူနာေတြ ရွိလာတာ ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏွလုံးေရာဂါကို ကာကြယ္ခ်င္လို႔ အရက္ေသာက္ရင္ ရင္သားကင္ဆာ ျပန္ျဖစ္ႏိုင္တဲ့ အႏၲရာယ္ကို သတိျပဳေစခ်င္တယ္။ ေနာက္တခုက ပဲအမ်ိဳးမ်ိဳး၊ ဟင္းသီးဟင္းရြက္၊ အေစ့အဆံ၊ အသီးအႏွံေတြမွာပါတဲ့ Fiber အမၽွင္ဓာတ္ဟာ အစာအိမ္ အူလမ္းေၾကာင္းကင္ဆာ ျဖစ္ပြားႏႈန္းကို ေလ်ာ့က်ေစႏိုင္တယ္။ ႏွလံုးေသြးေၾကာေရာဂါအတြက္လည္း ေကာင္းတယ္။ အနီေရာင္ရွိတဲ့ အသား၊ စည္သြပ္ထားတဲ့ အသားေတြကို လြန္လြန္ကဲကဲ စားရင္ အူမႀကီး၊ ဆီးႀကိတ္၊ အစာအိမ္ကင္ဆာေတြ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ၿပီးေတာ့ အဝလြန္တာဟာ မေကာင္းပါ။ ကင္ဆာအတြက္လည္း ေတာ္ေတာ္မေကာင္းပါ။ အဝလြန္တာနဲ႔ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ လြန္ကဲတာဟာ ကင္ဆာေရာဂါအားလံုးမွာ ေသဆံုးႏႈန္း မ်ားေစပါတယ္။ Soy bean လို႔ေခၚတဲ့ ပဲတမ်ိဳး ပဲပိစပ္ ေခၚမယ္ထင္တယ္။ Protein ဓာတ္မ်ားမ်ား ရေစတယ္။ အသားမစားခ်င္တဲ့ လူနာေတြ အသားအစားထိုး စားေပးလို႔ရတယ္။ Estrogen ဓာတ္ကို အားနည္းေစလို႔ ေဟာ္မုန္းေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ ကင္ဆာေတြကို ကာကြယ္ႏိုင္တဲ့ အစြမ္းရိွတယ္ဆိုတာ တိရစာၦန္ေတြမွာ စမ္းသပ္ေတြ႔ရွိထားတယ္။ တျခား Antioxidants ဓာတ္ပါတယ္။ Tamoxifen လို႔ေခၚတဲ့ ေဟာ္မုန္းေဆးနဲ႔ ေပါင္းစည္းရင္ ရင္သားကင္ဆာ ျပန္ျဖစ္တာ နည္းေစတယ္လို႔ သီအိုရီအရ ခန္႔မွန္းထားတယ္။ အတိအက် ေလ့လာစူးစမ္းမႈ သက္ေသအခိုင္အမာ မရွိေသးပါ။ သက္သတ္လြတ္စားတာဟာ ကင္ဆာေရာဂါကို ကာကြယ္ႏိုင္တယ္ဆိုၿပီး ေျပာစရာ ေလ့လာစူးစမ္းမႈ မရွိပါဘူး။ အက်ိဳးေတာ့ ရွိမွာပါ။ သို႔ေပမယ့္ ျမန္မာႏိုင္ငံအေနနဲ႔ဆိုရင္ေတာ့ သက္သတ္လြတ္စားတဲ့ အသီးအႏွံေတြမွာ ပိုးသတ္ေဆး၊ ဓာတုေဆးမ်ား သံုးစြဲတာေတြ မ်ားေနတဲ့အတြက္ ကင္ဆာေၾကာက္လို႔ သက္သတ္လြတ္စားကာမွ ပိုးသတ္ေဆးေၾကာင့္ ကင္ဆာျဖစ္တဲ့ လူနာေတြလည္း ရွိတယ္ဆိုတာ သတိျပဳပါ။” ေမး - ကင္ဆာသမားေတြအတြက္ ေနထိုင္၊ စားေသာက္ရမယ့္ ပံုစံေတြကို ေျပာျပေပးပါလား။ ေျဖ - “အရက္ကို ေရွာင္ပါ။ အရက္ေၾကာင့္ ကင္ဆာအသစ္ေတြ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း မ်ားေစတယ္။ ၿပီးေတာ့ ကီမိုေဆး အမ်ားစုကို အသည္းက ေခ်ဖ်က္တယ္။ အရက္ေသာက္လို႔ အသည္းေရာင္တတ္တယ္။ ကီမိုေဆးသြင္းေနတုန္းမွာ အရက္ေသာက္ခဲ့ရင္ ကီမိုေဆးေတြကို အသည္းက ေကာင္းေကာင္း မေခ်ဖ်က္ႏိုင္တဲ့အတြက္ ဆိုးက်ိဳးေတြ ပိုမ်ားေစတယ္။ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ ကုသေနတုန္းမွာလည္း အရက္ေသာက္တာနဲ႔ မတည့္ပါ။ Mouthwash (ခံတြင္းသန္႔ ေဆးရည္) ေတြမွာပါတဲ့ အရက္အနည္းငယ္ဟာလည္း ဓာတ္ေရာင္ျခည္ဆိုးက်ိဳး ျဖစ္တဲ့ oral mucositis လို႔ေခၚတဲ့ ခံတြင္းအသားႏုေတြ နီျမန္းေရာင္ရမ္းတာကို ပိုဆိုးေစတယ္။ ဒါေၾကာင့္ Mouthwash သုံးရင္ Alcohol free ကို ေရြးသံုးပါ။ Antioxidants ေတြဟာ တစ္႐ႉးေတြကို Oxidative damage ကေန ကာကြယ္ေပးႏိုင္တဲ့ သဘာဝပစၥည္းေတြပဲ။ Oxidative damage ေတြဟာ ကင္ဆာျဖစ္ပြားေစမႈမွာ အေရးပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီ Antioxidants ေတြ စားသုံးေပးတာဟာ ကင္ဆာကို ကာကြယ္ေကာငး္ ကာကြယ္ႏိုင္မယ္။ ဟင္းသီးဟင္းရြက္နဲ႔ သစ္သီးဝလံေတြမွာ Antioxidants ေတြပါတယ္။ Vitamin C, Vitamin E, Carotenoids စတဲ့ Antioxidants ေတြဟာ ကင္ဆာေရာဂါတခ်ိဳ႕ကို ကာကြယ္ႏိုင္ေျခ ရွိတယ္။ Cancer survivors ေတြဟာ Second cancer ေနာက္ထပ္ ကင္ဆာေရာဂါ အသစ္တခု ျဖစ္ပြားႏိုင္ေျခရွိတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီ Antioxidants ႂကြယ္ဝစြာ ပါဝင္တဲ့ အစားအေသာက္ေတြကို ေန႔စဥ္ စားေပးသင့္တယ္။ လြန္ကဲစြာ စားသံုးျခင္းကို မျပဳလုပ္သင့္ပါဘူး။ ကင္ဆာလူနာမ်ားအေနနဲ႔ ျပည့္ဝဆီ ျပန္ေၾကာ္ဆီေတြကို တတ္ႏိုင္သမၽွ ေလၽွာ့စားပါ။ ကင္ဆာလူနာေတြအတြက္ အစားအေသာက္ ျပင္ဆင္တဲ့ေနရာမွာ ေရာဂါပိုးမႊား ကင္းရွင္းဖို႔ အေရးႀကီးတယ္။ ကင္ဆာလူနာဟာ နဂိုတည္းက ခုခံအားနည္းေနတတ္တယ္။ ကင္ဆာေဆးသြင္းထားရင္ ေသြးျဖဴဥေတြ က်ဆင္းေနတတ္တယ္။ ဒီလိုအခ်ိန္မွာ အစားအေသာက္ မသန္႔ရွင္းရင္ ဒုကၡမ်ားႏိုင္တယ္။ အစားအေသာက္မစားခင္ လက္ေဆးရမယ္။ အသီးအႏွံေတြ အရြက္ေတြကို ေရေသခ်ာ ေဆးရမယ္။ အသား၊ ငါး၊ ၾကက္ဥ စတာေတြကိုလည္း သန္႔သန္႔ရွင္းရွင္း ကိုင္တြယ္ ျပင္ဆင္ရမယ္။ အိုးခြက္ ပန္းကန္ ဇြန္းက အစ ေသခ်ာသန္႔စင္ ေဆးေၾကာရမယ္။ ဆူရွီေတြ၊ အစိမ္းစားတာေတြ ေရွာင္။ ႏြားႏို႔ကို