၁၈ ႏွစ္ေအာက္ အိတ္ခ်္အုိင္ဗြီေရာဂါကူးစက္သူ လူငယ္ေတြ မႏွစ္ကထက္ ပိုမိုမ်ားျပားလာတယ္လို႔ ပိုးရွိသူေတြကို ကူညီေထာက္ပံ့ေပးေနတဲ့ မႏၲေလးအေျခစုိက္ ေနဝန္းသစ္ ကိုယ့္အားကိုယ္ကိုးအဖြဲ႔က ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။ ဒီေျပာဆုိခ်က္နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး က်န္းမာေရးနဲ႔ အားကစားဝန္ႀကီးဌာန လက္ေအာက္ခံ ျပည္သူ႔က်န္းမာေရးဌာန ခုခံအင္အား ကာလသားေရာဂါတုိက္ဖ်က္ေရးစီမံခ်က္ မန္ေနဂ်ာ ေဒါက္တာထြန္းညြန္႔ဦးကို ဒီဗြီဘီက ဆက္သြယ္ေမးျမန္းထားပါတယ္။ ေမး - ၁၈ ႏွစ္ေအာက္ လူငယ္ေတြအၾကား အိတ္ခ်္အုိင္ဗြီေရာဂါ ကူးစက္မႈႏႈန္းက မႏွစ္ကထက္စာရင္ ဒီႏွစ္က ပုိမ်ားတယ္လုိ႔ အဖြဲ႔တခုက ေျပာပါတယ္။ ဆုိေတာ့ ေဒါက္တာတုိ႔ဌာနအေနနဲ႔ ဘယ္လုိ စစ္ေဆးေတြ႔ရွိရတာမ်ဳိးရွိလဲ။ မ်ားလာသလား၊ နည္းသြားသလား၊ ဘယ္ေလာက္ထိ အတုိင္းအတာရွိလဲ။ သိခ်င္လုိ႔ပါ။ ေျဖ - က်ေနာ္တုိ႔အေနနဲ႔ ေျပာရရင္ အိတ္ခ်္အုိင္ဗြီပိုး အသစ္ကူးစက္မႈ (Incidence) နဲ႔ ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း (HIV Prevalence) ဆုိၿပီးရွိတယ္။ HIV Prevalence ကို ၂ ႏွစ္တႀကိမ္ ထုတ္ျပန္တယ္။ အဲဒီထုတ္ျပန္ခ်က္အရ အသက္ ၁၅ ႏွစ္အထက္ Adult General Population ကုိ က်ေနာ္တုိ႔ ထုတ္ျပန္တာရွိတယ္။ Adult General Population မွာ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း ေနာက္ဆုံး ၂၀၁၅ ဆုိရင္ ၀ ဒသမ ၆ ရာခုိင္ႏႈန္းေပါ့။ ဒါေပမယ့္ က်ေနာ္တုိ႔မွာ Age Specific နဲ႔လုပ္ထားတဲ့ ဆာေဗး (Survey) မရွိဘူး။ အခုနလုိ Key Population အေနနဲ႔  ၂၀၁၄-၂၀၁၅  မွာ Integrated Bio Behavioral Surveillance (IBBS) လုပ္ထားတာရွိတယ္။ မူးယစ္ေဆးဝါး အေၾကာေဆးထုိးသြင္းသူ (PWID) ၾကားမွာ IBBS လုပ္ထားတာရွိတယ္။ ၿပီးေတာ့ အမ်ဳိးသားခ်င္း လိင္တူဆက္ဆံသူေတြ (MSM) နဲ႔ အမ်ိဳးသမီးလိင္လုပ္သား (Sex Worker) ေတြၾကားမွာလုပ္တဲ့ IBBS data ေတြရွိတယ္။ Age Specific Prevalence ဆုိတာ အရင္က လုပ္ထားတာမရွိဘူး။ ဒါေၾကာင့္ အသက္ ၁၈ ႏွစ္ေအာက္ ျဖစ္ပြားမႈနႈန္း ဆုိတာေလ။ အရင္ကမွ ဆာေဗး မလုပ္ထားခဲ့တဲ့ ကိစၥကုိ အသစ္ကူးစက္မႈႏႈန္းနဲ႔ ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈနႈန္း နည္းတယ္၊ မ်ားတယ္ ဆိုတာကေလ မွန္းဆခ်က္နဲ႔ေျပာတာျဖစ္ၿပီး က်ေနာ္တုိ႔အေနနဲ႔ တိတိက်က်လုပ္ထားတာမရွိဘူး။ အဲဒီေတာ့ မ်ားလာတာ၊ နည္းတာ ေျပာဖုိ႔က အရင္တုန္းက ဆာေဗးတခုအေပၚမွာ အေျခခံေျပာမွပဲ မွန္မယ္ထင္တယ္။ အဖြဲ႔အစည္းအေနနဲ႔ တရားဝင္ထုတ္ျပန္တာက က်န္းမာေရးနဲ႔ အားကစားဝန္ႀကီးဌာနကပဲ ထုတ္ျပန္တယ္ေလ။ အဲဒီမွာလည္း အရင္က Published လုပ္ထားတဲ့ Global AIDS Report ေတြ၊ National AIDS Program Progress Report ေတြ၊ UNAIDS Regional Report စတာေတြေပါ့။ က်ေနာ္တုိ႔ထုတ္ျပန္ေပမယ့္ ဒီဘက္ က်န္းမာေရးနဲ႔ အားကစားဝန္ႀကီးဌာန တခုတည္းက လုပ္တာမဟုတ္ဘူးေပါ့ေနာ္။ က်ေနာ္တုိ႔ ဝန္ႀကီးဌာနနဲ႔အတူတူ UNAIDS၊ WHO စတဲ့အဖြဲ႔ေတြရယ္ ေပါင္းၿပီးေတာ့ Estimation Workshop ၂ ႏွစ္တႀကိမ္လုပ္တယ္။ ဒီလို တရားဝင္ထုတ္ျပန္တဲ့ Report ေတြမွာ မပါတဲ့အတြက္ ဒါသည္ က်ေနာ္တုိ႔ Count လုပ္လုိ႔မရဘူးလုိ႔ပဲ က်ေနာ့္အေနနဲ႔ ေျဖလုိ႔ရမယ္။ ဘာလုိ႔လဲဆုိရင္ အေပၚမွာ ေျပာခဲ့သလိုပဲ အရင္က ဆာေဗး (Age Specific Survey) လုပ္ထားတာမရွိဘူး။ Globally တခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြမွာေတာ့ လုပ္ထားတဲ့ Survey data ရွိႏိုင္တယ္ေပါ့။ ဒါေပမယ့္ က်ေနာ္တုိ႔ႏုိင္ငံမွာ အဲလုိလုပ္ထားတာ မရွိဘူး။ ၁၈ ႏွစ္ေအာက္ဆိုၿပီး သတ္သတ္မွတ္မွတ္ ဆာေဗးလုပ္ထားတာမရွိဘူး။ က်ေနာ္ဆုိလိုတာက "National Prevalence Survey Under 18" လုပ္ထားတာမရွိဘူး။ ၁၈ ႏွစ္ေအာက္ဆုိတာလည္း ေလာေလာဆယ္ ဥပေဒအရလည္း မိမိသေဘာအေလ်ာက္ အိတ္ခ်္အုိင္ဗြီ ရွိ မရွိ ေသြးစစ္ေဆးခြင့္ျပဳထားတာ မရွိဘူး။ ဆုိေတာ့ ဒါေတြက ဥပေဒအရ ၁၈ ႏွစ္ေအာက္ကို မိဘအုပ္ထိန္းသူရဲ႕ သေဘာထားမပါဘဲ ေသြးစစ္လို႔ မရဘူးေလ။ ၁၈ ႏွစ္ျပည့္ၿပီးသူကေတာ့ မိမိရဲ႕ သေဘာဆႏၵနဲ႔ ေသြးစစ္လုိ႔ရေပမယ့္ ယခုလက္ရွိအေျခအေနအထိကေတာ့ မိဘ သုိ႔မဟုတ္ အုပ္ထိန္းသူ တေယာက္ေယာက္ ခြင့္ျပဳမိန္႔နဲ႔သာ က်ေနာ္တုိ႔ ေသြးစစ္ေပးလုိ႔ရတာေပါ့။ အဲလုိအေျခအေန ရွိတယ္။ ဒါေပမယ့္ အိတ္ခ်္အုိင္ဗြီေရာဂါပိုး စစ္ေဆးေတြ႔ရွိသူ အားလုံးကိုေတာ့ ျပဳစုကုသမႈ ေပးေနတယ္ေလ။ Prevalence (ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း) ဆုိတာကေတာ့ Incidence (ေရာဂါအသစ္ကူးစက္မႈႏႈန္း) နဲ႔မတူဘူး။ Prevalence ဆိုတာ အသစ္အေဟာင္းေပါင္း Data ပါ။ ကေလးကတည္းက ေမြးရာပါ ျဖစ္ထားရင္လည္း ျဖစ္မွာေပါ့။ မိခင္ကေန Vertical Transmission နဲ႔ ကူးလာတာလည္း ျဖစ္ရင္ျဖစ္မယ္။ တႏုိင္ငံလုံးမွာ တရားဝင္ကုသမႈေပးေနတဲ့ ေဆး႐ံု ေဆးခန္းေတြ၊ ခုခံအားေရာဂါ တုိက္ဖ်က္ေရးအဖြဲ႔ေတြက ၁ လတႀကိမ္၊ ၃ လတႀကိမ္ ပို႔ထားတဲ့ အခ်က္အလက္ (Reported Data) ေတြလည္း က်ေနာ့္ဆီမွာရွိတယ္။ ေနာက္ အန္ဂ်ီအုိအဖြဲ႔အစည္း၊ က်ေနာ္တုိ႔ က်န္းမာေရးနဲ႔ အားကစားဝန္ႀကီးဌာနနဲ႔ တရားဝင္ အမ္အုိယူ ေရးထိုးၿပီး ေဆာင္ရြက္ေနတဲ့အဖြဲ႔ေတြေပါ့ေနာ္။  ဒါေပမယ့္ ဒီေဒတာေတြ အားလုံးမွာလည္း ၁၈ ႏွစ္ေအာက္ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း မ်ားတာရယ္လုိ႔ မေတြ႔ရွိဘူး။ အဲဒီေတာ့ တဦးတေယာက္ရဲ႕ မွန္းဆခ်က္လုိ႔ပဲ က်ေနာ္တုိ႔က ျမင္တယ္။ ဘာလုိ႔လဲဆုိေတာ့ မ်ားတယ္၊ နည္းတယ္ ျဖစ္ဖုိ႔က အရင္တုန္းက Baseline Data ရွိမွ ေျပာလုိ႔ရပါတယ္။ ဥပမာ အရင္ ၂၀၁၄-၁၅ မွာ ဘယ္ေလာက္ Prevalence ရွိခဲ့လဲ။ ၂၀၁၅-၁၆ မွာ ဘယ္ေလာက္ Prevalence တက္လာတယ္။ အဲဒါဆုိရင္ေတာ့ မ်ားတယ္၊ နည္းတယ္လုိ႔ ေျပာလုိ႔ရေပမယ့္ Baseline Data က က်ေနာ္တို႔မွာ မရွိပါဘူး။ ေမး - ဟုတ္ကဲ့။ ဆုိေတာ့ တႏုိင္ငံလုံး အတုိင္းအတာနဲ႔ ေရာဂါကူးစက္ခံရသူေတြက ၂၀၁၅-၁၆ ခုႏွစ္မွာ ဘယ္ေလာက္ရွိလဲ။ တုိးလာလား။ ေလ်ာ့သြားလား။ ေျဖ - က်ေနာ္တုိ႔က ၂၀၀၅ ခုကစၿပီး ၂ ႏွစ္တႀကိမ္ AEM - AIDS Epidemic Model ဆုိတဲ့ အေမရိကန္ႏုိင္ငံ ဟာဝုိင္ယီက East-west University Center က Expert ေတြကုိ ဖိတ္ေခၚၿပီးေတာ့ Estimation Workshop လုပ္တယ္။ လုပ္ၿပီးေတာ့ ၂ ႏွစ္တႀကိမ္ တြက္ခ်က္တယ္ေပါ့။ အဲလုိ ၂၀၀၅ ကတည္းက စလုပ္ခဲ့တယ္။ ၂၀၁၅ ခုမွာ လုပ္ခဲ့တဲ့ လုပ္ငန္းကေတာ့ က်ေနာ္တုိ႔ဆီမွာ ျဖစ္ေနတဲ့ ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈ HIV Prevalence သည္ ၀ ဒသမ ၆ ရာခုိင္ႏႈန္းေပါ့။ People living with HIV (PLHIV) လူဦးေရအားျဖင့္ေတာ့ ၂ သိန္း ၂ ေသာင္းေက်ာ္ေလာက္ ရွိတယ္လုိ႔ က်ေနာ္တုိ႔က ခန္႔မွန္းထားတယ္။ ၂ သိန္း ၂ ေသာင္းေက်ာ္က တႏုိင္ငံလုံးမွာရွိတဲ့ အိတ္ခ်္အုိင္ဗြီ ျဖစ္ပြားနႈန္း ခန္႔မွန္းထားၿပီးေတာ့ အဲဒီမွာမွ လက္ရွိ ၂၀၁၆ ခု ဇြန္လကုန္အထိကေတာ့ ၁ သိန္းနဲ႔ ၂ ေသာင္းေက်ာ္ကုိ က်ေနာ္တုိ႔က ေအအာတီေဆး ေပးထားၿပီးၿပီ။ ေသြးစစ္ေဆးေပးႏုိင္မႈကေတာ့ ၁ သိန္း ၃ ေသာင္းေက်ာ္ေပါ့ေနာ္။ ဆုိေတာ့ ၂ သိန္း ၂ ေသာင္းသည္ ခန္႔မွန္းတြက္ခ်က္မႈ ျဖစ္ၿပီးေတာ့ တကယ့္တကယ္ အိတ္ခ်္အုိင္ဗြီပုိး စစ္ေဆးၿပီးေတာ့ Enroll လုပ္ထားတဲ့ အေရအတြက္ကေတာ့ ၁၃၀၀၀၀ ေက်ာ္ေလာက္ပဲ ရွိတယ္။ ဆုုိေတာ့ တခ်ဳိ႕မီဒီယာေတြေရးတာက လူ ၁ သိန္းေလာက္က ေဆးမရဘဲ ေစာင့္ေနရတာလား ဆုိတာလည္း ေျပာတယ္။ အဲဒီလုိ မဟုတ္ပါဘူးလုိ႔။ ဘာလုိ႔လဲဆုိေတာ့ ဒီလူေတြထဲက က်တဲ့လူေတြသည္ ကြန္ျမဴနတီထဲမွာေတာ့ ရွိႏုိင္တယ္။ ဒါေပမယ့္ က်ေနာ္တုိ႔ရဲ႕ ေအအာတီ ေဆး႐ုံ ေဆးခန္း ေသြးစစ္ေဆးမႈအေျဖရၿပီးေတာ့ လနဲ႔ခ်ီၿပီး ေစာင့္ေနရတဲ့သူက မရွိသေလာက္ နည္းသြားပါၿပီ။ လြန္ခဲ့တဲ့ ၂၀၁၁-၂၀၁၂ အထိကေတာ့ ေအအာတီေဆး အလုံအေလာက္မရလုိ႔ ေဆး႐ံုေဆးခန္းေတြမွာ Enrollment လုပ္ၿပီးသြားရင္ ေစာင့္ေနရတ့ဲသူေတြ ရွိခဲ့ေပမယ့္ အခု ၿပီးခဲ့တဲ့ ၂၀၁၅ ေလာက္ကစၿပီးေတာ့ အန္ဂ်ီအုိေဆးခန္းေတြမွာေရာ၊ အစုိးရ ေဆး႐ံုေဆးခန္းေတြမွာေရာ ေစာင့္ေနရတဲ့သူက မရွိသေလာက္ နည္းသြားၿပီဗ်ာ။ ေမး - ဆုိေတာ့ ေဒါက္တာ အခုနကေျပာသလုိ ၂၀၁၅ ခု တႏုိင္ငံလုံးမွာ ေရာဂါကူးစက္ခံရသူ ၀ ဒသမ ၆ ရွိတယ္လုိ႔ ခန္႔မွန္းထားတယ္ဆိုေတာ့ အရင္ႏွစ္ေတြထက္စာရင္ တုိးလာသလား၊ ေလ်ာ့သြားသလား။ ေျဖ - ခန္႔မွန္းခ်က္အရေတာ့ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္းက တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ က်လာတယ္။ ၂၀၀၉ ခုႏွစ္မွာ ၀ ဒသမ ၉၄ ကေန ၂၀၁၅ မွာ ၀ ဒသမ ၆၀ အထိ က်လာတယ္။ ဒါေပမယ့္ အရင္ႏွစ္က ဂဏန္းကုိ ၾကည့္လုိက္မယ္ဆုိရင္ အရင္ႏွစ္ ၂၀၁၄ မွာ ၀ ဒသမ ၅၄ လုိ႔ ေတြ႔ရတယ္။  ဘာျဖစ္လုိ႔ ဒီလိုေတြ႔တာလဲဆုိေတာ့ အဲဒီတုန္းက ျမန္မာျပည္ရဲ႕ လူဦးေရသည္ ၅၄ သန္းဆုိတဲ့ ယူအန္ရဲ႕ လူဦးေရစာရင္းကုိ အေျခခံထားတယ္။ အဲဒီလုိတြက္တဲ့အတြက္ ၀ ဒသမ ၅၃ ျဖစ္ခဲ့တယ္။ ၂၀၁၅ မွာ ျပန္တြက္ေတာ့ အစုိးရက တရားဝင္ထုတ္ျပန္တဲ့ လူဦးေရစာရင္း ၅၁ ဒသမ ၂ သန္း အဲဒီေပၚမွာ အေျခခံလုိက္တယ္။ ဒီလို Census Population Baseline အသစ္အေပၚ အေျခခံလုိက္ေတာ့ Prevalence တက္သြားသလုိ ျဖစ္သြားတယ္။ တကယ္တမ္း တက္တာမဟုတ္ဘူး။ ဘာျဖစ္လုိ႔လဲဆုိေတာ့ ႏုိင္ငံရဲ႕လူဦးေရ Baseline Data က ေလ်ာ့သြားတယ္။ ၂ သန္းခြဲေလာက္ ေလ်ာ့သြားတယ္။ အဲဒါတခုရွိမယ္။ ေနာက္တခု အရင္နဲ႔မတူတာက ေဆးကုိ Lifelong ေပးတယ္။အရင္ကထက္ ပိုေပးႏိုင္တယ္။ ေနာက္ လူေတြ ေသဆုံးမႈႏႈန္း (AIDS Related Death) က ေတာ္ေတာ္က်သြားၿပီ။ ေျပာရရင္ ေဆးမွန္မွန္ေသာက္ရင္ သက္တမ္းေစ့ေတာင္ေနႏုိင္ၿပီ။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔ PLHIV ေတြ သက္တမ္းေတြလည္း ပုိရွည္လာတယ္။ အသက္ပုိရွည္လာေတာ့ အသစ္ကူးစက္မႈႏႈန္း Incidence က်လာေပမယ့္ Prevalence သိပ္မက်ဘူး။ ေမး - ၁၈ ႏွစ္ေအာက္ ေရာဂါကူးစက္ခံရမႈနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ ဆာေဗးလုပ္ဖုိ႔ရွိလား။ ေျဖ - လုပ္ဖုိ႔ရွိလားဆုိေတာ့ က်ေနာ့္ကိုယ္ပုိင္အခ်ိန္အရေတာ့ က်ေနာ့္မွာလုပ္ဖုိ႔အခ်ိန္က မရွိေသးဘူးေပါ့ေနာ္။ ဒါေပမယ့္ မိတ္ဘက္အဖြဲ႔အစည္း ယူအန္၊ အန္ဂ်ီအုိေတြနဲ႔ ေပါင္းလုပ္ရင္ေတာ့ ျဖစ္ရင္ျဖစ္မွာေပါ့။ ဘာေၾကာင့္လဲဆုိေတာ့ ခု ဖုန္းေျပာတာေတာင္ က်ေနာ့္မွာ ႏုိင္ငံျခားသား ဧည့္သည္ႏွစ္ေယာက္ကုိ ထုိင္ေစာင့္ခုိင္းထားရတယ္။ Oversea Call မို႔ သူတို႔ကို Request လုပ္ၿပီးေျဖေနတာပါ။ က်ေနာ္တုိ႔ ၅ ႏွစ္တာ ခုခံက် ကာလာသားေရာဂါတိုက္ဖ်က္ေရး မဟာဗ်ဴဟာစီမံကိန္း National Strategic Plan (၂၀၁၆-၂၀၂၀) လည္း ေရးဆြဲေနတယ္။ Global Fund ရဲ႕ ေနာက္ထပ္ ၄ ႏွစ္ Grant ဆက္ရဖို႔ Concept Note ေရးဆြဲေနတယ္ဆိုေတာ့ က်ေနာ္တုိ႔မွာ စေနေရာ၊ တနဂၤေႏြေန႔ေရာပါ အလုပ္လုပ္ေနတယ္။ ဒီဆာေဗးကုိ သီးသန္႔ေပါ့ေနာ္ ဘယ္ေတာ့လုပ္မယ္ဆုိတာေတာ့ ေလာလာဆယ္ ေျပာႏုိင္တဲ့အေနအထား မရွိေသးဘူးေပါ့ေနာ္။ ေမး - ဒီလူငယ္ေတြၾကားမွာ တကယ္လုိ႔ ေရာဂါကူးစက္မႈေတြ ရွိလာရင္ေတာ့ ဆရာတုိ႔ ႀကိဳတင္ကာကြယ္မႈေတြ ဘယ္လုိလုပ္ထားလဲ။ ေျဖ - က်ေနာ္တုိ႔ကေတာ့ Prevention နဲ႔ Treatment တြဲၿပီးေတာ့ လုပ္ေနပါတယ္။ တႏုိင္ငံလုံးအေနနဲ႔ HIV Program အတြက္ဆုိရင္ က်ေနာ္တုိ႔ Invest လုပ္တာ တႏွစ္ကို အေမရိကန္ေဒၚလာ သန္း ၉၀ နဲ႔ ၉၅ သန္းေလာက္ လုပ္ေနတယ္ေပါ့။ အဲဒီ Investment သန္း ၉၀ ထဲမွာ အစုိးရရဲ႕ ထည့္ဝင္မႈကလည္း ၂၀၁၅-၁၆ မွာ ၁၅ ရာခုိင္နႈန္းေလာက္ရွိတယ္။ ဒီ Investment လုပ္တဲ့အေနခ်ိန္ Prevention ဘက္ကုိ ၂၃ ရာခုိင္ႏႈန္းေလာက္ ထည့္ထားတယ္။ Treatment ကေတာ့ ပိုမ်ားတယ္။ က်န္တာကေတာ့ Programmatic Cost ေတြ ရွိတာေပါ့ေနာ္။ က်ေနာ္ေျပာခ်င္တာကေတာ့ Prevention Portion ဟာ Treatment နဲ႔ ယွဥ္လုိက္ရင္ အခ်ဳိးနဲ႔ၾကည့္ရင္ နည္းတယ္လုိ႔ ထင္ရေပမယ့္ တကယ့္တကယ္က်ေတာ့ မနည္းဘူး။ က်ေနာ္တုိ႔မွာ Prevention ျဖစ္ေစ Treatment ျဖစ္ေစ လုပ္မယ္ဆုိရင္ Unit Cost ဆုိတာ ရွိတယ္။ ဥပမာ လူတေယာက္ကုိ ေအအာတီေဆး ေပးမယ္ဆုိရင္ တႏွစ္စာအတြက္ အေမရိကန္ေဒၚလာ ၃၆၀ က်တယ္။ ဒါက သူ႔ရဲ႕ Unit Cost။ ဆုိေတာ့ လူ ၁ သိန္း ၂ ေသာင္းနဲ႔ ေပးရတယ္ဆုိေတာ့ အမ်ားႀကီး Invest လုပ္ရတယ္။ ဆုိေတာ့ သူက Budget ရဲ႕ ၄၀-၄၅ ရာခုိင္နႈန္းေလာက္ ျဖစ္သြားလိမ့္မယ္။ Prevention က်ေတာ့ အဲလုိမဟုတ္ဘူး။ Sex Worker တေယာက္ျဖစ္ေစ။ MSM တေယာက္ျဖစ္ေစ၊ သူ႔ကုိ Prevention Package ေပးဖုိ႔ အကုန္လုံး ၿခံဳလုိက္ရင္ ၆၅ ကေန ၇၀ ေဒၚလာပဲရွိတယ္။ အဲဒီလုိရွိတဲ့အတြက္ ဘတ္ဂ်တ္အားျဖင့္ေတာ့ ၂၃ ရာခုိင္ႏႈန္းလုိ႔ ေပၚေနေပမယ့္ တကယ့္တကယ္ Reach ျဖစ္ဖုိ႔က ပုိမ်ားတယ္ေပါ့။ ေနာက္တခုက က်ေနာ္တုိ႔ အခု ၂၀၁၆ ကေန ၂၀၂၀ ေပါ့။ တတိယ National Strategic Plan ကုိ က်ေနာ္တုိ႔ ေရးဆြဲၿပီးေတာ့ လုပ္ေနတယ္။ အရင္တုန္းကေတာ့ Key Effect Population လုိ႔ေျပာတဲ့ MSM၊ Sex Worker တုိ႔ PWID (IDU) တုိ႔ကုိ လုပ္ထားေပမယ့္ ဒီ NSP အသစ္မွာေတာ့ Priority Populations ဆုိၿပီးေတာ့ Key Population plus ေပါ့ေနာ္။ Migrant  နဲ႔ Mobile Population ေတြ၊ Prisoner ေတြနဲ႔ တျခား Youth Key Population အဲဒါေတြ အကုန္လုံးကုိ လုပ္မွာပါ။ လူငယ္ေတြအတြက္ က်ေနာ္တို႔ မလုပ္ဘူး မဟုတ္ဘူး။ လုပ္တယ္။  Prevention ေတြေရာ၊ Treatment ေတြေရာ လုပ္ေနပါတယ္။ ဆုိေတာ့ ေျပာခ်င္တာက ၁၈ ႏွစ္ေအာက္ ျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း (Prevalence) နဲ႔ အသစ္ကူးစက္မႈႏႈန္း (Incidence) ကုိ အတိအက် ေျပာတဲ့ ေဒတာေတြ မရွိဘူး ေျပာတာ။ မလုပ္ဘူး မဟုတ္ပါဘူး။ လုပ္လည္းလုပ္တယ္။ Prevention ေရာ၊ Treatment ပါ လုပ္ေနပါတယ္။