က်ိဳခ်က္ၿပီးမွ ေသာက္။ ေရကအစ ပိုးမႊားကင္းစင္တဲ့ ေရသန္႔ ေသာက္တာ ေကာင္းတယ္။ ကင္ဆာကုသမႈ ခံယူေနစဥ္အတြင္းမွာ ကိုယ္လက္လႈပ္ရွား အားကစားျပဳလုပ္တာက အႏၲရာယ္မရွိေစပါဘူး။ ဒါ့အျပင္ အျခားေသာ ေမာပန္းႏြမ္းနယ္တာေတြကို ေလ်ာ့ေစတယ္၊ စိတ္လႈပ္ရွားမႈေတြကို ေလ်ာ့ေစတယ္။ ကင္ဆာလူနာေတြအေနနဲ႔လည္း ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ ယံုၾကည္မႈ ပိုရွိလာေစတယ္။ သူမ်ားကိုပဲ မွီခိုေနရတယ္ဆိုတဲ့ စိတ္အားငယ္မႈမ်ိဳး ေလ်ာ့နည္းေစၿပီး ငါ လုပ္ႏိုင္ ကိုင္ႏိုင္ေသးတယ္ ဆိုၿပီး စိတ္အားျပန္တက္ႂကြလာေစတယ္။ ႂကြက္သားေတြ၊ ေသြးေၾကာေတြ အားေကာင္းေစတယ္။ ကင္ဆာေဆးသြင္း၊ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ ကုသေနစဥ္မွာေတာ့ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ မလုပ္သင့္ဘူး။ ၿပီးေတာ့မွ တျဖည္းျဖည္း ျပန္တင္သြားလို႔ရတယ္။ အခ်ိဳ႕ ကင္ဆာလူနာေတြအတြက္ေတာ့ အားကစားလုပ္တာက အထူးသတိထားရမယ့္ အေျခအေနေတြ ရွိပါေသးတယ္။ ဥပမာ- ေသြးနီဥအားနည္းေနတဲ့ လူနာ ေသြးအား ျပန္မျပည့္လာေသးဘဲ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ လုပ္လို႔မရပါဘူး။ ေသြးျဖဴဥ နည္းေနတဲ့ လူနာေတြ အေနနဲ႔လည္း လူမ်ားတဲ့ ေနရာကို မသြားသင့္ဘူး။ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ကုသမႈ ခံယူေနစဥ္မွာ ေရမကူးသင့္ဘူး။ ေရကူးကန္ထဲမွာပါတဲ့ ကလိုရင္းဓာတ္နဲ႔ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ျပထားတဲ့ အေရျပား ထိလို႔မရပါ။ အသက္ႀကီး လူနာမ်ားအေနနဲ႔လည္း သာမန္ ျဖည္းျဖည္း သက္သာတဲ့ ေလ့က်င့္ခန္းမ်ိဳးပဲ လုပ္သင့္တယ္။ အ႐ိုးမေကာင္းတဲ့၊ အ႐ိုးကို ကင္ဆာျပန္႔သြားတဲ့ လူနာမ်ားမွာ ဆိုရင္လည္း ထိခိုက္ဒဏ္ရာရတာေတြ၊ ေခ်ာ္လဲတာေတြ မျဖစ္ေအာင္ ေရွာင္ရမယ္။ အျခား လူနာမ်ားမွာေတာ့ General အေနနဲ႔ ေျပာရရင္ Regular Exercise က ေကာင္းပါတယ္။ ကင္ဆာအတြက္လည္း အက်ိဳးရွိတယ္။ အျခား ႏွလံုး၊ ေသြးတိုး၊ ဆီးခ်ိဳ၊ အ႐ိုးေပ်ာ့ အားနည္းေရာဂါေတြအတြက္လည္း ေကာင္းပါတယ္။ သၾကားစားျခင္းေၾကာင့္ ကင္ဆာေရာဂါ မတိုးပါ။ ပိုၿပီး ဆိုးမလာပါ။ သို႔ေပမယ့္ သၾကား လြန္ကဲစြာစားရင္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ တိုးၿပီး ဝလာမယ္။ ဝလာရင္ မေကာင္းပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ သၾကားကို လိုအပ္သေလာက္ စားပါ။ Natural Sugar ျဖစ္တဲ့ အသီးအႏံွမ်ားကို စားပါ။ Added Sugar လို႔ေခၚတဲ့ အခ်ိဳရည္နဲ႔ အစားအေသာက္ေတြမွာပါတဲ့ သၾကားဓာတ္ကို ေလၽွာ့စားပါ။ Cancer Survivors မ်ားအေနနဲ႔ လိုအပ္တဲ့ အာဟာရဓာတ္ကို တတ္ႏိုင္သမၽွ အစားအေသာက္ကေန ယူပါ။ အားေဆး၊ ဓာတ္စာမ်ားကို တတ္ႏိုင္သမၽွ ေရွာင္ၾကည္ပါ။ သို႔ေပမယ့္ ဒီ Supplements ေတြကို မျဖစ္မေန ေသာက္ရမယ့္ အေနအထားမ်ားေတြရွိမွ ေသာက္ပါ။ မည္သည့္ Dietary Supplements ဓာတ္စာ၊ အားေဆးမွ ကင္ဆာေရာဂါ ျပန္ျဖစ္ပြားမႈကို နည္းေစျခင္း၊ Survival လို႔ေခၚတဲ့ အသက္ပိုရွည္ေစျခင္းမ်ား ေလ့လာစူးစမ္းမႈမ်ားအရ လံုးဝ မရွိပါ။ ေလ့လာစူးစမ္းမႈေတြအရ ဟင္းသီးဟင္းရြက္နဲ႔ သစ္သီးဝလံေတြကို ပိုမိုစားသံုးတာဟာ ကင္ဆာျပန္ျဖစ္ပြားေစတာကို ေလ်ာ့နည္းေစပါတယ္။ အက်ိဳးရွိပါတယ္။ ေန႔စဥ္စားပါ။ အေရာင္စံု အသီးအႏွံေတြကို ေန႔စဥ္စားပါ။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ လတ္ဆတ္စြာစားပါ။ Frozen foods စားလို႔ရတယ္။ Frozen foods ဆိုတာ ခူးဆြတ္ၿပီးတာနဲ႔ တန္းၿပီး ေအးခဲလိုက္တာကို ဆိုလိုတာပါ။ Frozen food က ပိုၿပီး အာဟာရရွိတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ခူးဆြတ္ခ်ိန္က အာဟာရဓာတ္ကို ေအးခဲထားႏိုင္လို႔ပါတဲ့။ Canned food စည္သြပ္ဘူး အသီးအႏွံေတြ စားရင္ေတာ့ ဆိုဒီယမ္ပိုမ်ားတာကို သတိျပဳပါ။ Vegetables ေတြကို ခ်က္ျပဳတ္တဲ့အခါမွာလည္း ေပါင္းၿပီးေတာ့စားတာက ေရအမ်ားႀကီးနဲ႔ ျပဳတ္စားတာထက္ ပိုေကာင္းတယ္။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ အစိမ္းစားတာထက္ ခ်က္စားတာက ပိုၿပီးေတာ့ ခႏၶာကိုယ္က စုပ္ယူမႈေကာင္းေစတယ္။ Fruits ေတြကို စားတဲ့အခါမွာလည္း Ready made ေဖ်ာ္ရည္ထက္ အသီးကိုႀကိတ္ၿပီး ေဖ်ာ္ရည္လုပ္ေသာက္တာ ပိုေကာင္းပါတယ္။ ေရာဂါပိုးမႊား မဝင္ေစေအာင္ သန္႔သန္႔ရွင္းရွင္း ျပင္ဆင္ဖို႔လိုတယ္။ Survivors မ်ားအေနနဲ႔ ေရနဲ႔ အရည္ေတြကို အမ်ိဳးသားဆိုရင္ တေန႔ကို ေရ ၃ ဒသမ ၇ လီတာနဲ႔ အမ်ိဳးသမီးဆိုရင္ ၂ ဒသမ ၇ လီတာ ေသာက္သင့္ပါတယ္။ ဒါဟာ တျခား ဘာေရာဂါမွ မ႐ွိတဲ့ လူေတြအတြက္ပါ။ အခ်ိဳ႕ ေက်ာက္ကပ္ စတဲ့ ေရာဂါရွိရင္ေတာ့ တေန႔ ေရ ဘယ္ေလာက္ ေသာက္ရမလဲ ဆိုတာကို ဆရာဝန္နဲ႔တိုင္ပင္ဖို႔ လိုပါတယ္။” ေမး - ေနာက္ထပ္ ျဖည့္စြက္ေျပာစရာ ဘာေတြမ်ားရွိေသးလဲ ခင္ဗ်။ “ကင္ဆာေရာဂါ ျဖစ္ၿပီဆိုရင္ စိတ္ေရာ၊ လူေရာ၊ ေငြအားေရာ အင္မတန္ ပင္ပန္းေစတယ္။ မိမိတေယာက္တည္း မဟုတ္ဘဲ မိသားစု ပတ္ဝန္းက်င္ အားလံုးကိုပါ စိတ္ေသာကေရာက္ေစ၊ ေငြကုန္ေၾကးက် အင္မတန္မ်ားေစတယ္။ ကင္ဆာေၾကာင့္ ေငြေၾကးကုန္က်မႈဟာ အလြန္မ်ားတယ္။ ၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္မွာ ကန္ေဒၚလာ ခန္႔မွန္း ၁ ဒသမ ၁၆ ထရီလီယံ (ဘီလီယံ ၁၁ဝ ေက်ာ္) ရွိခဲ့တယ္။ ေရာဂါအဆင့္ျမင့္လာတာနဲ႔အမၽွ ေဝဒနာခံစားရတာကလည္း အလြန္မ်ားလာၿပီး ေပ်ာက္ကင္းဖို႔ ရာခိုင္ႏႈန္း ပိုပိုနည္းလာေစပါတယ္။ ေသဆံုးႏႈန္းကလည္း အင္မတန္မ်ားတဲ့ ေရာဂါတခုပါ။ ကုသမႈအေနနဲ႔ ေခတ္မီတဲ့ အေနာက္တိုင္းေဆးပညာနဲ႔ ေသခ်ာ စနစ္တက် ကုသမွပဲ သက္သာေပ်ာက္ကင္းႏိုင္ၿပီးေတာ့ ေဆးၿမီးတိုနဲ႔ လံုးဝ မေပ်ာက္ကင္းႏိုင္တဲ့ ေရာဂါမ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ အထက္မွာ ေဖာ္ျပခဲ့ၿပီးျဖစ္တဲ့ ကင္ဆာမျဖစ္ေအာင္ ကာကြယ္လို႔ရတဲ့ အခ်က္ေတြကို ေရွာင္ျခင္း ေဆာင္ျခင္းျဖင့္ ကင္ဆာမျဖစ္ေအာင္ ႀကိဳတင္ကာကြယ္ၾကပါ။ မလြဲသာ မေရွာင္သာ ျဖစ္တတ္တဲ့ သေဘာတရားေတြကိုလည္း သိရွိၿပီး cancer screening ေခၚတဲ့ ကင္ဆာမျဖစ္ခင္မွာ ႀကိဳတင္သိေအာင္ စစ္ေဆးျခင္းကိုလည္း အသက္အရြယ္ ရလာတဲ့အမၽွ လူတိုင္းစစ္ေဆးၾကပါ။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ကင္ဆာဟာ ေစာစီးစြာ ေတြ႔ရွိ သိရွိရရင္ ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ ကုသႏိုင္တဲ့ ေရာဂါျဖစ္လို႔ပဲ။ ေနာက္ၿပီး အခုေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ ကင္ဆာ ကာကြယ္ေရးအခ်က္ေတြကို တကယ္သာ လိုက္ပါလုပ္ေဆာင္ႏိုင္ခဲ့ရင္ ကင္ဆာေရာဂါတခုတည္း မဟုတ္ဘဲ တျခားေသာ ေသြးတိုး၊ ဆီးခ်ိဳ၊ ႏွလံုး စတဲ့ မကူးစက္ႏိုင္တဲ့ ေရာဂါေတြကိုလည္း ကာကြယ္ႏိုင္ၿပီး က်န္းမာေရး ေကာင္းမြန္ေစမွာပဲ ျဖစ္တယ္။” ခုလို အခ်ိန္ေပးၿပီး ေျဖၾကားေပးတာ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္ခင္ဗ်ာ။